امام رضا علیه السلام در آثار دانشمندان اهل سنت  ( صص 20-17 ) شماره‌ی 2288

موضوعات

معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > اعتقادات > امامت > امامان معصوم > امام رضا (عليه السلام) > مادر

خلاصه

سبط بن جوزی مینویسد مادر علی بن موسی ال ام ولدی به نام خیزران بوده که امام کاظم او را به همسری خود برگزید.(۴ - تذكرة الخواص، ترجمه محمدرضا عطائی ص ۴۶۳) خلاصه آن که بعضی نام آن مخدّره را سکن(۵ - سیر اعلام النبلاء: ۳۸۷٫۹)، اروی(۶ - احسن القصص: ص ۲۸۹)، خیزران، مریسی

متن

به این ترتیب همه نویسندگان بدون کمترین اختلاف نام پدر بزرگوار آن حضرت را موسی نوشته اند اما در مورد نام مادر ایشان اختلاف زیادی است:

محمد بن طلحه میگوید وی ام ولد به نام خیزران مرسته و به قولی شقرای نوبیه بود که نام اصلیش اروی و شقرا لقب اوست.(- مطالب السؤول: ص ۲۹۵)

سبط بن جوزی مینویسد مادر علی بن موسی ال ام ولدی به نام خیزران بوده که امام کاظم او را به همسری خود برگزید.(۴ - تذكرة الخواص، ترجمه محمدرضا عطائی ص ۴۶۳)

خلاصه آن که بعضی نام آن مخدّره را سکن(۵ - سیر اعلام النبلاء: ۳۸۷٫۹)، اروی(۶ - احسن القصص: ص ۲۸۹)، خیزران، مریسیه(- تذكرة الخواص: ص ۳۱۵)

نجمه(1 - حبيب السير : ٨٣٫٢) و لقب او را شقرا نوبيه(۲ - سیر اعلام النبلاء: ۳۸۷٫۹ و مطالب السؤول: ص ۲۹۵)، ام البنین(- الوافي بالوفيات: ۲۴۸٫۲۲) نوشته اند اما از آن میان بخاری حنفی در مقام تجلیل از مادر آن حضرت مینویسد: «وَ كَانَتْ أُمُّهُ مِنْ أَشْرَافِ الْعَجَمِ وَ كَانَتْ مِنْ أَفْضَلِ النِّسَاءِ فِي عَقْلِها وَ دِينِها ...»(- ينابيع الموده: ۲۳۲٫۲) مادر آن حضرت از اشراف عجم بوده و از نظر عقل و دیانت سرآمد تمام زنان عصر خود بوده است. قابل ذکر است که بعضی همانند اکثر نویسندگان شیعه نام او را تکتم ضبط کرده اند. چنان که مسعودی از ابوابراهیم موسی بن جعفر نقل کرده می گوید وقتی که وی تکتم را خریداری کرد گروهی از اصحاب خود را جمع کرده و فرمود: به خدا سوگند که من این کنیز را نخریدم، مگر به فرمان خدا و الهام او!

وقتی که از آن حضرت توضیح خواستند فرمود: در آن بین که خوابیده بودم جدم و پدرم را در خواب دیدم که پارچه ای از ابریشم را به همراه خود آورده و آن را گستردند. ناگهان به صورت پیراهنی درآمد که تصویر این کنیز بر روی آن پارچه بود آن گاه فرمودند: ای موسی از این کنیز فرزندی از تو به دنیا خواهد آمد که بهترین فرد پس از تو است!

سپس فرمودند نام او را علی بگذار که خداوند به وسیله او عدالت و مهربانی را آشکار کند خوشا به حال کسی که او را باور کند و بدا به حال کسی که با او دشمنی ورزد و او را انکار کند(- اثبات الوصيه ص ۱۹۶ به نقل مسند الرضا: ۱۷٫۱ و ۱۸)

در مورد مادر امام رضا ء و اصل و نسب او صاحب كتاب مسند الإمام الرضا الا تحقیقی دارد که جهت مزید اطلاع خوانندگان نقل میکنیم، ایشان می نویسد:

اهل حدیث و تاریخ مینویسند مادر امام رضا اله از اهل مغرب بود، برده فروشی او را خریده و به مدینه منوره آورد و مادر موسى بن جعفر ، حمیده مصفاة او را برای پسرش خریداری کرد و امام رضا از او به دنیا آمد. اما نویسندگان در این که وی از مردم کدام شهر مغرب بود، اختلاف نظر دارند بعضی او را نوبیه و بعضی مرسیه دانسته اند؛ اگر وی نوبیه باشد در آن صورت آیا منظور بلاد نوبه ناحیه ای در جنوب مصر است که امروزه به آن سودان میگویند یا منظور قبیله نوبه است که از قبایل سودان است، آن طوری که جوهری گفته است.

اما کسانی که او را مرسیه خوانده اند؛ مشخص نکرده اند که منظورشان مرسية اندلس است یا مرسیه آفریقا ؟ مرسیۀ اندلس یک شهر اسلامی است که یکی از فرمانروایان اموی اندلس او را بنا کرده است.(۲ - تاج العروس زبیدی ۲۴۶٫۴) 

سرانجام، پس از بررسی اقوال میگوید چون مرسیه اندلس در قرن سوم پس از وفات امام رضا ساخته شده است پس ناگزیر باید منظور مرسیه آفریقا باشد و احتمال دارد که این بانو اهل بونه باشد که یک شهر بندری در آفریقاست و نسخه برداران آن را تصحیف کرده و نوبه ضبط کرده اند.(1 - مسند الإمام الرضاء : ۱۷٫۱ و ۱۸.)

مخاطب

میانسال ، کارشناسان و صاحبنظران

قالب

سخنرانی ، کتاب معارفی