۳-۱- معرفی سیره فردی امام رضا علیه السلام

همان گونه که در تعریف فرهنگ آمده منش و رفتار شخصی قسمتی از شاکله فرهنگ را تشکیل میدهد منش و رفتار فردی حضرت رضا السلام که تحت عنوان سیره فردی از آن یاد میشود نیز بخشی از فرهنگ رضوی را به خود اختصاص داده است. مقصود از سیره فردی در اینجا منشها و رفتاری است که در زندگی حضرت سوای تعامل با دیگران به ثبت رسیده است که میتواند الگویی برای زندگی شخصی بشر تلقی شود. آن چه که در کتب روایی وجود دارد به خوبی گویای اهمیت حضرت نسبت به امورات شخصی شان است. مثلا بر اساس نقل روایات متواتر حضرت بسیار ساده زیست اما از نظر ظاهری آراسته بودند دانش دوست و اهل تفکر بودند در عبادات و به خصوص نماز اول وقت بسیار مقید بودند. در زمینه اقتصادی از اسراف بسیار پرهیز میکردند و شخصا برای تأمین زندگی شان تلاش مینمودند و.... (حکیمی و پاک نیا همه این ها کدهایی از روش و منش شخصی امام است که جای پردازش و نمایش آن در فضای هنر هفتم بسیار خالی است و حال آن که این حوزه از فرهنگ رضوی از آنجا که مربوط به زندگی روزانه حضرت است به سهولت قابلیت تبدیل به فیلم نامه و سپس فیلم شدن را دارد و از آنجا که زندگی فردی یک معصوم را منعکس می کند الگویی از اخلاق و منش الهی و انسانی را در اختیار مخاطبین میگذارد.


 

۱- دین گرایی و حضور نمادهای دینی

همان گونه که گذشت ،امامت مهمترین شاخصه فرهنگ رضوی و به مثابه دین است. بنابراین فرهنگ رضوی فرهنگی دینی است که پرداختن به امور دینی اساس کار آن است. از سوی دیگر فیلم نامه نویسی هنری است که بر این باوریم فرهنگ رضوی میتواند در مسیر دینی نمودن آن تاثیر بگذارد اما باید پذیرفت که دو مشکل مهم در این مسیر وجود دارد. اول این که برخی از هنرمندان می کوشند تا موضوعات و مفاهیم معنوی را در قالب اشکال به عاریت گرفته شده از هنر و جهان بینی غیر دینی مغرب زمین بریزند و این عاملی است در جهت انحطاط هنر دوم اصول عالم ماده و عالم تجربه به جهان غیب نیز تسری داده میشود. مثلا اگر در جهان ماده قوانین نسبی هستند در جهان غیب قوانین متعلق به عالم قدس بوده و لا یتغیر هستند. نقی زاده (۹۴) رسالت فرهنگ رضوی در عرصه هنر که فیلم نامه نویسی جزء آن است همین است. فیلم نامه ای که اندک دغدغه بیان مفاهیم و ارزشهای دین داشته باشد فرهنگ رضوی با ابعاد و قابلیتهای فراوانش امکان دینی شدن را برایش فراهم میکند عنایت و اولویتی که دین نسبت به هر بعدی از هنر قائل باشد آینده ای درخشان آن را به رخ خواهد کشید. به همین دلیل مشاهده میکنیم که در قلمرو ادیان مختلف بنا به حدودی که برای بیان امور قدسی تعیین شده است، نوعی خاص از هنر گسترش یافته است. مثلا در مسیحیت شمایل نگاری و تا این لحظه در اسلام خوشنویسی و تلاوت قرآن کریم به عنوان هنرهای قدسی توسعه یافته اند. اما تابویی وجود ندارد در این که سینما و فیلم نامه - از آن جا که اخیرا به جرگه هنر پیوسته اند قابلیت آن را نداشته باشند تا به مانند خوشنویسی و صوت خوش ،قرآن به عنوان نماد و شاخصه هنر دینی شناخته شوند. به نظر می رسد بستر و شرایط دینی شدن در فیلم نامه نویسی و فیلم سازی حداقل از هنر خوشنویسی فراهم تر باشد.

۲- معنویت گرایی

فرهنگ رضوی فرهنگی معنویت گرا است؛ چرا که امام رضا السلام شخصیتی روحانی و معنوی است. روایات تاریخی فراوانی در خصوص جنبه روحانیت و عبودیت امام وارد شده است از جمله شیخ صدوق به نقل از رجاء بن ضحاک که در سفر خراسان همراه امام بود می نویسد:

من مردی را پارساتر از او ندیدم در جمیع اوقات شبانه روز ذکر خدا بر لب او بود. خوف از نافرمانی حق و عشق به عبادت سراسر وجودش را فرا گرفته بود. هنگامی که نماز صبح را تمام میکرد در مصلای خود به تسبیح تحمید، تکبیر، صلوات و سجده می پرداخت». (صدوق، (۱۷۸٫۲) 

حضرت در خصوص ارشاد معنوی پیروان و اصحابشان نیز تلاش می نمودند. احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی نقل میکند که پس از آن که میهمان امام شدم و امام مرکب خود را برای من فرستاد و در بستر خویش مرا خواباند، در دلم گذشت که چقدر مقام من در نزد امام بالاست که این گونه از من پذیرایی میکند. او می گوید که لحظاتی بعد امام فرمود: 

«ای احمد امیر المومنین روزی به عیادت زید بن صوحان رفت که مریض بود. زید به خاطر این ملاقات در دلش احساس فخر نمود از این که در نزد امام چنین جایگاهی دارد. اما امیر المومنین به او فرمود: مبادا نفس تو تو را به فخر و مباهات بکشاند برای خدا فروتنی کن». (مجلسی (۳۶۴۹)

عناصر و تجلیات معنوی این چنینی در فرهنگ رضوی بسیار است و اگر عمیقا اندیشیده شود فیلم نامه نویسی با درک و فهم صحیح و مسئولیت شناسانه میتواند از قابلیت روحانی بودن و معنویت فرهنگ رضوی بهره ببرد این در حالی است که در شرایط فعلی نگاه به فیلم نامه ها بیش از آن که نگاه اندیشه ای باشد نگاه تجاری و صنعتی است لذا معنویت و قدسیت خلا بزرگی در فیلم نامه نویسی است. چه آن که آن گونه که دکتر اعوانی - یکی از متالهان حوزه هنر - معتقد است: 

هنر دینی متصدی برانگیختن احساسات و عواطف نیست بلکه هنر دینی بر معنویت و روحانیت مبتنی است و از مرتبه نفسانی تجاوز میکند و به مرتبه

روحانی میرسد. به عبارت دیگر هنرمند در صدد القاء نوعی حقایق و معانی است که میخواهد آن را به مخاطب القاء کند». (اعوانی، ۳۳۷)

به این دلیل، این هنر دینی به دلیل باورها و اعتقادات خویش مجاز به استفاده از هر وسیله و ابزار و قالبی برای بیان اصول مورد نظر خود نیست و لذا شیوه های خاصی را ابداع میکند که ارزش و شایستگی ظرف معنویات شدن را داشته باشد. فیلم نامه نویسی به عنوان یک هنر از آنجا که محصول آن یعنی فیلم از اقبال زیادی برخوردار است باید بتواند حضور الهی را در فیلم متذکر شود.