· مهاجرت علما به ایران
از واژه های ارزشمندی که در ادیان خصوصاً در اسلام، دارای اعتبار ویژه ای است مهاجرت است.
هجرت از وطن مألوف و سرزمین آباء و اجداد به نقطه ای دیگر در راه احیای معارف اسلام و برای اقامه دین خدا از برنامه های درخشان و افتخار آمیزی است که در قرآن کریم کراراً به چشم میخورد و اولیای اسلام از هجرت و از مهاجران الى الله ستایش کرده اند.
امیرالمؤمنین علی (ع) در مورد خباب بن ارت فرمودند :
«رَحِمَ اللهُ خُبَاباً ، فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً وَ هَاجَرَ طَائِعاً » :
رحمت خدا بر خباب ابن ارت باد که او اسلام را با رغبت پذیرفت و از روی طوع و فرمانبرداری مهاجرت کرد. (۱) نهج البلاغه، حکمت ۴۳
هجرت مسلمین از مکه به مدینه نقطه ی عطفی در تاریخ اسلام به حساب می آید. این مسأله نشانگر این واقعیت میباشد که هجرت از شرایط و لوازم تبلیغ است. سیره ی رهبران مبلغان و متولیان امور دینی بر سبیل هجرت بوده است و برای تبلیغ رسالت الهی شهر به شهر و دیار به دیار رنج سفر را تحمل میکردند. عطر دل انگیز امام رضا (ع) چه در زمان حیات و چه در زمان ممات آن حضرت (ع) بستر مناسبی برای رشد علم و پرورش عالم در ایران فراهم آورد.
در ابتدا دانشمندان ایرانی برای تحصیل علوم اسلامی به بغداد و در دورانهای بعد به نجف می رفتند و پس از افزایش معلومات به ایران مراجعت میکردند. لیکن در زمانهای بعد با مهاجرت دانشمندان و اساتید به ایران مدارس درس در ایران دایر شد.
دانشمندان نامداری از عراق و لبنان به ایران مهاجرت کردند. حلب و جبل عامل در لبنان از زمان ابن شهر آشوب (۲) این شهر آشوب رشیدالدین ابو عبد الله محمد (۴۸۹ - ۵۸۸ (ق) فرزند علی بن شهر آشوب از مفاخر علمای امامیه و مشایخ جلیل القدر شیعه در مازندران به دنیا آمد و مقدمات علوم را در همان شهر فرا گرفت. سپس به بغداد کوچید یک بار در ایام مقتفی لامرالله در بغداد به منبر رفت و خطابه ی او به قدری مورد تحسین خلیفه واقع گشت که خلیفه به او خلعت و منصب تدریس در بغداد بخشید پس از سالها اقامت در بغداد در آن هنگام در پرتو حمایت همدانیها از پیشرفته ترین مراکز علمی تشیع بود مسافرت کرد و در همان سامان در گذشت. این شهر آشوب حدود صد سال زیسته و در مازندران و بغداد به طب و تعلیم و تدریس اشتغال داشته و شاگردان بسیاری تربیت نموده است بعضی از آثار او عبارتند از: الاربعون فی مناقب سيدة النساء فاطمة انساب آل ابی طالب متشابه القرآن، مناقب آل ابی طالب و معالم العلماء.) یکی از مراکز مهم شیعیان اثنی عشری محسوب می شد که علمای آن جا به منظور هدایت مردم و تدریس علوم اسلامی به خراسان دعوت شدند.
سلطان علی مؤید (۱) خواجه نجم الدین علی مؤید متوفی ۷۸۸ ه. ق آخرین امیر سر به داران سالهای ۷۸۸۷۶۶ ه.ق) او در ترویج تشیع اهتمام زیادی داشت وی در ضمن جنگی در خرم آباد لرستان تیر خورد و وفات نمود. ) آخرین امیر سربداران که با علما مأنوس بود، فقیه معروف شهید اول شیخ شمس الدین محمد مکی مقتول به سال ۷۸۶ هجری قمری را طی نامه ای به خراسان دعوت نمود.(۲) 2- متن نامه ای که خواجه علی مؤید در کتاب شهداء الفصله عبد الحسین امینی صاحب الغدیر چاپ شده است. )لیکن شیخ در همان ایام توسط عثمانی ها دستگیر و در دمشق محبوس گردید. (۳) 3- شیخ ابو عبدالله شمس الدین محمد مکی عاملی معروف به شهید اول در سال ۷۳۴ هجری قمری متولد شد. او از علماء و فقهاء مشهور امامیه است وی فقه را از شاگران علامه حلی و از پسر او فخرالمحققین و جمعی دیگر آموخت و در فقه مذاهب اهل سنت نیز تبحر داشت. او به بلاد مختلف اسلامی از جمله مکه مدینه، مصر، شام بغداد و بیت المقدس مسافرت کرد. به غیر از علوم شرعی در شعر و ادب نیز تخصص داشت. وی در روزگار سلطان برقوق پادشاه مصر در قلعه ی شام به حبس افتاد و پس از آن به حکم قاضی شام اعدام شد. بعد از قتل جسدش را سنگ باران کرده و سپس سوزاندند شهید اول پس از محقق حلی صاحب شرایع از مشهورترین فقهاء امامیه به حساب میآید. زنش ام علی و دخترش ست المشایخ نیز در فقه و مخصوصاً احکام مربوط به زنان تبحر داشته اند و پسرانش نیز مجتهد بوده اند. شهید اول دارای تألیفات زیادی در فقه و حدیث است از جمله الالفيه، غاية المراد القواعد الكليه، واللمعة الدمشقية. )
ایشان از خلوت زندان و فرصت حاصله استفاده کرد و کتاب مشهور خویش اللمعة الدمشقیة را در مدت ۷ روز تألیف کرده و توسط شمس الدین محمد آوی به خراسان و به نزد سلطان علی مؤید سربداری فرستاد تا شیعیان ایران بر طبق فتاوی او که در آن کتاب مندرج میباشد عمل نمایند. این کتاب و نیز شرح آن الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، تأليف شهيد ثانی از مشهورترین کتب فقهیه ی امامیه است که هنوز در دانشگاهها و حوزه های علمیه تدریس میشود و از کتابهای معتبر درسی است.