مشهد الرضا و ثواب زیارت آن حضرت

محمد بن عبدالله ابن بطوطه (۷۷۹) (ق) در سفرنامه خود وقتی که به مشهد الرضا میرسد آن جا را چنین وصف میکند: «و رحلنا الى مدينة مشهد الرضا و هو على بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن على زين العابدين بن الحسين الشهيد بن امير المؤمنين على بن ابی طالب رضي الله عنهم و هي ايضاً مدينة كبيرة ... و المشهد المكرم عليه قبة عظيمة في داخل زاوية تجاورها مدرسة و مسجد و جميعها مليح البناء، مصنوع الحيطان بالقاشانى و على القبر دكانة خشب ملبسة بصفائح الفضة و عليه قناديل فضة معلقة و عتبة باب القبة فضة و على بابها ستر حرير مذهب و هي مبسوطة بأنواع البسط و ازاء هذا قبر هارون الرشيد.... و اذا دخل الرافضي للزيارة ضرب قبر هارون الرشيد برجله و سلم على الرضا» .(۱ - رحلة ابن بطوطه ص ۴۰۱)

به شهر «مشهدالرضا» مسافرت نمودیم و او علی بن موسى بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین شهید فرزند امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب می باشد. مشهد الرضا، شهر بسیار بزرگی بود و بر بارگاه مکرم حضرتش گنبد بزرگی بنا شده و بنای آن از زیبایی خاصی برخوردار بود و دیوارهای آن مزین به کاشی و بر روی قبر شریف چهارچوبی از تخته و روکش آن از نقره بود و بر فراز ضریح ایشان لوسترهایی از نقره آویزان و چهارچوب در گنبد نقره ای و پرده در نیز از پارچه حریر طلا بافت بود و تمامی محوطه زیارتگاه مفروش به فرشهای متنوع و در کنار آن، قبر هارون الرشید بود، که زائران هنگام ورود به زیارتگاه به عنوان بیزاری از جنایات هارون با پای خود محکم به قبر هارون میزدند و بر قبر (شریف) امام رضا الله سلام می دادند و احترام میکردند.

عطاء الله بن فضل الله شیرازی (۸۰۳) (ق) میگوید: «علی الرضا با مردم به زبان خودشان سخن میگفت و امام رضا فصیح ترین مردم بود و داناترین فرد به همه زبانها ... ، مشهد و مرقد منوّر وی مرجع زائران تمامی مردم از تمامی طبقات و نقاط جهان میباشد.».(۱ - روضة الأحباب: ۴۳٫۳ و تاریخ احمدی: ص ۳۶.)

فضل الله بن روزبهان خنجی اصفهانی حنفی (۹۲۷) (ق) می نویسد: «زیارت قبر مکرم و مرقد معظم حضرت امام ائمة الهدى سلطان الانس و الجن، امام على بن موسى الرضا الكاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن على زين العابدين بن الحسين الشهيد بن على المرتضى صلوات الله و سلامه على سيدنا محمد و آله الكرام سيما الآية النظام ستة آبائه كلهم افضل من يشرب صوب الغمام، ترياق أكبر محبّان است و موجبات حیات دل و جان است. مرادات همه عالم از آن درگاه با برکت حاصل و و في الواقع ربع میمونش توان گفت که از اشرف منازل است آن مقام مبارک، تمامی اوقات مقرون به تلاوت قرآن مجید است و توان گفت که معبدی است از معابد اسلام هرگز آن مرقد عالی از طاعت نیازمندان خالی نیست و چگونه چنین نباشد و حال آن که تربت حضرت امامی است که اوست مظهر علوی نبوی و وارث صفات مصطفوی و امام بر حق و رهنمای مطلق و صاحب زمان امامت خود و وارث نبوت و حق استقامت خود.

هزار دفتر اگر در مناقبش گویند             هنوز ره به کمال علی نشاید برد

و پیش از این که عزم زیارت مشهد مقدس حضرت امام بود این قصیده صورت نظم یافته بود و در این مقام ادراج او مناسب است، زیرا که ملایم

زیارت آن صاحب مناقب است و در ادامه قصیده ای با عنوان «قصیده ای در منقبت امام ثامن ولی ضامن امام ابو الحسن علی بن موسی الرضا در مدح آن حضرت نقل میکند.(۱ - مهمان نامه بخارا ص ۳۳۶)

در جای دیگر میگوید: «اللهم و صلّ و سلّم على الإمام الثامن، السيد الحسنان السند البرهان، حجت الله على الانس والجان الذي هو لجند الاولياء، سلطان صاحب المروّة و الجود والاحسان المتلالئ فيه انوار النبي عند عين العيان، رافع معالم التوحيد و ناصب الولاية الايمان الراقي على درجات العلم والعرفان، صاحب منقبة قوله : ستدفن بضعة منى بأرض خراسان، المستخرج بالجفر و الجامع ما يكون و ما كان المقول في شرف آبائه ستة آبائه كلهم افضل من شرب صوب الغمام. المقتدى برسول الله في كل حال و في كل شأن ابى الحسن علي بن موسى الرضا، الإمام القائم الثامن الشهيد بالسم في الغم و البؤس المدفون بمشهد طوس.

اللهم ارزقنا بلطفك و فضلک و کرمک و امتنانک، زيارة قبره المقدس و مرقده المونس و اغفر لنا ذنوبنا و اقض جميع حاجاتنا ببركته اللهم صل على سيدنا محمد و آل سيدنا محمد سيما الإمام المجتبى ابي الحسن علي بن موسى الرضا و سلم تسليما».(1 - وسيلة الخادم الى المخدوم ص ۲۲۳)

خداوندا! درود و صلوات و سلام فرست بر امام هشتم، آن حضرت مهتر نيكو خصال نیکوکار نیکوسیرت آن کسی که مر لشکر اولیاء را سلطان و پادشاه است. آن حضرت که صاحب جود و مروّت و نیکوکاری است. آن که در او درخشنده است انوار حضرت پیغمبر در نزد چشم عیان آن که رفع کننده نشانه های توحید و نصب کننده لواهای ایمان و آن که بر رونده است بر بالاترین درجات علم و عرفان آن صاحب منقبت فرموده ی حضرت پیغمبر که زود باشد دفن شود پاره ای از من در خراسان آن که بیرون آورنده است به جفر و جامعه آن چه خواهد بود و آنچه بوده است. آن که اقتدا کننده است به رسول الله در هر حالی و در هر کاری و شأنی که آن حضرت را پیش آمده ایشان ابوالحسن علی بن موسى الرضا امام قائم ثامن است آن که شهادت یافته به زهر در غم و خون و ملال و آن حضرت در طوس مدفون است.(1 - وسيلة الخادم الى المخدوم ص ۲۲۳)

درباره بارگاه نورانی امام رضا الله، سخنان عجیبی را می گوید که به بخشی از آن اشاره میشود ... و آن حضرت را در آن روضه مقدسه و مرقد منور و مشهد معطر دفن کردند و آن روضه بهشت کعبه حاجات و تا روز قیامت مقاصد جميع حاجت خواهان شد صلوات الله و سلامه عليه و تحياته و و رضوانه على تلك الروضة المقدسة و رزقنا زيارتها و عمر بالانوار الالهية . القنوض القدسية عمارتها. رجاى کمترین بندگان فضل الله بن روزبهان الامين واثق است به الطاف الهی که این فقیر حقیر را امسال زیارت مطهر و مشهد منور آن حضرت به خیر و عافیت، روزی گردد و قرائت این کتاب «وسيلة الخادم الى المخدوم» در آستانه آن مرقد مطهر جهت دوستان و مرقد محبان و موالیان اهل البيت نموده شود چه ولا و تولای آن حضرت، شیمه دیرینه این فقیر و محبت و استمداد از آن حضرت نقد خزینه سینه این حقیر است در هر واقعه که این فقیر را پیش آید استمداد از باطن اقدس آن حضرت را و در هر هائله و داهیه روح مقدس آن حضرت را طریق نجات میدانم و در وصف امام رضا این شعر را نقل میکند: سلامی بر روضه امام على بن موسى عليه السلام

سلام من العاشق المنتظر                        سلام من الواله المستهام

بر آن پیشواى كريم الشيم                       بر آن مقتداى رفيع المقام

ز شهد شهادت حلاوت مذاق                ز زهر عدو در جهان تلخ کام

ز خلد برین مشهدش روضه ای             خراسان از او گشته دارالسلام

از آن خوانمش جنت هشتمین               که شد منزل پاک هشتم امام

محبان ز انگور پرزهر او                           فکندند میهای خونین به جام

مرا چهره بنمود یک شب بخواب           شد از شوق او خواب بر من حرام

علی وار بر شیر مردی سوار                    امین در رکابش کمینه غلام(۱ - وسيلة الخادم الى المخدوم ص ۲۴۳)

غياث الدين بن همام الدين شافعی معروف به خواندمیر (۹۴۲ ق) در بخش اولاد امام کاظم البلا میگوید افضل) اولاد امام موسی، بلکه اشرف

جميع برايا على بن موسى الرضا بود.».(۲ - تاريخ حبيب السير : ۸۱٫۲)

در ادامه درباره امام فصلی را باز میکند تحت عنوان «ذکر امام هشتم - على بن موسى الرضا - سلام الله علیهما و از امام چنین تعبیر میکند: «امام واجب الاحترام على بن موسى الرضا... امام عالی مقدار و سرانجام در مورد مشهدالرضا چنین میگوید و حالا آن مزار بزرگوار و روضه فايض الأنوار مطاف طواف اعیان و اشراف روزگار و قبله آمال و کعبه اقبال اصاغر و اعاظم اقطار بلاد و امصار است.

سلام على آل طاها و يس               سلام على آل خير النبتين

سلام على روضة حل فيها             امام يباهی به الملك والدین

و صلى الله على خير خلقه محمد سيد المرسلين و آله الطيبين الطاهرين سيما الأئمة المعصومين الهادين».(۱ - همان: ۸۲٫۲)

در ادامه فصلی تحت عنوان گفتار در فضایل و کمالات آن امام عالی مقام على نبينا وعليه الصلوة و السلام گشوده و در مورد امام چنین میگوید: بیت شهید خاک خراسان امام طیب و طاهر، على بن موسى بن جعفر بن محمد باقر ... أقارب و اجانب از مشرق تا مغرب بر وفور علوشان و سمو مکان آن امام وافر احسان اعتراف داشته اند و دارند و اقاصی و ادانی بلکه جمیع افراد انواع انسانی مناقب و مفاخر آن حمیده مآثر را بر صحایف ضمایر نگاشته اند و می.نگارند. کرامتش از هر چه تصور توان کرد، بیشتر بود و امامتش به موجب نص آبای بزرگوارش، معین و مقرر.

از آن زمان که فلک شد به نور مهر منور                ندیده دیده کس چو على موسى جعفر

سپهر عز و جلالت محيط علم و فضيلت               امام مشرق و مغرب ملاذ آل پیمبر

حريم تربت او سجده گاه خسرو انجم                  غبار مقدم او طوطیای دیده اختر

وفور علم وعلو مكان اوست به حدى                   که شرح آن نتواند نمود کلک سخنور

قلم اگر همگی وصف ذات او بنویسد                 حدیث او نشود در هزار سال مکرر(۱ - تاريخ حبيب السير: ٨٣٫٧)

ذهبی از بزرگان اهل سنت در مقاطع مختلف درباره محل دفن امام رضا چنین اظهار نظر میکند و لعلی بن موسى مشهد بطوس يقصدونه بالزيارة.(۲ - سير اعلام النبلاء: ۳۹۳٫۸) علی بن موسی در طوس مزاری دارد که مردمان آهنگ زیارت آن میکنند او زیارتگاه بزرگی در طوس دارد.

و نیز می گوید: «و له مشهد كبير بطوس يزار .(۳ - العبر: ۲۶۶٫۱)

برخورد بزرگان اهل سنت با مزار امام رضا الا نیز جالب و شگفت انگیز است. مثلاً بسیار زیارت کردن قبر امام رضا توسط ابوبكر بن خزيمه (۳۱۱) ق) و ابو على ثقفی (۳۲۸) (ق) و تواضع و تضرّع بسیار ابوبكر بن خزيمه که موجب شگفتی شاگردان وی گردید.

حاکم نیشابوری شافعی میگوید از محمد بن مؤمل شنیدم که میگفت: روزی با پیشوای اهل حدیث ابوبکر بن خزیمه و ابوعلی ثقفی و دیگر مشایخ خود به زیارت قبر على بن موسى الرضا به طوس رفتیم در حالی که آنها بسیار به زیارت قبر ایشان میرفتند محمد بن مؤمل می گوید احترام و بزرگداشت و تواضع و گریه و زاری ابن خزیمه نسبت به قبر علی بن موسی همگی را شگفت زده کرد.(1 - تهذيب التهذيب : ۳۳۹٫۷. ابن خزیمه در نزد گروههایی از اهل سنت جایگاه ویژه ای دارد که از وی به شیخ الاسلام امام الأئمه، حافظ، حجت، فقیه، بی نظیر محيى سنت رسول الله...» تعبیر میکنند.) و سخن معروف ابن حبان بستی شافعی (۳۵۴) (ق) درباره امام رضا ال و مشهد آن حضرت که می گوید: «علی بن موسی الرضا از بزرگان و عقلا و نخبگان و بزرگواران اهل بیت و بنی هاشم می باشد. اگر از وی روایتی شود واجب است حدیثش معتبر شناخته شود.... من به دفعات قبر ایشان را زیارت کرده ام زمانی که در طوس بودم؛ هر مشکلی برایم رخ می داد قبر علی بن موسی الرضا را – درود خدا بر جدش و خودش باد زیارت میکردم و برای برطرف شدن مشکلم، دعا می نمودم و دعایم مستجاب شده و مشکلم حل میشد؛ این کار را به دفعات تجربه کرده و جواب میگرفتم خداوند ما را بر محبت مصطفی و اهل بیتش - که درود خدا بر او و اهل بیتش باد - بمیراند.(- النقات: ۴۵۷٫۸)

میر محمد بن سيد برهان الدين خداوند شاه معروف به میرخواند (۹۰۳ (ق) مینویسد: مشهد مقدس و مرقد این امام على الاطلاق مرجع ایرانیان و مقصد سالکان اکابر و اصاغر آفاق است طوایف امم و طبقات بنی آدم از اقصای روم و هند از جمیع مرز و بوم هر ساله، مهاجرت اوطان و مفارقت خلان اختیار کرده و روی توجه به این آستان فرخنده نهاده و مراسم زیارت و طواف به جای آورند و این موهبت عظمی را سرمایه سعادت دنیا و عقبی می دانند...».(۱ - تاريخ روضة الصفاء: ۴۱٫۳-۵۲ .)

غياث الدين بن همام الدين شافعی معروف به خواندمیر (۹۴۲) (ق) نیز چنین میگوید و حالا آن مزار بزرگوار و روضه فايض الانوار، مطاف طواف اعیان و اشراف روزگار است و قبله آمال و کعبه اقبال اصاغر و اعاظم اقطار بلاد و امصار.

سلام على آل طاها و يس               سلام علی آل خير النبيين      

سلام على روضة حل فيها             امام یباهی به الملك والدين

و صلى الله على خير خلقه محمد سيد المرسلين و آله الطيبين الطاهرين سيما الأئمة المعصومين الهادين».(٢ - حبيب السير : ۸۲٫۲ و ۸۳)

ابن عماد حنبلی دمشق نیز میگوید وله مشهد كبير بطوس يزار .(- شذرات الذهب: ۱۴٫۳) او مشهدی بزرگ در طوس دارد که زیارتگاه است.

این جملات حاکی از حاکمیت و نفوذ معنوی امام رضا بر قلوب میباشد که حتی پس از گذشت سالها بلکه قرنها از شهادت آن حضرت قبر ایشان مورد توجه خاص و عام بوده و کسانی چون ابن خزیمه، ابو علی ثقفی و ابن حبان علاوه بر زیارت قبر امام رضا به ایشان متوسل شده و مشکلات مادی و معنوی خود را حل کرده اند.

از موارد یاد شده به دست می آید که نه تنها بنای روی قبور و زیارت و توسل به آن امری جایز و مرسوم بوده؛ بلکه مورد تأیید بزرگان اهل سنت بوده و به صورت مکرر این اعمال از آنها سر میزده است که این امر، خط بطلانی بر تفکرات و باورهای سست فرقه تفرقه انگیز و هابیت میباشد. ابن حجر از طریق دیگر نقل میکند که علی بن موسی در ماه صفر از دنیا رفت و سپس می افزاید از ابوبكر محمد بن مؤمل بن حسن بن عیسی شنیدم که میگفت ما با پیشوای اهل حدیث ابوبكر بن خزیمه و همتایش ابوعلی ثقفی به همراه گروهی از اساتیدمان که تعدادشان فراوان بود به قصد زیارت قبر على بن موسى الرضا راهى طوس شدیم من از تعظیم وی ابن خزیمه نسبت به آن بقعه و فروتنیش در برابر آن و تضرعش در کنار آن مرقد شریف چیزهایی دیدم که باعث حیرت ما شد!(1 - تهذيب التهذيب : ۳۸۷٫۷)