معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > احکام > نماز > نماز آيات

و جزء عللی که (برای احکام شارع) فضل بن شاذان- رحمه اللَّه- از امام رضا عليه السّلام روايت کرده آمده است که آن حضرت فرمود: و بدين جهت برای کسوف نماز مقرر گرديده که آن يکی از آيات خداوند تبارک و تعالی است و وقتی رخ ميدهد معلوم نيست که برای رحمت پديدار شده يا جهت عذاب، و پيامبر صلّی اللَّه عليه و آله خواست که وقتی اين آيت و نشانه واقع می‏شود امتش به آفريننده و راحم خويش پناه برند که (اگر نشانه غضب الهی باشد) خداوند متعال بسبب تضرّع و زاری ايشان شر آن را از آنان بگرداند و از مکروه آن ايشان را حفظ فرمايد و در پناه خويش گيرد همچنان که قوم حضرت يونس عليه السّلام وقتی بدرگاه خداوند عزّ و جلّ تضرّع و زاری کردند آن عذاب را از ايشان بگردانيد، و اما چرا ده رکوع در اين نماز مقرّر ساخته‏اند. زيرا اصل نماز که خداوند آن را واجب ساخته و از آسمان نازل فرمود در ابتدا در يک شبانه روز فقط ده رکعت بود (و ده رکوع داشت)، پس ده رکوع را در اين نماز جمع کردند، و در اين نماز (آيات) سجود قرار داده‏اند زيرا که هيچ نمازی نيست مگر اينکه در آن سجود نيز باشد، و علت ديگر هم اينکه نماز خود را به سجود و خضوع و خشوع بپايان برند، و علت اينکه چهار سجده در آن مقرر گرديده اينست که هر نمازی‏ که تعداد سجده‏هايش از چهار کمتر باشد آن نماز نماز نيست، زيرا کمترين دفعات سجده که در نماز واجب شده (يعنی نماز دو رکعتی) چهار سجده است و کمتر از آن ممکن نيست، و بدان جهت بدل رکوع سجود را زياد نکرده‏اند که نماز ايستاده فضيلتش بيشتر از نماز نشسته است، چون شخص ايستاده می‏تواند کسوف و باز شدن يا بطور کلی آسمان را ببيند در حالی که شخص سجده‏گزار که نشسته نمی‏تواند (و ميدان ديد او قهراً وسعت ديد ايستاده را ندارد) و امّا علت اينکه اين نماز از اصل نماز که خداوند عزّ و جلّ آن را مقرّر فرموده تغيير يافته آنست که اين نماز را بعلت دگرگونی يافتن امری از اموری طبيعی و خلاف عادت که همان کسوف باشد ميخوانند، پس وقتی علت تغيير يافت معلول آن نيز دگرگون می‏شود.

و جزء عللی که (برای احکام شارع) فضل بن شاذان- رحمه اللَّه- از امام رضا عليه السّلام روايت کرده آمده است که آن حضرت فرمود: و بدين جهت برای کسوف نماز مقرر گرديده که آن يکی از آيات خداوند تبارک و تعالی است و وقتی رخ ميدهد معلوم نيست که برای رحمت پديدار شده يا جهت عذاب، و پيامبر صلّی اللَّه عليه و آله خواست که وقتی اين آيت و نشانه واقع می‏شود امتش به آفريننده و راحم خويش پناه برند که (اگر نشانه غضب الهی باشد) خداوند متعال بسبب تضرّع و زاری ايشان شر آن را از آنان بگرداند و از مکروه آن ايشان را حفظ فرمايد و در پناه خويش گيرد همچنان که قوم حضرت يونس عليه السّلام وقتی بدرگاه خداوند عزّ و جلّ تضرّع و زاری کردند آن عذاب را از ايشان بگردانيد، و اما چرا ده رکوع در اين نماز مقرّر ساخته‏اند. زيرا اصل نماز که خداوند آن را واجب ساخته و از آسمان نازل فرمود در ابتدا در يک شبانه روز فقط ده رکعت بود (و ده رکوع داشت)، پس ده رکوع را در اين نماز جمع کردند، و در اين نماز (آيات) سجود قرار داده‏اند زيرا که هيچ نمازی نيست مگر اينکه در آن سجود نيز باشد، و علت ديگر هم اينکه نماز خود را به سجود و خضوع و خشوع بپايان برند، و علت اينکه چهار سجده در آن مقرر گرديده اينست که هر نمازی‏ که تعداد سجده‏هايش از چهار کمتر باشد آن نماز نماز نيست، زيرا کمترين دفعات سجده که در نماز واجب شده (يعنی نماز دو رکعتی) چهار سجده است و کمتر از آن ممکن نيست، و بدان جهت بدل رکوع سجود را زياد نکرده‏اند که نماز ايستاده فضيلتش بيشتر از نماز نشسته است، چون شخص ايستاده می‏تواند کسوف و باز شدن يا بطور کلی آسمان را ببيند در حالی که شخص سجده‏گزار که نشسته نمی‏تواند (و ميدان ديد او قهراً وسعت ديد ايستاده را ندارد) و امّا علت اينکه اين نماز از اصل نماز که خداوند عزّ و جلّ آن را مقرّر فرموده تغيير يافته آنست که اين نماز را بعلت دگرگونی يافتن امری از اموری طبيعی و خلاف عادت که همان کسوف باشد ميخوانند، پس وقتی علت تغيير يافت معلول آن نيز دگرگون می‏شود.

وَ فِی الْعِلَلِ الَّتِی ذَكَرَهَا الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ‏ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ لِلْكُسُوفِ صَلَاةٌ لِأَنَّهُ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی لَا یُدْرَی أَ لِرَحْمَةٍ ظَهَرَتْ أَمْ لِعَذَابٍ فَأَحَبَّ النَّبِیُّ ص أَنْ تَفْزَعَ أُمَّتُهُ إِلَی خَالِقِهَا وَ رَاحِمِهَا عِنْدَ ذَلِكَ لِیَصْرِفَ عَنْهُمْ شَرَّهَا وَ یَقِیَهُمْ مَكْرُوهَهَا كَمَا صَرَفَ عَنْ قَوْمِ یُونُسَ ع حِينَ تَضَرَّعُوا إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ عَشْرَ رَكَعَاتٍ لِأَنَّ أَصْلَ الصَّلَاةِ الَّتِی نَزَلَ فَرْضُهَا- مِنَ السَّمَاءِ أَوَّلًا فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ إِنَّمَا هِیَ عَشْرُ رَكَعَاتٍ فَجُمِعَتْ تِلْكَ الرَّكَعَاتُ هَاهُنَا وَ إِنَّمَا جُعِلَ فِيهَا السُّجُودُ لِأَنَّهُ لَا تَكُونُ صَلَاةٌ فِيهَا رُكُوعٌ إِلَّا وَ فِيهَا سُجُودٌ وَ لِأَنْ یَخْتِمُوا صَلَاتَهُمْ أَیْضاً بِالسُّجُودِ وَ الْخُضُوعِ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ أَرْبَعَ سَجَدَاتٍ لِأَنَّ كُلَّ صَلَاةٍ نَقَصَ سُجُودُهَا مِنْ أَرْبَعِ سَجَدَاتٍ لَا تَكُونُ صَلَاةً لِأَنَّ أَقَلَّ الْفَرْضِ مِنَ السُّجُودِ فِی الصَّلَاةِ لَا یَكُونُ إِلَّا أَرْبَعَ سَجَدَاتٍ وَ إِنَّمَا لَمْ یُجْعَلْ بَدَلَ الرُّكُوعِ سُجُودٌ لِأَنَّ الصَّلَاةَ قَائِماً أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ قَاعِداً وَ لِأَنَّ الْقَائِمَ یَرَی الْكُسُوفَ وَ الْأَعْلَی وَ السَّاجِدَ لَا یَرَی وَ إِنَّمَا غُیِّرَتْ عَنْ أَصْلِ الصَّلَاةِ الَّتِی افْتَرَضَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ تُصَلَّی لِعِلَّةِ تَغَیُّرِ أَمْرٍ مِنَ الْأُمُورِ وَ هُوَ الْكُسُوفُ فَلَمَّا تَغَیَّرَتِ الْعِلَّةُ تَغَیَّرَ الْمَعْلُول‏