آداب غذا خوردن

یکی از مواردی که از اخلاق فردی به شمار آمده و لازم است در این فصل مورد توجه قرار گیرد آداب غذا خوردن است؛ زیرا آداب غذا خوردن بهره برداری درست از نعمات الهی است قرآن کریم در خصوص بهره برداری درست از مواد غذایی حدود ۱۶۰ آیه را به مواد غذایی و چگونگی استفاده از آن اختصاص داده است. دقت در انتخاب غذا(1. فلينظر الإنسان إلى طعامه ، عبس (۸۰): ۲۴) دوری از غذاهای ناپاک و حرام(2. و يُحرم عليكم الخبائث . اعرف (۷): ۱۵۷ ) رعایت میانه روی و نهی از پرخوری(3. كلوا واشربوا و لا تسرفواه، اعراف (۷) ۳۱ )استفاده از میوه، گوشت(4. و أمددناهم بفاكهة و لحم ، طور (۵۲): ۲۲ )و ماهی(5. أحل لكم صيد البحر، مائده (۵) ۹۶)از جمله این موارد است.

اینک در این مجال ابتدا برخی آداب غذا خوردن که در سیره عملی امام رضا الا وجود دارد یادآور میشویم و سپس نمونه هایی از رهنمودهای بهداشتی آن حضرت در این باب را بر می شماریم.

آغاز کردن غذا با نمک

امام رضا همواره غذا را با نمک آغاز میکرد(6. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۶، ص ۳۹۴-۴۰۰ ) و از قول جد بزرگوارش علی بن ابی طالب فرمود: هر کس غذا را با خوردن نمک شروع کند، خداوند هفتاد بیماری را از او دور می کند:

عن أبي الحسن الرضا عليه السلام - عن آبائه عن رسول الله صلّى اللهُ عَلَيه وآله - قال: يا علي إفتتح طعامك بالملح، فإن فيه شفاء من سبعين داء، منها الجنون و الجذام و البَرص، ووَجَعُ الحلق و الأضراس، ووَجَعُ البطن ؛ امام رضا از پدرانش و آنها از رسول خدالله آورده اند که فرمود یا علی غذا را با نمک آغاز کن؛ چرا که در آن درمان هفتاد درد نهفته است ،دیوانگی جزام پیسی، گلو درد دندان . درد و شکم درد از جمله این دردهاست.(1. این خالد برقى أحمد بن محمد المحاسن، ج ۲ ص ۵۹۳)

پیامبر اکرم در جای دیگر در اشاره به چرایی خوردن نمک در آغاز و پایان غذا فرمود: من افتتح طعامه بالملح و ختم به عوفي من اثنين وسبعين نوعاً من أنواع البلاء؛ هر كس غذايش را با نمک آغاز کند و آن را با نمک پایان دهد، از هفتاد و دو نوع بیماری در امان خواهد بود. (2. زين الدين محمد أمين كلمة التقوى، ج ۶، ص ۳۹۱)

دست شستن

امام رضا پیش از صرف غذا دستهای خود را می شست و با چیزی خشک نمیکرد اما پس از طعام آنها را میشست و با حوله خشک می کرد. (3. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج ۱۶، ص ۴۷۶)

آن حضرت در تشویق به این کار برخی فواید دست شستن، قبل و بعد از طعام گوشزد می کرد و فرمود: غسل اليدين قبل الطعام و بعده ينفي الفقر و يجلب الرزق؛ شستن دستها پیش از غذا و پس از آن فقر را دور میکند و روزی را فزونی می بخشد. (4. نوری، حسین مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۲۶۹)

ابراهیم بن هاشم از برخی اصحاب امام رضا نقل کرده که می گویند: ما در محضر امام رضا بودیم که سخن از شستن دست پیش از غذا به میان آمد امام در شایستگی این کار فرمود: ذلك شيء احدثته الملوک؛ شستن دستها قبل از غذا چیزی است که پادشاهان آن را انجام می دهند. (5. این خالد برقی احمد المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۵)

پرهیز از خوردن غذای داغ

یکی از آداب امام رضا به هنگام غذا خوردن پرهیز از غذای داغ بود. (1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۶، ص ۴۰۰ - ۴۰۳ ) این از آن روست که غذا و نوشیدنی داغ به سرعت تولید و افزایش سلول ها در بدن می انجامد و این احتمال سرطانی شدن آنها را زیادتر می کند و به تولید تومور منجر میشود.

رئیس گروه سرطان مرکز تحقیقات بیماریهای گوارشی و کبدی اعلام کرد: تحقیقات انجام شده در جهان حاکی از این است که ایران و مغولستان دو کشوری هستند که بیشترین آمار مبتلایان به سرطان را دارند و عامل آن مصرف چای داغ است که در میان این دو ملت شایع است. (2. تک روزنامه خراسان، مورخه ۸۹٫۸٫۳)

پرهیز از پرخوری

از آن رو که پرخوری به چاقی میانجامد و چاقی احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماریهای قلبی عروقی افزایش چربی خون، فشار خون، دیابت ناراحتی مفاصل را افزایش میدهد شریعت اسلام انسان را از پرخوری نهی کرده و به اعتدال در خوردن غذا توصیه نموده است. امام رضا نیز نه تنها از پرخوری پرهیز می کرد(3. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۳۶) بلکه دیگران را نیز از پرخوری نهی می کرد.

آن حضرت در ضرورت پرهیز از افراط و تفریط در غذا خوردن بدن آدمی را به زمینی زراعی تشبیه کرده میفرماید بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که در آب دادن به آن نباید افراط و تفریط کرد؛ چرا که غرق آب کردن زمین آن را تباه میسازد همان طور که کم آب دادن، آن را به خشکی غیر قابل کشت گرفتار میکند بدن انسان نیز چنین حکایتی دارد که باید به اندازه خورد.(1. نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۴۵۵؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۲ ص ۳۱۰ )

 فإِنَّ صَلاحَ البَدَنِ وقوامه يكون بالطعام والشراب، و فساده يكون بهما، فإن أصلحتهما صلح البدن، و إن أفسدتهما فَسَد البدن؛ صلاح بدن و پایداری آن وامدار غذا و نوشیدنی هاست همچنان که فساد بدن نیز وابسته به آن دو است. از این رو اگر اندازه غذا و نوشیدنی را اصلاح کردی بدن سالم می گردد و اگر آن دو را تباه ساختی بدن نیز فاسد خواهد شد.(2. مجلسی، همان، ج ۵۹، ص ۳۱۶)

آن حضرت در جایی دیگر در ضرورت پرهیز از پرخوری فرمود: لو أنَّ الناس قصدوا في الطعام لاستقامت أبدانهم؛ چنانچه مردم خوراک خویش را کم کنند و پرخوری ننمایند بدنهای آنها دچار امراض مختلف نمی شود. (3. نوری ،حسین مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۱۵۵ )

مصرف باقی مانده غذا

امام رضا هرگز به دور ریختن باقی مانده غذا رضایت نمی داد، بلکه آن را در ظرفی تمیز و جایی مناسب نگه میداشت تا در نوبتی دیگر تناول نماید و اگر به هر علت امکان نگه داری وجود نداشت دستور میداد تا آن را به شخصی نیازمند هدیه نمایند. (4. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۷ )

مصرف نرمه نان ها

امام رضا غذا و نرمه نانهایی که کنار سفره میریخت جمع می کرد و می خورد و در تشویق این کار به نقل از پیامبر اکرم له می فرمود: الذي يسقط من غذا کنار سفره می ریزد بخورید که آن مهریه المائدة مهور حورالعین؛ آنچه از نان و حورالعین است. (1. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۴)

پرهیز از اسراف

امام رضا له نه خود اسراف میکرد و نه به اطرافیانش چنین اجازه ای می داد. کلینی از قول یاسر خادم آورده است که روزی غلام آن حضرت میوه ای را خورد و باقی مانده آن را دور ریخت آن حضرت که این اسراف کاری را دید بر آشفت و فرمود:

سُبحان الله ! إِن كُنتُم استَعْنَيتُم فَإِنَّ النَّاسَ لم يستغنوا أطعموه من يحتاج إليه؛ سبحان الله! اگر شما سیر هستید و از این میوه بی نیاز شده اید مردمانی هستند که از آن بی نیاز نگشته اند این میوه ها را به آنها که محتاج هستند بخورانید. (2. کلینی، محمد به یعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۲۹۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹ ص ۱۰۲. )

مصرف سبزی

به دلیل فواید زیاد و خاصیت ضد سرطانی سبزی تازه، شریعت اسلام به خوردن سبزی سفارش کرده است تا جایی که امام صادق ، سبزی را زینت سفره دانسته و می فرماید: لِكُلِّ شَيْءٍ حِلية، وحلية الخوان البقل؛ برای هر چیز زینتی است و زینت سفره سبزی است.(3. طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، مکارم الاخلاق چاپ ششم، ۱۳۹۲ق، ص ۱۷۶)

امام رضاء الله به مصرف سبزی آنچنان اهمیت میداد که بر سر سفره فاقد سبزی نمی نشست شخصی به نام احمد بن هارون میگوید: من در محضر امام  رضا بودم که غلامش سفره آن حضرت را گستراند و بر آن غذا نهاد، وقتی امام خواست غذا میل کند جای سبزی را خالی دید به این سبب از تناول غذا خودداری کرد و به غلامش فرمود

يا غلام أما علمت أني لا آكل على مائدة ليس عليها خضراء، فَاءت بها. فَذَهَبَ و أتى بالبقل، فمد يده فأكل و أكلت معه؛ ای غلام مگر نمیدانی که من بر سفره ای که در آن سبزی نباشد غذا نمیخورم سبزی بیاور او رفت و سبزی آورد، آنگاه آن حضرت دست به غذا برد و من نیز با او غذا خوردم.(1.همان)

مصرف خرما

یکی از خوراکیهایی که امام رضاء الله سخت به آن علاقه داشت خرما بود و آن را با اشتها تناول میکرد آن حضرت در پاسخ به اینکه چرا این همه به خرما علاقه دارید؟ فرمود:

كان رسول الله صلى الله عليه و آله - تمرياً، و كان امير المؤمنين عليه السلام - تمرياً، و كان أبي تمرياً، وأنا تمري، وشيعتنا يُحِبّونَ التَّمر لأنهم خُلِقوا من طينتنا؛ رسول خدا له به خرما علاقه داشت امیر مؤمنان علی الله به خرما علاقه داشت پدرم به خرما علاقه داشت و من هم به خرما علاقه دارم و شیعیان ما نیز به خرما علاقه دارند؛ چرا که آنان از گل وجود ما آفریده شده اند.(2. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۲، ص ۳۴۵؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹ ص ۱۰۲-۱۰۳ )

135

رهنمودهای بهداشتی امام رضا در باب غذا خوردن

اکنون که سخن در آداب غذا خوردن امام رضا الله است، شایسته است چند نمونه از رهنمودهای بهداشتی آن حضرت را در این باره یادآور شویم.

خوردن غذای سبک پیش از غذای دیر هضم

امام رضا می فرماید: در آغاز خوردن طعام ابتدا غذاهای سبک و زود هضم و سپس غذای دیر هضم را بخورید.(1. عسگری ،مرتضی رسالة ذهبيه معروف به الطب الرضا، ص ۱۵)

 این دستور امام از آن رو است که اگر ترتیب یاد شده رعایت شود، بدن از هر دو غذای استفاده شده تغذیه خواهد کرد ولی اگر ابتدا غذای دیر هضم خورده شود تا وقتی آن غذا در داخل معده هضم شود و نوبت به غذای زود هضم برسد، آن غذا فاسد شده و بدون آنکه جذب بدن شود دفع می گردد.

 شاید بتوان گفت این آیه شریفه که اشاره ای به توصیف بهشتیان و خوراک آنان کرده است به نکته یاد شده دلالت دارد؛ زیرا خوردن میوه که زود هضم است بر خوردن گوشت مقدم داشته شده است چنان که فرمود: و أمددناهم بفاكهة و لحم مِمَّا يشتهون : آنان بهشتیان) را با میوه و گوشت از هر نوع کـه بـه خوردن آن اشتها داشته باشند برای ایشان فراهم می آوریم(2. طور (۵۲) ۲۱)

پرهیز از نوشیدن آب در میان غذا

از آنجا که نوشیدن آب در اثنای غذا به تباهی غذا می انجامد و مشکلاتی را برای معده فراهم می آورد امام رضا از خوردن آب در بین غذا و بلا فاصله

پس از آن نهی نموده است، چنان که فرمود:

من أراد أن لا تُؤذِيَه مَعِدَتُه فلا يشرب على طَعَامِه ماءً، حَتَّى يَفْرُغَ مِنه، و مَن فعل ذلك رطب بدنه و ضَعُفَت مَعِدَتُه، و لم تأخذ العُروقُ قُوَّةَ الطَّعام، لأنه يصير في المعدة فجاً إذا صُب الماء على الطعام؛ هر کس میخواهد معده اش او را آزار ندهد، میان غذا، آب ننوشد تا آن را به پایان رساند؛ هر کس چنین کند، رطوبت در بدنش می نشیند و معده اش ضعیف میشود و رگها نمیتوانند نیروی موجود در غذا را بگیرند؛ زیرا در صورتی که بر روی غذا آب ریخته (نوشیده) شود، غذا خــام می ماند و جذب بدن نمی شود.(1. نوری، حسین مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۷)

در توضیح این مطلب باید یادآور شد نوشیدن آب در میان غذا باعث رقیق شدن آنزیمهای گوارشی و اختلال در عمل هضم و جذب مواد غذایی می شود. این از آن رو است که به گفته کارشناسان تغذیه نوشیدن آب بین غذا، به رقیق شدن شیره معده می انجامد و در نتیجه سبب ایجاد نفخ، سنگینی در دستگاه گوارش، التهاب معده و اختلال در هضم غذا و جذب نشدن مواد غذایی به بدن خواهد می گردد.

در پایان این بحث این را نیز بیفزاییم که امام رضا از نوشیدن آب سرد

بعد از خوردن چیز گرم نهی کرده می فرماید: شُرب الماء البارد عقيب الشيء الحار و عقيب الحلاوة يُذهب بالأسنان؛ آشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و خوردن شیرینی دندانها را از بین می برد. (2. محمدی ری شهری محمد موسوعه احادیث طبی، ج ۲، ص ۴۷۲)

توصیه به صبحانه کامل و شام سبک

صبحانه و شام به ترتیب از مهمترین وعده های غذایی است که برای سلامتی بشر امری ضروری است با بررسی روایات متعدد و هم چنین آیه و لهم رزقهم فيها بكرةً و عَشِيًّا(3. و آنان صبحگاهان و شامگاهان روزی ویژه خویش را دارند مریم (۱۹) ۶۲) ؛ که درباره بهشتیان آمده است این گونه استنباط می شود که صبحانه و شام جزو وعده های اصلی غذایی بهشتیان است.

به دلیل اهمیتی که این دو وعده غذایی در سلامتی انسان دارند، در آموزه های اسلامی به خوردن این دو وعده سفارش شده است با این تفاوت که صبحانه به طور کامل و شام مختصر صرف گردد.

امام رضا در ضرورت صبحانه به نقل از امام علی اله فرمود: هر کس دوام و عمر زیاد میخواهد، صبحانه بخورد. (1. علی بن موسی الرضا امام هشتم صحيفة الرضا، ص ۷۸)

آن حضرت در ضرورت خوردن شام سبک نیز فرمود:

من أراد أن يكون صالحاً خفيف الجسم و اللحم، فلْيُقَلِّل مِن عَشَائِهِ بالليل؛ کسی که می خواهد همیشه سرحال و با نشاط باشد تا میتواند از شام خود بکاهد و شب ها سبک بار به خواب برود؛ (2. نوری ،حسین مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۴۵۸)

آن حضرت در تأکید بر خوردن شام در جای دیگر فرمود: لا يَدَعَنَّ أحدكم العشاء ولو بلقمة من خُبز أو شربة من ماء؛ هیچ یک از شما شام را واننهد، هر چند که لقمه ای نان و یا جرعه ای آب باشد. (3. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۲۸۹)

امام رضا در اشاره به دلیل ضرورت خوردن شام فرمود:

إن في الجَسَدِ عرقاً يُقال له العشاء، فإن ترك الرجل العشاء لم يَزَلْ يَدْعُو عليه ذلك العرق إلى أن يُصبح، يقول: أجاعَكَ الله كما أجَعْتَني، وأظمأك الله كما أظمأتني؛ در بدن انسان رگی است که آن را «عشاء» گویند اگر کسی خوردن شام را و انهد، آن رگ همواره تا صبح او را نفرین کرده میگوید خدا تو را گرسنه بدارد چنان که تو مرا گرسنه گذاشتی و خدا تو را تشنه گرداند که مرا تشنه گذاشتی (4. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۳، ص ۳۴۷ محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه احادیث پزشکی ترجمه دکتر حسین صابری، ص ۲۵)

علامه مجلسی در ذیل این حدیث میگوید مضمون این حدیث نوعی تمثیل است برای بیان این مطلب که اگر انسان بدون شام بخوابد، از طریق این رگ آسیب خواهد دید. (1. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۳، ص ۳۴۷)

جالب این است بر خلاف برداشت عموم مردم که در میان سالی از خوردن شام صرف نظر می کنند از امام صادق الله نقل شده است که فرمود: الشيخ لا يَدَعُ العشاء ولو بلقمة؛ شخص ميان سال خوردن شام را ترک نکند هر چند که یک لقمه باشد. (2. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۲۸۹)

کم خوری ضامن سلامت

روشن است که هدف از خوردن و آشامیدن حفظ سلامتی و امکان تداوم حیات است نه آنکه هدف از زندگی خوردن و آشامیدن باشد. از این رو باید هر آنچه که سلامتی آدمی را به خطر می اندازد و اگذاشت و از هر نوع خوراکی و نوشیدنی که زیان بار است صرف نظر کرد افراط و تفریط در خوردن از جمله این عوامل است که لازم به تعدیل است. در این باره امام رضا فرمود: لو أنَّ الناس قصدوا في الطعام لاستقامت أبدانهم؛ چنانچه مردم خوراک خود را کم کنند و پرخوری ننمایند بدنهایشان سالم و استوار می ماند.(3. نوری حسین مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۱۵۵)

جوشانیدن آب

هر چند آب مایه زندگانی و طعم الحياة بوده(4. الماء طعم الحیاة، ابن شهراشوب،محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۴۶۳ ) و هرگز نمی توان بدون آب زندگی کرد، اما باید دانست آبی مطلوب است که از هر جهت سالم باشد. از الماء طعم الحياة ابن شهر آشوب، این رو تا اطمینان به سلامت آب نباشد نمیتوان آن را نوشید. یکی از راه های حصول اطمینان به سلامت آب تصفیه آن پیش از مصرف است. این راه راهی آسان و کم هزینه است که همگان میتوانند به سلامت آب اطمینان حاصل کنند. امام رضا در اشاره به ضرورت تصفیه آب و تعلیم راهی آسان و قابل دسترسی برای همگان فرمود: الماء المغلي ينفعُ مِن كُلِّ شَيءٍ وَ لا يَضُرٌ مِن شَيء؛ آب جوشیده از هر جهت سودمند بوده و هیچ ضرری ندارد. (1. طبرسی، ابو علی فضل بن حسن مكارم الأخلاق، ص ۱۵۷)

آن حضرت در اشاره به شفا بخش بودن آب جوشیده و اینکه چه مدتی و یا چند بار بجوشد و نیز اشاره به آثار و فواید آن فرمود: الماء المُسخَّنُ إِذا غَلَيْتَه سَبعَ غَلَياتٍ وقَلَبَتَه مِن إناء إلى إناء فهو يُذهب بالحمى و يُنزِلُ القُوَّةَ في الساقين والقدمين آنگاه که آب گرم هفت مرتبه جوشانده شود (و یا هفت غل بزند و سپس از ظرفی به ظرف دیگر جابه جا شود، چنین آبی تب را می زداید و به ساق و پاها نیرو می بخشد.(2.همان)

مصرف گوشت

گوشت سرشار از مواد پروتئینی است که جنبه غذای بالایی دارد. از جمله وجود املاح معدنی مانند آهن روی سدیم کلر منیزیم است که ارزش غذایی گوشت را چند چندان میکند.

جالب این است چربی حیوانی که در بافت گوشت حیوانات قرار گرفته است منبعی مهم و انرژی بخش برای بدن به شمار می آید.

با توجه به ضرورت مصرف گوشت و نیاز بدن به آن امام رضا به نقل از امام علی الله فرمود:

عَلَيْكُم باللحم، فإنه يُنبت اللحم، و مَن تَرَكَ اللحم أربعين يوماً ساءَ خُلقه؛ بر شما باد خوردن گوشت چرا که گوشت گوشت میرویاند و هر کس به مدت چهل روز از خوردن گوشت خودداری کند بد اخلاق خواهد شد. (1. ابن بابويه، محمد بن على (شيخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۴۴ )

جالب این است همان طور که ملاحظه می شود خوردن گوشت، هم اثر مادی و جسمی دارد و هم روحی و روانی آنجا که فرمود عليكم باللحم فإنه ينبت اللحم، منظور اثر جسمی است و آنجا که فرمود: مَن تَرَكَ اللحم أربعين يوماً ساء خُلقه، منظور تأثیر گوشت بر روح و روان است.

 امام رضا تنها به خوردن گوشت سفارش نکرده است، بلکه به ریزه کاری های آن نیز توجه داشته است و لذا راجع به ضرورت پخته شدن گوشت و اینکه نباید ناجوش مصرف شود گوشت نجوشیده را مایه پدید آمدن کرم معده دانسته است، چنان که فرمود: أكل اللحم النَّيْء يُولّد الدود في البطن؛ خوردن گوشت نپخته، باعث تولید کرم در معده می شود. (2. شریف ،قرشی باقر حياة الامام الرضا، ج ۱، ص ۲۲۳)

هر چند امام رضا به خوردن گوشت توصیه نموده است و ترک آن را تا بیش از چهل روز جایز نمیداند اما در عین حال از افراط در استفاده از برخی

گوشتهای قرمز نهی کرده فرمود:

الإكثار من أكل لحوم الوحش والبقر يُورث تغير العقل وَ تَحَيَّرَ الفَهم وَ تَبَلُّدَ الذهن و كثرة النسيان؛ زیاده روی در خوردن گوشت شکار و گوشت گاو به بهم ریختگی عقل، سرگردانی فهم کندی ذهن و زیادی فراموشی میشود.

 آن حضرت در این باره که چه بخشی از لاشه سالم تر و سودمندتر است بخش جلو لاشه را سالم ترین قسمت لاشه دانسته است. از این رو به غلام خود  چنین سفارش کرد و فرمود:

 إشتر لنا من اللحم المقاديم، و لا تشتر الماخير، فإنّ المقاديم أقرب من المرعى و أبعد من الأذی؛ گوشتی که برای ما میخرید از بخش جلو لاشه باشد و از بخشهای عقب لاشه نخرید؛ چرا که بخشهای جلو به چراگاه، نزدیک تر و از آفت دورتر است. (1. قطب راوندی، سعيد بن هبة الله، الدعوات، ص ۴۰)

خواص عسل

یکی از پیامهای بهداشتی امام رضا توصیه مؤکد به خوردن عسل است. این از آن رو است که عسل دارای بسیاری از املاح فلزات و حاوی تمام ویتامینهای مؤثر در سلامت بدن است آهنی که در عسل وجود دارد، کم خونی را معالجه می کند فسفر و کلسیم آن امراض استخوانی را مداوا می کند، قند آن در رشد بدن اثری معجزه آسا دارد قلب را تقویت و فشار خون را منظم می کند. این ماده شفابخش به کسانی که به امراض ریه کبد زخم روده و معده، صفرا یرقان اختلال در کلیه و مجاری ادرار و مانند آن مبتلا هستند، خدمتی بزرگ و وصف ناشدنی میکند.(2. تک علی بن موسی الرضا امام هشتم رساله ذهبيه معروف به الطب الرضا، ترجمة امير صادقی، ص ۲۶۴ )

این واقعیت را از زبان امام رضاء الله بشنویم که گاه به طور کلی به فواید عسل اشاره کرده است و گاه در موردی خاص به درمان بیماری با این مایع شفابخش دستور داده است. آن حضرت در اشاره ای کلی به سودمندی عسل به نقل از پیامبر خدا فرمود: إن الله عزّ وجلَّ جَعَل البَرَكَة في العسل، و فيه شفاء من الأوجاع؛ همانا خدای متعال در عسل برکت قرار داده است و در آن شفاء و درمان بیماری ها وجود دارد. (1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۶، ص ۲۹۴.)

آن حضرت در جایی دیگر در جلوگیری از بیماری زکام می فرماید:

 مَن أَرادَ رَدْعَ الزكامِ مُدَةَ أَيَّامِ الشَّتاء فَلْيَأْكُلْ كُلَّ يومٍ ثلاث لُقَمٍ مِن الشَّهْدِ؛ هركس می خواهد در زمستان زکام را از خود دور کند هر روز سه لقمه عسل میل نماید.(2. بار، محمد علی امام على الرضا و رسالته في الطب النبوى، ص ۱۷۰)

اکنون که سخن از مداوای زکام است این توصیه امام رضا نیز یادآور شویم که در جلوگیری از آن فرمود: ولا تُؤَخِّر شَمَّ النرجس، فَإِنَّهُ يَمْنَعُ الزَّكام في مدة أيام الشتاء؛ بوییدن گل نرگس را در فصل زمستان به تأخیر نیندازید؛ چرا که استشمام آن زکام را برطرف می کند. (3. نوری ،حسین مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۳۹)

منافع زیتون

زیتون افزون بر اینکه مصرف زیادی در تغذیه دارد تمام بخشهای مختلف این درختچه از میوه آن گرفته تا برگ و ساقه خاصیت درمانی نیز دارد. درمان رماتیسم کاهش کلسترول خون دفع سنگهای صفراوی، درمان یبوست ها، علاج قولنج های ناشی از ورم کلیه کاهش خطر سرطان سینه در زنان نرم کردن عضلات بدن لطافت و شادابی پوست صورت درمان ترک پا درمان شوره سر و ریزش مو تسکین دهنده سوزش سوختگیها درمان آفتاب زدگی و سرمازدگی علاج گزش حشرات، مار و عقرب و مانند آن از جمله خواص درمانی زیتون است.

از آن رو که امام رضا به خواص این میوه آگاهی داشت، به استفاده از این ماده غذایی توصیه کرده می فرماید:

نِعمَ الطَّعَامُ الزِّيتُ، يُطَيِّبُ النَّكهة و يُذهبُ بالبلغم و يُصفّي اللُّونَ و يَشُدُّ العَصَبَ و يُذْهِبُ بالوَصَب و يُطفئ الغَضَب زيتون غذای خوبی است دهان را خوشبو می کند بلغم را می زداید رنگ چهره را روشن میگرداند، اعصاب را محکم می سازد خشم و غضب را فرو می نشاند. (1. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۳، ص ۱۸۳)

خواص خوردن سیر

سیر هر چند گیاهی تند و بدبو است ولی خواص فراوان دارد، تنظیم قند و گردش خون پاک نمودن مجاری تنفس جلوگیری از تنگی نفس، ضد عفونی کردن معده و روده ها حل رسوبات ،خون درمان رماتیسم ازدیاد ادرار و کاهش فشار خون به نشاط آوردن عضلات قلب روشن شدن رنگ پوست درمان مسمومیت و اسهال معالجه رعشه اندام درمان بی خوابی و مانند آن از جمله این خواص است.

در هر پانصد گرم سیر چیزی در حدود ۲۰۰ کالری حرارت ۵ گرم پروتئین ۱ گرم چربی ۴۰ گرم مواد قندی ۱۰۲ میلی گرم کلسیم ۱۹۶ میلی گرم فسفر، و ۲٫۱ میلی گرم آهن وجود دارد. (2. نورانی اردبیلی ،مصطفی طب اسلامی، ج ۲، ص ۲۷۶)

پیامبر اکرم الله با آنکه به دلیل موقعیت اجتماعی و به علت ملاقات با فرشتگان از خوردن سیر صرف نظر میکرد اما در عین حال در توصیه به استفاده از آن فرمود كُلُوا الثوم وتداووا به، فإن فيه شفاء من سبعين داء؛ سير بخوريد و با آن بیماریهای خود را درمان کنید که در آن شفای هفتاد بیماری نهفته است. (1. طبرسی، ابو على فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، ص ۱۸۲)

امام رضا به مداومت بر . با توجه به فواید فراوان این ماده نباتی خوردن سیر حد اقل هفته ای یک بار توصیه نموده است.

توصیه به خوردن انجیر

انجیر میوه ای شیرین و مقوی است که افزون بر جنبه غذایی، جنبه دارویی نیز دارد. دفع اوره و چربی خون درمان نقرس ضعف کبد و رماتیسم از جمله خواص دارویی انجیر است. (2. نورانی اردبیلی ،مصطفی، همان، ج ۲، ص ۷۰) این میوه به حدی مهم است که قرآن کریم به آن سوگند یاد نموده است. (3. تک تین (۹۵) ۱.) امام رضاء ضمن توصیه و تشویق به استفاده از آن برخی خواص آن را یاد کرده است، چنان که فرمود:

التين يُذهب بالبخر و يَشُدُّ العَظْمَ و يُنبت الشعر و يُذهبُ بالداء، و لا يحتاج مَعَه إلي دواء و قال: التين أشبه شيء بنبات الجنة؛ انجیر بوی بد دهان را برطرف می سازد استخوانها را محکم میکند باعث رویش مو بر بدن گشته و بیماری را بدون نیاز به دارو برطرف میسازد و فرمود: انجیر شبیه ترین گیاه به گیاه بهشتی است. (4.حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج ۱۷، ص ۱۳۳. )

خواص کشمش

کشمش در عین کم حجم بودن آن بسیار مغذی و پر انرژی می باشد، این ماده غذایی که همان خشک شدی انگور است تمام خواص انگور را در خود حفظ کرده و بسیار زود هضم است؛ زیرا بر خلاف دیگر مواد قندی، قند آن بدون تغییر و تبدیل وارد خون شده بدون هیچ زحمتی هضم می گردد.(1. همان، ص ۲۶۷ ) به همین سبب در طول سال به ویژه فصل زمستان به مصرف آن توصیه میشود.

کشمش افزون بر جنبه ،غذایی جنبه دارویی نیز دارد درمان بیماری های معده تسکین درد سینه(2. سرور الدین محمد طب الكبير يا فرشته نجات، ص ۲۶۴ )فرو نشاندن جوشش صفرا، تنظیم ضربان قلب، تقویت اعصاب رفع خستگی تصفیه دستگاه تنفس و مانند آن از جمله فواید دارویی کشمش است. (3. نک همان، ص ۳۰۹)

با توجه به فواید فراوان کشمش امام رضا به نقل از پیامبر اکرم ﷺ همگان را به خوردن کشمش تشویق و برخی آثار آن را گوشزد نموده است: عَلَيْكُم بالزبيب فَإِنَّه يَكشِفُ المِرَّةَ، ويُذهِبُ بالبَلغَم و يَشُدُّ العَصَب و يُذهِبُ بالإعياء و يُحَسِّنُ الخُلق و يُطَيِّبُ النفس ويُذهبُ بالغَم به کشمش اهمیت دهید؛ زیرا کشمش صفرا را به مرحله بروز میرساند بلغم را زایل میکند اعصاب را تقویت کرده و خستگی را زایل میسازد انسان را خوش اخلاق و نفس آدمی را پاک می کند و اندوه را از او دور می گرداند. (4. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج ۱۷، ص ۱۱۹)

146