بهترین آب ها
بهترین آب برای فردی که در شهر زندگی میکند و یا در مسافرت است آبی است که از چشمه های سمت مشرق برداشته شود و باید آن آب زلال و گوارا باشد و بهترین آبها آبی از چشمه ای شده است که نخستین اشعه خورشید در فصل تابستان در بالای آن میگذرد و گواراترین آبها، آبی خواهد بود که از کوهستانهای خاکی سرازیر شود زیرا این آبها در فصل زمستان سرد در تابستان سبب نرمی معده میشود و این آب برای مزاج های گرم بسیار مفید است.
انواع دیگر آبها
آبهای شور سنگین است و یبوست مزاج می آورد و برف و یخ آب شده فاسد و برای بدن آدمی ضرر دارد.
ولی آب باران سبک گوارا و مفید است تا هنگامی که در گودال های زیاد باقی نمانده باشد.
وَ أَمَّا مياهُ الْبَطَائِحِ وَ السّباخ، فحارة غليظةً فِي الصَّيْفِ لِرُكودِها و دوام طُلُوعِ الشَّمْسِ عَلَيْها. وقد تولد لِمَنْ دَاومٍ عَلَى شُرْبِهَا الْمرة الصفراء و تعظم أطحلتهم.
وَ قَدْ وَصفت لك يا أميرا فيما بَعْد مِنْ كتابي هذا ما فيه كفاية لمن اخَذَ بِهِ، وَ أَنَا ذاكِرُ مِنْ أَمْرِ الْجِماع ما هُوَ صِلاحُ الْجَسَدِ وَ قِوامُهُ بِالطَّعَامِ وَ الشَّرابِ، وَ فسادُهُ بِهِما، فإن أصلحته بهما صلح، و إن أَفْسَدته بِهِمَا فَسَدَ.
وَ اعْلَمْ يا أميرُ أنَّ قوى النفس تابعة لمزاجاتِ الْأَبْدَانِ وَ مِزَاجَاتِ الأبدان تابعة لتصرفِ الْهَواء، فَإِذا بَرد مَرَّة و سخن أُخْرى، تَغَيَّرَتْ بِسَبَبِهِ الْأَبْدَانِ وَ الصُّورِ.
فَإِذَا اسْتَوَى الْهَوَاءِ وَ اعتدل، صارَ الْجِسْمِ مُعْتَدِلاً لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ بِنَى الأجسام على أَرْبَعِ طَبائِع: الدَّمُ وَ الْبَلْغَمُ وَ الصَّفْرَاءُ وَ السَّوداء.
فَاثْنَانِ، حارانِ وَ اثنان بارِدانِ وَ خولِفَ بَيْنَهُما فَجَعَلَ: حَارٌ يابس و حار لين و بارد یابس و بارد لين.
ثُمَّ فَرَقَ ذَلِكَ عَلَى أَرْبَعَةِ أَجْزَاء مِنَ الْجَسَدِ عَلَى الرَّأْسِ وَ الصَّدْرِ وَ الشراسف و أسفل الْبَطْنِ.
وَاعْلَمْ يَا أَمِيرُ أَنَّ الرَّأْسَ وَالْأُذُنَيْنِ وَ الْعَينَيْنِ وَ الْمِنْخَرِيْنِ وَ الْأَنفِ وَ الْفَمِ مِنَ الدَّمِ.
آب مردابهایی که در گذرگاه سیل قرار دارند خوب نیست زیرا مدت طولانی در زیر نور خورشید مانده اند و راکد است و سودی برای بدن نخواهد داشت و اگر نوشیدن این آبها ادامه پیدا کند به صفرا و طحال آسیب می رساند.
ای امیر آن چه شایسته ی گفتن بود برای تو بیان کردم و اکنون در این بخش از رساله ی خودم به مطالبی درباره مسئله همبستری می پردازم و آن چه مفید به حال بدن است و میان خوراک و نوشیدنیهایی که مفید به تقویت قوای جسمانی و یا ضعیف شدن آن دارد که اگر آن را درست انجام دهی بدن نیکو و در غیر این صورت ضعیف میشود.
ای امیر بدان که نیروی بدن تابع مزاج چهارگانه بدن است و مزاج های بدن تابع تغییر آب و هوا میباشد پس اگر هوا سرد و گرم شود به سبب این کار مزاج بدن و کارکرد آن نیز عوض میگردد.
هرگاه هوا مناسب و معتدل شود بدن نیز به اعتدال خواهد رسید زیرا خداوند عزوجل بدنها را بر پایه ی خون ،بلغم صفرا و سودا بنیان گذاشت. دو مزاج گرم و دو مزاج سرد میباشند و در میان این ها طبایع گرم خشک گرم ملین سرد خشک و سرد ملین قرار دارد.
سپس آنها را در چهار جای بدن که سر سینه غضروف بالای معده و پایین بدن باشد جای داد.
ای امیر بدان که سر گوشها چشمها سوراخهای بینی بینی و دهان از خون؛ سینه از بلغم و باد و بالای معده از تلخی صفرا و پایین بدن از تلخی سودا آفریده شده است.
وَ أَنَّ الصَّدْرَ مِنَ الْبَلْغَمِ وَ الرّيح. وأنَّ الشَّراسِف مِنَ الْمرة الصَّفْرَاءِ وَ أَنَّ أَسْفَلَ الْبَطْنِ مِنَ الْمَرَةِ السَّوْداءَ.
وَ أَعْلَمْ يا أميرُ أَنَّ النَّومَ سُلْطَانُهُ فِي الدَّمَاغِ وَ هُوَ قوامُ الْجَسَدِ وَ قُوَّته. وَ إِذا أَرَدْتَ النَّوْمَ فَلْيَكُنْ إِصْطِجَاعَكَ اوّلاً عَلَى شَقْكَ الْأَيْمَنِ، ثُمَّ انْقَلَبَ عَلَى شِقِّكَ الْأَيْسَرِ.
وَ كَذَلِكَ فَقُمْ مِنْ مَضْجَعِكَ عَلَى شَقَّكَ الْأَيْمَنِ كَمَا بَدَاتِ بِهِ عِنْدَ نَوْمِكِ. وَ عَوِّدْ نَفْسَكَ مِنَ الْقُعُودِ بِاللَّيْلِ مِثْل ثلث ما تَنامُ، فَإِذَا بَقِي مِنَ اللَّيْلِ ساعَتَيْنِ، فَادْخُل الخلاء لِحَاجَةِ الْإِنْسانِ وَ الْبَثْ فِيهِ بِقَدْرِ مَا تَقْضَى حاجَتَكَ و لا تُطيل فَإِنَّ ذلِكَ يُورِثُ الدَاءَ الدَّفين.
وَ اعْلَمْ يا أميرُ أنَّ خَيْرَ مَا اسْتَكت بِهِ ليف الأراك (الاسواك المقبضة التي تكون لها ماء فَإِنَّهُ يَجْلُو الأسنان و يطيب النكهة و يَشُدُّ اللَّلَّةَ وَ يَسْمنها وَ هُوَ نَافِعٌ مِنَ الْحَفْرِ إِذَا كَانَ ذَلِكَ بِاعْتِدَالِ وَ الْإِكْثَارِ مِنْهُ يَرِقُ الْأَسْنانَ وَ يُزَعْزِعُها وَ يَضْعِفُ أصولها.
فَمَنْ أَرَادَ حَفِظَ أَسْنانَهُ فَلْيَأْخُذْ قَرْن أَيِّلِ مُحْرق و کرمانج و سعد و ورد و سنبل الطيب أجزاء بالسوية و ملح أندراني ربع جزء فَخُذْ كُلَّ جزء مِنها فَتَدق وحده و تستك بِهِ فَإِنَّهُ مُمْسِكُ لِلْأَسنانِ.
وَ مَنْ أَرادَ أن يُبَيِّضَ أسنانَهُ فَلْيَأْخُذْ جزء ملح أندراني و جزء من زبد الْبَحْرِ بِالسَّويّة يسحقان جميعاً و ستن بهما.
ای امیر بدان که فرمانروای خواب در مغز است و آن سبب استواری بدن و نیروبخشی آن می شود.
هرگاه خواستی بخوابی نخست باید به پهلوی راست باشی سپس به پهلوی چپ بخوابی.
به همین ترتیب هرگاه میخواهی از بستر خواب بلند شوی از پهلوی راست برخیز همان طور که هنگام خوابیدن بودی.
خودت را عادت بده که هر شب پس از گذشت یک سوم از شب برخیزی اگر چه دو ساعت از شب گذشته باشد هرگاه داخل دستشویی شدی بیش تر از حد معمولی توقف نکن که توقف زیاد در توالت سبب بیماری سردرد می شود.
ای امیر بدان بهترین چیز برای مسواک زدن استفاده از چوب درخت اراک و یا چوب هایی است که زیاد خشک نباشد چوب اراک دندان را جلا می بخشد و بوی دهان را پاکیزه میسازد لله ها را محکم می گرداند و روغن آن مفید است اگر به اعتدال مصرف شود زیاده روی در مصرف آن دندانها را ضعیف و از میان میبرد و ریشه را راست میگرداند.
هر که میخواهد دندانهایش سالم بماند باید شاخ سوخته گوزن کز مازج، سعد، گل سرخ سنبل الطیب را به مقدار یکسان با یک چهارم پیمانه نمک اندرانی مخلوط کند و هر دفعه مقداری از آن را بکوبد و مسواک بزند که سبب نگهداری و سلامت دندانها می شود.
هر که میخواهد دندانهایی سفید داشته باشد باید یک پیمانه نمک اندرانی و یک پیمانه نمک دریا را با یکدیگر مخلوط و به دندان ها بماند.