معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > احکام > نماز > نماز مسافر > فلسفه نماز مسافر و حد ترخص

فضل بن شاذان نيشابوری- رحمه اللَّه- جزء عللی که برای قصر خواندن نماز در سفر از امام رضا عليه السّلام شنيده است ياد آور شده که آن حضرت فرمود: اينکه نماز در سفر کوتاه و شکسته شده باين جهت است که نماز واجبی که خداوند متعال در ابتدا بر خلايق مقرّر فرمود تنها ده رکعت بود، بعد هفت رکعت ديگر نيز (وسيله پيامبر خدا صلّی اللَّه عليه و آله) به آن افزوده شد، پس خداوند عزّ و جلّ آن هفت رکعت زيادتی را (يعنی اکثر آن را که شش رکعت باشد) از بندگان ساقط فرمود بخاطر وضع خاصّی که سفر دارد و رنج و مشقّت آن که مسافر بکارهای خود می‏پردازد و بايد بار بردارد و در جايی فرود آيد و منزل گزيند که هم لازمه سفر است‏ تا از اموری که ناگزير برای معاش خود بايد مسافر بدان پردازد باز نماند، و اين ناشی از رحمت و مهربانی خداوند عزّ و جلّ بر بندگان خويش است، مگر در مورد نماز مغرب که قصر نمی‏شود زيرا در اصل يک بار کوتاه شده و خود نماز شکسته است، و نيز قصر کردن نماز در هشت فرسخ واجب گرديده نه کمتر از آن و نه بيشتر از آن بعبارت ديگر به کمتر يا بيشتر از آن منوط نشده زيرا که هشت فرسخ برای عموم مردم و کاروانها و بارها که با مسافران جابجا می‏شود مسافتی است که در يک روز می‏پيمايند، پس قصر در مسافت يک روزه واجب شده است، اگر برای مسافت يک روز واجب نمی‏شد مسلما برای مسافت هزار سال راه هم واجب نميگرديد چرا که هر روز که پس از امروز فرا ميرسد خود همانند امروز است، پس چنانچه برای امروز واجب نشود برای روز بعد هم که همانند امروز است و هيچ فرقی بين آن دو نيست هم واجب نميگردد. و امّا چرا نافله روز ساقط شده و نافله شب ساقط نشده است زيرا هر نمازی که قصر در آن راه ندارد در نافله آن نيز تقصير اعمال نمی‏شود، و باين ترتيب نماز مغرب که در سفر شکسته خوانده نمی‏شود در نافله پس از آن نيز قصر نمی‏کنند، و همچنين است نماز صبح که چون تقصير در آن نمی‏شود در نافله صبح نيز که بعنوان سنّت پيش از آن بجا می‏آورند نيز تقصير راه ندارد. و أمّا چرا نماز خفتن کوتاه شده ولی در دو رکعت آن قصر نشده زيرا آن دو رکعت «وتيره» جزء پنجاه رکعت نمازهای واجب‏ و سنّت و مؤکّده نيست، بلکه آن دو رکعت از روی استحباب به پنجاه رکعت يا بر نوافل افزوده شده تا بدل هر رکعت از فريضه دو رکعت از نافله بدان وسيله تمام و کامل شود. و نيز برای مسافر و بيمار جايز است که بخاطر اشتغال و ناتوانی نماز شب را در آغاز شب بجا آورند و نيز حالت مراقبت خود را بر نماز شب که مبادا از ايشان فوت شود حفظ کرده باشند، و بيمار بتواند در طول شب استراحت کرده، و مسافر نيز کارهای لازم را از حيث بارگيری و براه افتادن و ادامه سفر انجام دهد

فضل بن شاذان نيشابوری- رحمه اللَّه- جزء عللی که برای قصر خواندن نماز در سفر از امام رضا عليه السّلام شنيده است ياد آور شده که آن حضرت فرمود: اينکه نماز در سفر کوتاه و شکسته شده باين جهت است که نماز واجبی که خداوند متعال در ابتدا بر خلايق مقرّر فرمود تنها ده رکعت بود، بعد هفت رکعت ديگر نيز (وسيله پيامبر خدا صلّی اللَّه عليه و آله) به آن افزوده شد، پس خداوند عزّ و جلّ آن هفت رکعت زيادتی را (يعنی اکثر آن را که شش رکعت باشد) از بندگان ساقط فرمود بخاطر وضع خاصّی که سفر دارد و رنج و مشقّت آن که مسافر بکارهای خود می‏پردازد و بايد بار بردارد و در جايی فرود آيد و منزل گزيند که هم لازمه سفر است‏ تا از اموری که ناگزير برای معاش خود بايد مسافر بدان پردازد باز نماند، و اين ناشی از رحمت و مهربانی خداوند عزّ و جلّ بر بندگان خويش است، مگر در مورد نماز مغرب که قصر نمی‏شود زيرا در اصل يک بار کوتاه شده و خود نماز شکسته است، و نيز قصر کردن نماز در هشت فرسخ واجب گرديده نه کمتر از آن و نه بيشتر از آن بعبارت ديگر به کمتر يا بيشتر از آن منوط نشده زيرا که هشت فرسخ برای عموم مردم و کاروانها و بارها که با مسافران جابجا می‏شود مسافتی است که در يک روز می‏پيمايند، پس قصر در مسافت يک روزه واجب شده است، اگر برای مسافت يک روز واجب نمی‏شد مسلما برای مسافت هزار سال راه هم واجب نميگرديد چرا که هر روز که پس از امروز فرا ميرسد خود همانند امروز است، پس چنانچه برای امروز واجب نشود برای روز بعد هم که همانند امروز است و هيچ فرقی بين آن دو نيست هم واجب نميگردد. و امّا چرا نافله روز ساقط شده و نافله شب ساقط نشده است زيرا هر نمازی که قصر در آن راه ندارد در نافله آن نيز تقصير اعمال نمی‏شود، و باين ترتيب نماز مغرب که در سفر شکسته خوانده نمی‏شود در نافله پس از آن نيز قصر نمی‏کنند، و همچنين است نماز صبح که چون تقصير در آن نمی‏شود در نافله صبح نيز که بعنوان سنّت پيش از آن بجا می‏آورند نيز تقصير راه ندارد. و أمّا چرا نماز خفتن کوتاه شده ولی در دو رکعت آن قصر نشده زيرا آن دو رکعت «وتيره» جزء پنجاه رکعت نمازهای واجب‏ و سنّت و مؤکّده نيست، بلکه آن دو رکعت از روی استحباب به پنجاه رکعت يا بر نوافل افزوده شده تا بدل هر رکعت از فريضه دو رکعت از نافله بدان وسيله تمام و کامل شود. و نيز برای مسافر و بيمار جايز است که بخاطر اشتغال و ناتوانی نماز شب را در آغاز شب بجا آورند و نيز حالت مراقبت خود را بر نماز شب که مبادا از ايشان فوت شود حفظ کرده باشند، و بيمار بتواند در طول شب استراحت کرده، و مسافر نيز کارهای لازم را از حيث بارگيری و براه افتادن و ادامه سفر انجام دهد

ذَكَرَ الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ النَّیْسَابُورِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی الْعِلَلِ الَّتِی سَمِعَهَا مِنَ الرِّضَا ع- إِنَّ الصَّلَاةَ إِنَّمَا قُصِرَتْ فِی السَّفَرِ لِأَنَّ الصَّلَاةَ الْمَفْرُوضَةَ أَوَّلًا إِنَّمَا هِیَ عَشْرُ رَكَعَاتٍ وَ السَّبْعُ إِنَّمَا زِيدَتْ فِيهَا بَعْدُ فَخَفَّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنِ الْعَبْدِ تِلْكَ الزِّیَادَةَ لِمَوْضِعِ سَفَرِهِ وَ تَعَبِهِ وَ نَصَبِهِ وَ اشْتِغَالِهِ بِأَمْرِ نَفْسِهِ وَ ظَعْنِهِ وَ إِقَامَتِهِ لِئَلَّا یَشْتَغِلَ عَمَّا لَا بُدَّ مِنْهُ مِنْ مَعِيشَتِهِ رَحْمَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَعَطُّفاً عَلَیْهِ إِلَّا صَلَاةَ الْمَغْرِبِ فَإِنَّهَا لَا تُقَصَّرُ لِأَنَّهَا صَلَاةٌ مُقَصَّرَةٌ فِی الْأَصْلِ وَ إِنَّمَا وَجَبَ التَّقْصِيرُ فِی ثَمَانِیَةِ فَرَاسِخَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ لِأَنَّ ثَمَانِیَةَ فَرَاسِخَ مَسِيرَةُ یَوْمٍ لِلْعَامَّةِ وَ الْقَوَافِلِ وَ الْأَثْقَالِ فَوَجَبَ التَّقْصِيرُ فِی مَسِيرَةِ یَوْمٍ وَ لَوْ لَمْ یَجِبْ فِی مَسِيرَةِ یَوْمٍ لَمَا وَجَبَ فِی مَسِيرَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ كُلَّ یَوْمٍ یَكُونُ بَعْدَ هَذَا الْیَوْمِ فَإِنَّمَا هُوَ نَظِيرُ هَذَا الْیَوْمِ فَلَوْ لَمْ یَجِبْ فِی هَذَا الْیَوْمِ لَمَا وَجَبَ فِی نَظِيرِهِ إِذْ كَانَ نَظِيرُهُ مِثْلَهُ لَا فَرْقَ بَیْنَهُمَا وَ إِنَّمَا تُرِكَ تَطَوُّعُ النَّهَارِ وَ لَمْ یُتْرَكْ تَطَوُّعُ اللَّیْلِ لِأَنَّ كُلَّ صَلَاةٍ لَا یُقَصَّرُ فِيهَا لَا یُقَصَّرُ فِی تَطَوُّعِهَا وَ ذَلِكَ أَنَّ الْمَغْرِبَ لَا یُقَصَّرُ فِيهَا فَلَا تَقْصِيرَ فِيمَا بَعْدَهَا مِنَ التَّطَوُّعِ وَ كَذَلِكَ الْغَدَاةُ لَا تَقْصِيرَ فِيهَا فَلَا تَقْصِيرَ فِيمَا قَبْلَهَا مِنَ التَّطَوُّعِ وَ إِنَّمَا صَارَتِ الْعَتَمَةُ مَقْصُورَةً وَ لَیْسَ تَتْرُكُ رَكْعَتَیْهَا لِأَنَّ الرَّكْعَتَیْنِ لَیْسَتَا مِنَ الْخَمْسِينَ وَ إِنَّمَا هِیَ زِیَادَةٌ فِی الْخَمْسِينَ تَطَوُّعاً لِیُتِمَّ بِهِمَا بَدَلَ كُلِّ رَكْعَةٍ مِنَ الْفَرِيضَةِ رَكْعَتَیْنِ مِنَ التَّطَوُّعِ وَ إِنَّمَا جَازَ لِلْمُسَافِرِ وَ الْمَرِيضِ أَنْ یُصَلِّیَا صَلَاةَ اللَّیْلِ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ لِاشْتِغَالِهِ وَ ضَعْفِهِ وَ لِیُحْرِزَ صَلَاتَهُ فَیَسْتَرِيحَ الْمَرِيضُ فِی وَقْتِ رَاحَتِهِ وَ لِیَشْتَغِلَ الْمُسَافِرُ بِاشْتِغَالِهِ وَ ارْتِحَالِهِ وَ سَفَرِه‏