دشمنی در قالب مناظرات علمی
اینک فهرست مختصر مباحثاتی که به نقشه و طراحی مأمون و به قصد تحقیر کردن امام رضا الله برای ایشان با دانشمندان هم عصرش ترتیب یافته بود به شرح زیر است:
۱ - احتجاج و مناظرات و مباحثات آن حضرت با «ثنویه» دانشمندان ایرانی که مطالبی از اعتقادات زردشتیان جویا می شدند و هر بذ اکبر رئیس زردشتیان در آن جلسه حضور داشت.
۲- مناظره ای که با دانشمندان معروف از دهریین و مادیین که اعتقاد داشتند ،آفرینش مبدأ و معادی وجود ندارد و آن حضرت در مبحث توحید مطالب مؤثر و ارزنده ای مطرح فرمودند.
3- احتجاج و مباحثه با جاثلیق کاتولیک پیشوای مسیحیان در زمینه توحید، نبوت پیامبران رسالت و خاتمیت پیامبر اسلام که در نهایت جاثلیق دانشمند بزرگ نصاری که از متکلمین بود، محکوم شد و غیر تصدیق به فضایل آن حضرت راهی نیافت.
4- احتجاج با دانشمند مشهور از ملت یهود به نام «رأس الجالوت» رئیس یهودیان آن زمان
5- احتجاج با «زنادقه که کارشان شایعه پراکنی و طرح ایرادات و اشکالاتی به حقایق و احکام اسلامی و مذهب حق که در هر زمان و مکانی بوده و هست و خواهد بود اینان اذهان عوامی را که مطالعات و اطلاعات صحیحی از اسلام و مذهب حق ندارند مشوش می ساختند و علمایی نبودند که بتوانند با استدلال و منطق با آنان مبارزه علمی بدون اهانت و تحقیر نمایند و اگر هم میبودند حکمرانان ستمکار زمان اجازه نمی دادند.
٦- احتجاج با «عمران صابئی بزرگ عالم از پیشوایان ستاره پرستان.
7- احتجاج با «سلیمان مروزی از متکلمان معروف خراسان.
مناظره امام رضا با عالمان بزرگ ادیان درباره توحید
امام رضا از طرف مأمون با تمام دانشمندان معروف آن زمان که بر مباحثات و مناظره ها و احتجاجات علمی و فلسفی و منطقی تسلط کامل داشتند برای مناظره دعوت شدند و بر همه آنان پیروز و غالب گردیدند و علمای مشهور زمان بر عظمت علمی آن شخصیت الهی اقرار کردند و سر تعظیم فرود آوردند.
دانشمندان منطق در بیان مفهوم جدل» گفته اند: جدل، صناعت و فنی است که انسان به سبب آن بتواند از مقدمات مسلمه بر هر هدف علمی برای حفظ اعتقاد یا التزامی که دارد اقامه دلیل نماید و با اقامه دلیلی که از واضحات و مسلمات طرف مقابل گرفته عقیده و ایده ای که طرف مقابل به آن اعتقاد دارد را ابطال می نماید.
برهان دلیلی است که اعتقاد یقینی مطابق با اصل و واقع باشد و مقدمات آن باید شامل یقینیات باشد که بر دو نوع میباشد:
برهان لمى - برهان إني.