سخاوت و گشاده دستی

انفاق و بخشش همانند دیگر مکارم اخلاقی از خصلتهای نیک و از مفاهیم ارزشی و انسانی به شمار میآید و در تمام ادیان الهی و مکاتب بشری از آن ستایش شده است. انفاق در قرآن نیز از جایگاهی ویژه برخوردار است تا آنجا که همپای ایمان به خدا و مکمل دین آمده است، چنان که فرمود:

 آمنوا بالله و رسوله و أنفقوا مِمَّا جَعَلَكُم مُستَخلَفين فيه فالذين آمنوا منكم و أنفقوا لهم أجر كبير ؛ به خدا و پیامبرش ایمان آورید و از آنچه شما را نماینده خود قرار داده انفاق کنید کسانی از شما که ایمان آورند و اتفاق کنند پاداشی بزرگ خواهند داشت. (2. حدید (۵۷) ۷)

در بیان بزرگی انفاق در این آیه همین بس که اولاً عطف «انفقوا» بر «آمنوا با و او صورت گرفته است که به معنای هم ردیفی اتفاق با ایمان است و ثانیاً: ایمان در صورتی پاداش بزرگ اجر کبیر در پی خواهد داشت که همراه با انفاق در راه خدا باشد.

احسان و کرم در تعالیم پیامبر اکرم ه و سخنان امام معصوم نیز جلوه ای خاص یافته است که نه تنها در گفتار بلکه در رفتار آنان نیز نمود پیدا کرده است.

این همان است که در زیارت جامعه احسان و کرم از سجایا و عادت های این خاندان به شمار آمده است عادتكم الإحسان و سجيَّتكم الكرم. در این میان سخاوت امام رضاء الله مانند هر خصلت خوب آن حضرت زبانزد عام و خاص است، او هم به انفاق و بخشش توصیه میکرد و هم خود بخشنده بود. در این مجال ابتدا نمونه هایی چند از گفتار آن حضرت درباره سخاوت و انفاق در راه خدا یاد خواهیم کرد و سپس به برخی بخششهای خود آن حضرت اقدام نموده اند اشاره خواهیم کرد.

آن حضرت درباره ارزش سخاوت و جایگاه سخاوتمندی فرمود:

 السخي قريب من الله قريب من الجنة قريب من الناس بعيد من النار، والبخيل بعيد من الله بعيد من الجنة بعيد من الناس؛ شخص بخشنده به خدا، بهشت و مردم نزدیک و از آتش دور است ولی شخص بخیل از خدا، بهشت و مردم دور است. (1. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق)، عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۵؛ نوری حسین، مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۱۶ )

آن حضرت در جای دیگر فرمود: السخاء شجرةً في الجنة، أغصانها في الدنيا مَن تَعَلَّقَ بغصن من أغصانها دخل الجنة سخاوت درختی است در بهشت که شاخه های آن در دنیاست و هر کس به شاخه ای از آن چنگ زند به بهشت در می آید. (2. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق)، همان، ج ۱، ص ۱۵.)

نقل است که آن حضرت در روز عرفه در خراسان تمامی دارایی خود را میان افراد کم درآمد تقسیم کرد فضل بن سهل که نمیتوانست سخاوت آن حضرت را ببیند گفت: این اقدام امام رضا خسارتی بزرگ است. آن حضرت فرمود:  بَل هو المَعْنَمُ لا تَعُدَّنَّ مَغرماً ما ابتغيت به أجراً و كرماً؛ بلکه این کار غنیمت و سود است آنچه را که برای دستیابی به پاداش الهی و کرامت انسانی بخشیدی خسارت و زیان مشمار .(1. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۴۷۰؛ عطاردی، عزیز الله. مسند امام رضا، ج ۱، ص ۴۸ )

همچنین آورده اند که مردی خدمت آن حضرت آمد و تقاضای کمک کرد و به آن حضرت گفت به مقدار مروت و سخاوت خود به من کمک کن. آن حضرت فرمود: این شدنی نیست آن مرد گفت به مقدار مروت و لیاقت من کمکم کن. حضرت فرمود این شدنی است و سپس مبلغ دویست دینار به او عطا کرد.

يسع بن حمزه گوید جمع زیادی در محضر امام رضا بودیم، از حلال و حرام و هر موضوع دیگری از آن حضرت سؤال میکردیم. در این وقت مردی وارد شد و سلام داد و گفت: یابن رسول الله مردی خراسانی ام، از حج بر می گردم و به خراسان میروم ولی پولم گم شده چیزی ندارم. مبلغی کمک کن وقتی به وطن خود رسیدم آن را از سوی شما صدقه می دهم. امام فرمود: چند لحظه بنشین و سپس به پاسخ سؤالات ما ادامه داد.

آن حضرت پس از چند لحظه برخاست و به اندرون رفت و پس از لحظه ای پشت در آمد و دست خود را بیرون آورد و بدون آنکه آن مرد را ببیند فرمود: بیا این مبلغ را بگیر و در سفر خود خرج کن و لازم نیست از طرف من صدقه بدهی پس از آنکه آن مرد رفت دو باره امام به نزد ما آمد، از آن حضرت پرسیدم شما که به آن مرد احسان کردید چرا از پشت در دست خود را بیرون آوردید و خود بیرون نیامدید؟ آن حضرت فرمود: نحن اهل بيت لانري ذل السؤال في وجه السائل ما خاندانی هستیم که نمیتوانیم خواری سؤال را در چهره متقاضی کمک بنگریم.

آن حضرت ادامه داد و فرمود نشنیده ای سخن رسول خدا را که فرمود: المُستَتِرُ بالحَسَنَة يَعدِلُ سَبعين حَجَةً، و المذيع بالسيئة مخذول والمُستَتِرُ بها مغفور له؛ کسی که کار نیک را پنهانی انجام دهد پاداشش با هفتاد حج برابر است.(1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۵۵ - ۵۶ )