۲ عدالت جویی و انسان دوستی

جهت نشان دادن عدالت و برادری اسلامی در فرهنگ رضوی به ذکر دو ماجرای کوتاه از زندگی امام رضا السلام اکتفا میکنیم ابن شهر آشوب نقل میکند که امام رضاء السلام روزی وارد حمام شد. شخصی که امام را نمی شناخت از امام درخواست نمود که به بدنش کیسه بکشد امام رضاء السلام پذیرفته و مشغول شدند. هنگامی که دیگران امام را به آن شخص معرفی کردند او در نهایت شرمساری از حضرت پوزش خواسته و التماس مینمود که امام رضاء السلام از ادامه کار خودداری کند. اما حضرت نپذیرفتند و او را آرام کرده و به کار خود ادامه دادند. (ابن شهر آشوب، ۴٫ ۳۶۱)

همین طور عبدالله بن صولت نقل میکند که از یکی از مردم بلخ شنیدم که گفت: در مسافرت امام ابو الحسن علی بن موسی الرضا ع السلام به خراسان با او همراه بودم روزی همگان را بر سر سفره فراخواند و غلامان او از سیاه و غیر سیاه آمدند و بر سر سفره نشستند به او گفتم فدایت شوم آیا بهتر نیست که برای اینان سفره جداگانه گسترده شود؟ فرمود خاموش باش خدای همه یکی است و مادر یکی و پدر یکی و پاداش هر کسی بسته به کردار اوست. کلینی (۲۳۰٫۸) نظیر چنین ماجراهایی در فرهنگ رضوی بسیار است اما مهم این است که همین دو نکته نشان دهنده بلند منظری فرهنگ رضوی در باب عدالت و برابری و برادری انسانی است. اکنون این پرسش مطرح میشود که نگارنده فیلم نامه تا چه اندازه ضرورت دارد که نگاه این چنینی به مسئله عدالت و برادری داشته باشد و خود را با آن مجهز نموده و این موضوع را در ماجراهای فیلم نشان دهد؛ چراکه اهمیت عدالت جویی ایجاب می کند تا هنرمند متاله به این اصول توجه جدی نموده و راه های به کاربستن و عینیت بخشیدن به آنها را به تبعیت از آفریدگار خویش که او خلافتش را عهده دار است وجهه همت خود قرار دهد به فرموده امام خمینی هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داری مدرن و کمونیسم خون آشام و نابود کننده اسلام رفاه تجمل اسلام التقاطی اسلام سازش و فرومایگی اسلام مرفهین و در یک کلام اسلام آمریکایی باشد.» امام خمینی (۳۰٫۲۱)

اما برادری در تفکر دینی عبارت است از نوع دوستی و انسان گرایی که انسان را اشرف مخلوقات و خلیفه خدا محسوب میکند و این با انسان مداری (humanism) مطرح در تفکر مدرن که بشر را جایگزین خداوند در زمین می داند تفاوت ماهوی دارد. انسان گرایی هنرمند در تفکر دینی در پی جستجوی راههایی است که بشریت را به ارزش خویش به رابطه اش با عالم وجود به اهداف غایی حیاتش و... متذکر سازد نقی زاده، ۲۳۶) به این منظور فیلم نامه نویس که برای انسانها می نویسد و اثرش را تبدیل به هنر میکند نمیتواند شیوه ای به غیر از شیوه امام رضا السلام در بزرگداشت انسان به ما هو انسان در پیش بگیرد. همان گونه که متفکر بزرگ اروپای شرقی می نویسد: هنگامی که هنرمندی از در خصومت با بشر دوستی بر می آید دیگر در هیچ چیز زیبایی نمیبیند و حتی ایمانش را به خود از دست میدهد. اغلب میکوشد تا علم جدید یا مذهب جدید اختراع کند ولی راهش در قلمرو هنر دشوارتر میشود». 

(زی من کو ۲۱)