اباصلت هروی میگوید بعد از پیشنهاد خلافت و ولایت عهدی و رد آن از جانب امام و اصرار فراوان مأمون، سرانجام مأمون خطاب به امام چنین گفت :

فبالله أقسم ! لئن قبلت ولاية العهد وإلا أجبرتك على ذلك فإن فَعَلْتَ، وإلا ضربت عنقك ... فرضي منه بذلك وجعله ولي عهده على كراهة

منه الا لذلك ....(3).(. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۳۷ ؛ عيون أخبار الرضا ، ج ۲، باب ۴۰، ص ۱۳۹، ح ۳: الأمالي ، ص ۶۵، مجلس ۱۶، ح ۳ و ر.ک : بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۱۲۸ - ۱۳۰.)

به خدا قسم ! یا ولایت عهدی را می پذیری وگرنه تو را به پذیرش آن مجبور می کنم که اگر پذیرفتی که پذیرفتی و کاری ندارم وگرنه گردنت را می زنم..... پس امام بدین کار رضایت داد و وی امام را با وجود ناخشنودی اش از ولایت عهدی جانشین خود قرار داد.

واکنش های گوناگون امام رضا نشان دهنده چند نکته مهم است : 

1.مهم ترین نکته پرده برداشتن امام رضا از چهره واقعی مأمون است. امام با عکس العملهای خویش به مردم و به تاریخ نشان داد که فریفته ظاهر سازی و حیله های مأمون نشوید. 

2. با این که امام تحت فشار و تهدیدهای مأمون مجبور به پذیرش ولایت عهدی شد، اما این ولایت عهدی را مشروط پذیرفت و همین پذیرش مشروط ، مأمون را در رسیدن به هدف خود ناکام گذاشت زیرا طبق روایت جوینی شافعی از حاکم نیشابوری شافعی، یکی از اهداف مهم مأمون از ولایت عهدی امام نمودار ساختن نقاط ضعف امام در عرصه سیاسی و اجتماعی بود و امام با پذیرش مشروط ولایت عهدی که در آن هیچ گونه عزل و نصبی انجام ندهد و.... دقيقاً مخالف هدف مأمون عمل کرد و این نکته خود نشانه عزت و زیرکی امام است. 

3. سایر مواضع امام رضا در برابر مأمون از جمله جریان نماز عید و استقبال بی نظیر مردم از آن حضرت و سایر رخ دادها مأمون را به واکنش واداشت و باعث شد چهره واقعی خود را نشان دهد.... و از سوی دیگر امام به مردم و تاریخ فهماند که مأمون با امام رضا و اهل بیت و علویان مخالف است و سایر کارهای مأمون مانند شعار کردن پارچه سبز ضرب سکه به نام امام رضا و ... فریبی بیش نیست.