·        رواج علوم اهل بیت

پیش از این آوردیم که در ابتدا کوفه و نجف محل بحث علوم اهل بیت (ع) و تجمع علمای شیعی بود لیکن با آمدن امام رضا (ع) به ایران علم و دانش همانند مار بدان سان که از سوراخی به سوراخ دیگر میخزد از عراق به ایران منتقل شد. قم و خراسان مرکز علوم اهل بیت (ع) شد و از آن جا به سایر بلاد ایران فایض و منتشر گردید. (۳) تاریخ تشیع امامی و زیدی در ایران، ص ۱۵۳ )

بررسی کتب روایی شیعی شاهد خوبی بر این مدعاست. در کتاب شهیر الکافی تأليف کلینی بیش از هشتاد درصد از احادیث توسط راویان قمی روایت شده است.

ابن بابویه صدوق که خود از چهره های مبرز مکتب حدیثی قم به شمار می آید تقریباً تمامی احادیث کتاب من لا یحضره الفقیه وی، از طریق محدثان ایرانی روایت شده است. شمار زیادی از برجسته ترین راویان اخبار اهل بیت در قم خراسان قزوین، ری و سایر بلاد زندگی میکردند آنها به طور مستقیم احادیث امامان (ع) را از آنها اخذ میکردند گفته شده است که ابراهیم بن هاشم نخستین کسی بود که برای نخستین بار احادیث کوفه را در قم نشر داد. (۱)

منتجب الدین در فهرست خود اسامی بسیاری از علما شیعی ری را آورده و رازی اشاره به حضور چهارصد متکلم و فقیه تنها در یکی از مدارس کرده است. (۲)

طوس نیز یکی از مراکز مهم شیعه به حساب می آمد. پسوند «طوسی» در پی نام تنی چند از علما بزرگ آمده است برای مثال ابو منصور حسین بن عبدالجبار بن محمد طوسى، وحمزة بن عبد الله طوسی نیز از دیگر دانشمندان شیعی منتسب به این شهر است که منتجب الدین با عنوان فقیه ثقه از وی یاد کرده است. (۳)

شیخ آقا بزرگ ذیل عنوان الطوسی، در «الثقات «العيون» نام شماری از طوسیان شیعی را آورده است.

125

·        تعیین الگو

انسان ذاتاً الگوپذیر است اولیای الهی الگوی انسانها هستند. وظیفه ی رهبر دینی این است که الگو تربیت کند و الگو به مردم معرفی کند.

امام رضا (ع) با کردار گفتار و رفتارش راهنمای اخلاق و اسوه ی عملی مردم است و با ارائه ی جنبه های نیک رفتاری و گفتاری مردم را به سوی خیر و هدایت سوق میدهد و این در شأن همه اولیای مأمور از جانب خداوند و از جمله حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) است.

او اخلاق رسول الله (ص) و اجداد خود را داشت و ملکات و فضایل و سجایای او بر همان قیاس و از همان نمونه ها بود و تاریخ او را فردی اهل وفا اهل رضا به قضای الهی و اهل توکل و در روحیه داری نمونه می خواند. (۱) ۱- بحار، ج ۶، ص ۸۷)

او دارای قدرت روح و شجاعت اخلاقی فوق العاده ای بود. در بیان حق از کسی پروا نمی کرد او آموزنده ی کلام بجا و الگوی عملی ادب اسلامی بود و نشان میداد چه کارهایی روا و چه اموری ناروا است. او فردی خوش رو و خوش برخورد بود. با هر مسلمانی به سادگی مأنوس میشد و باب ارتباط خود را با او باز میکرد. باب انس آن حضرت به روی دیگران باز بود همگان میتوانستند به سرای او در آیند یا در کنارش بنشینند و با او هم سخن شوند. امام رضا (ع) کانون مهر و عاطفه نسبت به خلق خدا و مظهر عشق و محبت نسبت به آنان بود در زیارت میخوانیم:

« السَّلَامُ عَلَى الْإِمَامِ الرَّؤُوفِ » (۲) مفاتيح الجنان ) ؛ سلام بر امام و پیشوای با رأفت و مهربان .

147