امام رضا (ع) در این زمینه شاگردانی را تربیت کرد که چه در زمان ایشان و چه بعد از وی در تبیین و ترویج اندیشه های ایشان بسیار کوشیدند که در میان آنان ایرانیانی هم بودند دانشمندان مثل اباصلت هروی، فضل بن شاذان نیشابوری، ذکریا بن آدم قمی عبدالله بن مبارک نهاوندی، حسین بن سعید اهوازی محمد بن فضل رخجی قندهاری معروف به کوفی محمد بن سلیمان دیلمی و..... در میان اصحاب امام رضا (ع) کسانی هستند که حتی اگر عرب نیز بوده اند در شهرهای ایرانی زندگی می کردند که عبارتند از ابراهیم بن ابی محمد خراسانی سلیمان بن خفض مروزی سلیمان بن صالح مروزی سهل بن قاسم نوشجانی فتح بن زيد جرجانی ابوسعید نیشابوری و..... این که مردم ایران زودتر از دیگر مناطق اسلامی به تشیع علاقه مند شدند دلیلش همین حضور امام رضا (ع) در ایران بود از امام رضا (ع) نیز احادیث و آثار زیادی برجای مانده است از جمله فقه الرضا است که منسوب به خود امام رضا (ع) است و طب الرضا که درباره پزشکی و مسایل مربوط به طب قدیم است کارهای علمی بزرگی که در بلخ بیهق و نیشابور به وجود آمد از ثمرات علمی امام رضا (ع) بود و این که نیشابور به یکی از مراکز علمی جهان اسلامی تبدیل شد به خاطر همین رابطه علمی و معنوی امام رضا (ع) با خراسانیها بوده است، چون امام رضا (ع) مفسر علوم قرآنی و قوانین اسلامی بوده است که آن را به همه مردم تشریح و تفسیر می کرد به حالت خیلی ساده به علمای ادیان دیگر بحث و گفتگو میکرد از سویی کسانی که توانایی علمی حضرت را نداشته اند در مناظره شکست میخوردند شیفته رفتار پرمنش حضرت رضا (ع) می شدند. همین عوامل خود از زمینه های نفوذ و گسترش تشیع در ایران بوده است. (۱- امام رضا (ع) و ایران (۱۳۸۳) نشریه کتاب هفته شماره ۲۱۵، شنبه ۲۸ آذر ، ص ۲۱.)
(الف) مشهور ترین شاگردان امام رضا (ع)
۱. ابو عبدالله محمد بن خالد برقی وی از اهالی روستای برق رود قم بود و به افتخار شاگردی امام رضا (ع) و فرزندشان درآمد . دو برادر وی نیز از ادبا و فقها بودند . محمد بن خالد مردی ادیب و مورخ و آگاه به علوم بود نام هشت اثر از وی در منابع است.
۲. حسن و حسین بن سعید اهوازی اصل آنان از اهواز بوده و وثوق علم آنان مورد تایید قرار گرفته است. جد دوم آنان مهران از موالی علی بن الحسین (ع) بود که بدست آن حضرت آزاد شد. سی اثر را به وی منسوب کرده اند که بیشتر آنها درباره فقه مكاسب وتفسير قرآن است. مکتوبات حسن بن سعید را نیز پنجاه دائر دانسته اند که بیشتر آنها درباره فقه، مکاسب و تفسیر قرآن است. این خاندان در رشد و شکوفایی مکتب اهل بیت (ع) تاثیر به سزایی داشتند.
۳. عبد السلام بن صالح ابوصلت هروی وی از همراهان امام رضا (ع) است و افتخار مصاحبت با آن حضرت را داشت. از او کتابی به نام وفات الرضا (ع) نقل شده و شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا داستان شهادت آن حضرت را از قول وی نقل کرده است. اباصلت را ثقه و صحيح الحدیث دانسته و او را خادم الرضا و محب خاندان رسول الله (ص) معرفی کرده اند. وی روایات بسیاری به ویژه از ملاقاتهای امام رضا (ع) نقل کرده است.(۱- خضری، صص ۲۷۶-۲۷۷)