معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > احکام > نماز > نماز عيد قربان و فطر > فلسفه تکبيرهای نماز عيد فطر

و جزء عللی که از فضل بن شاذان نيشابوری- رضی اللَّه عنه- روايت کرده‏اند و او يادآور شده که همه آنها را از امام رضا عليه السّلام شنيده است اينست که: روز فطر را بدان جهت عيد کرده‏اند که مجتمع مسلمانان باشد و مسلمانان در اين روز گرد آيند و از شهر خارج شده دسته جمعی به صحرا روند و خداوند را بپاس آنکه بر ايشان منّت گذارده و نعمتها انعام فرموده (و پاداش و جايزه عباداتشان را عطا ميفرمايد) سپاس گويند. پس روز عيد قرار داده شد، و روز اجتماع و گرد آمدن مسلمين که يک ديگر را ببينند، و از احوال يک ديگر باخبر باشند، و روزه‏ها را افطار کنند و روزه نگيرند، و زکات تن خويش به مستحقان دهند، و روی بدرگاه خداوند آورند، و روزی باشد که حوائج خود را بدرگاه خداوند متعال عرض کنند و التماس و زاری و تضرع نمايند. و نيز بدان جهت آن روز را عيد قرار داده‏اند که نخستين روز از سال است که‏خوردن و آشاميدن در آن رواست‏ زيرا نخستين ماه از سال نزد اهل حق ماه رمضان است پس خداوند عزّ و جلّ خواست که در آن برای مسلمانان مجمعی باشد که آنان گرد هم آيند و خدا را حمد کنند و تقديس نمايند. و باز بهمين علّت است که تکبير در نماز عيد بيش از ساير نمازها است زيرا جز اين نيست که تکبير برای بزرگداشت و تعظيم و تمجيد الهی است بپاس آنکه بندگان را هدايت فرموده و عافيت بخشيده است، چنان که خداوند عزّ و جلّ خود فرمود: وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی‏ ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ يعنی: تا خداوند خود را به بزرگی ياد کنيد بر اينکه شما را هدايت فرموده است، شايد شما شکر نعمتهای خداوندی را بجا آوريد. و اما چرا اين نماز دوازده تکبير دارد، زيرا در هر نماز دو رکعتی دوازده تکبير مقرّر است هفت تکبير در رکعت اوّل، و پنج تکبير در رکعت دوم، و از حيث تعداد تکبيرات دو رکعت را همسان نساخته‏اند، زيرا در نماز فريضه سنّت چنين است که با هفت تکبير افتتاح نماز ميکنند، بنا بر اين هفت تکبير در رکعت اوّل مقرّر ساختند، و در رکعت دوم پنج تکبير مقرّر شد زيرا که در پنج نوبت نمازهای فريضه شبانه روز پنج تکبير از مجموع تکبيرها مخصوص تکبير احرام است، بنا بر اين پنج تکبير را در رکعت دوم قرار دادند، و وجه ديگر آنکه در هر يک از دو رکعت رقم تکبيرها طاق باشد. لذا وقتی از عدد دوازده که جفت است، هفت به رکعت اول داده شود، باقيمانده نيز که عدد پنج می‏شود طاق بوده و به رکعت دوم داده شده است.

و جزء عللی که از فضل بن شاذان نيشابوری- رضی اللَّه عنه- روايت کرده‏اند و او يادآور شده که همه آنها را از امام رضا عليه السّلام شنيده است اينست که: روز فطر را بدان جهت عيد کرده‏اند که مجتمع مسلمانان باشد و مسلمانان در اين روز گرد آيند و از شهر خارج شده دسته جمعی به صحرا روند و خداوند را بپاس آنکه بر ايشان منّت گذارده و نعمتها انعام فرموده (و پاداش و جايزه عباداتشان را عطا ميفرمايد) سپاس گويند. پس روز عيد قرار داده شد، و روز اجتماع و گرد آمدن مسلمين که يک ديگر را ببينند، و از احوال يک ديگر باخبر باشند، و روزه‏ها را افطار کنند و روزه نگيرند، و زکات تن خويش به مستحقان دهند، و روی بدرگاه خداوند آورند، و روزی باشد که حوائج خود را بدرگاه خداوند متعال عرض کنند و التماس و زاری و تضرع نمايند. و نيز بدان جهت آن روز را عيد قرار داده‏اند که نخستين روز از سال است که‏خوردن و آشاميدن در آن رواست‏ زيرا نخستين ماه از سال نزد اهل حق ماه رمضان است پس خداوند عزّ و جلّ خواست که در آن برای مسلمانان مجمعی باشد که آنان گرد هم آيند و خدا را حمد کنند و تقديس نمايند. و باز بهمين علّت است که تکبير در نماز عيد بيش از ساير نمازها است زيرا جز اين نيست که تکبير برای بزرگداشت و تعظيم و تمجيد الهی است بپاس آنکه بندگان را هدايت فرموده و عافيت بخشيده است، چنان که خداوند عزّ و جلّ خود فرمود: وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلی‏ ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ يعنی: تا خداوند خود را به بزرگی ياد کنيد بر اينکه شما را هدايت فرموده است، شايد شما شکر نعمتهای خداوندی را بجا آوريد. و اما چرا اين نماز دوازده تکبير دارد، زيرا در هر نماز دو رکعتی دوازده تکبير مقرّر است هفت تکبير در رکعت اوّل، و پنج تکبير در رکعت دوم، و از حيث تعداد تکبيرات دو رکعت را همسان نساخته‏اند، زيرا در نماز فريضه سنّت چنين است که با هفت تکبير افتتاح نماز ميکنند، بنا بر اين هفت تکبير در رکعت اوّل مقرّر ساختند، و در رکعت دوم پنج تکبير مقرّر شد زيرا که در پنج نوبت نمازهای فريضه شبانه روز پنج تکبير از مجموع تکبيرها مخصوص تکبير احرام است، بنا بر اين پنج تکبير را در رکعت دوم قرار دادند، و وجه ديگر آنکه در هر يک از دو رکعت رقم تکبيرها طاق باشد. لذا وقتی از عدد دوازده که جفت است، هفت به رکعت اول داده شود، باقيمانده نيز که عدد پنج می‏شود طاق بوده و به رکعت دوم داده شده است.

وَ فِی الْعِلَلِ الَّتِی تُرْوَی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ النَّیْسَابُورِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ یُذْكَرُ أَنَّهُ سَمِعَهَا مِنَ الرِّضَا ع‏ أَنَّهُ إِنَّمَا جُعِلَ یَوْمُ الْفِطْرِ الْعِيدَ لِیَكُونَ لِلْمُسْلِمِينَ مُجْتَمَعاً یَجْتَمِعُونَ فِيهِ وَ یَبْرُزُونَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلَی مَا مَنَّ عَلَیْهِمْ فَیَكُونُ یَوْمَ عِيدٍ وَ یَوْمَ اجْتِمَاعٍ وَ یَوْمَ فِطْرٍ وَ یَوْمَ زَكَاةٍ وَ یَوْمَ رَغْبَةٍ وَ یَوْمَ تَضَرُّعٍ وَ لِأَنَّهُ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنَ السَّنَةِ یَحِلُّ فِيهِ الْأَكْلُ وَ الشُّرْبُ لِأَنَّ أَوَّلَ شُهُورِ السَّنَةِ عِنْدَ أَهْلِ الْحَقِّ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَحَبَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَكُونَ لَهُمْ فِی ذَلِكَ مَجْمَعٌ یَحْمَدُونَهُ فِيهِ وَ یُقَدِّسُونَهُ وَ إِنَّمَا جُعِلَ التَّكْبِيرُ فِيهَا أَكْثَرَ مِنْهُ فِی غَیْرِهَا مِنَ الصَّلَاةِ لِأَنَّ التَّكْبِيرَ إِنَّمَا هُوَ تَعْظِيمٌ لِلَّهِ وَ تَمْجِيدٌ عَلَی مَا هَدَی وَ عَافَی كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلی‏ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ وَ إِنَّمَا جُعِلَ فِيهَا اثْنَتَا عَشْرَةَ تَكْبِيرَةً لِأَنَّهُ یَكُونُ فِی كُلِّ رَكْعَتَیْنِ اثْنَتَا عَشْرَةَ تَكْبِيرَةً وَ جُعِلَ سَبْعٌ فِی الْأُولَی وَ خَمْسٌ فِی الثَّانِیَةِ وَ لَمْ یُسَوَّ بَیْنَهُمَا لِأَنَّ السُّنَّةَ فِی الصَّلَاةِ الْفَرِيضَةِ أَنْ تُسْتَفْتَحَ بِسَبْعِ تَكْبِيرَاتٍ فَلِذَلِكَ بُدِئَ هَاهُنَا بِسَبْعِ تَكْبِيرَاتٍ وَ جُعِلَ فِی الثَّانِیَةِ خَمْسُ تَكْبِيرَاتٍ لِأَنَّ التَّحْرِيمَ مِنَ التَّكْبِيرِ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ خَمْسُ تَكْبِيرَاتٍ وَ لِیَكُونَ التَّكْبِيرُ فِی الرَّكْعَتَیْنِ جَمِيعاً وَتْراً وَتْراً