۴ روش رحمت و محبت

محبت داروی شفا بخش دردها تسکین دهنده قلبها و بهترین راه حل مشکلات و ناسازگاری های تربیتی است از همین روی از جمله روشهای تربیتی اسلام که در اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر و در تغییر رفتار می تواند نقش مؤثری ایفا کند روش رحمت و محبت است. روش رحمت و محبت جلوه ای از رحمت و محبت عام خداوند به همه مخلوقات است نقش این روش در اصلاح فرد و جامعه و اتصاف به خصلتهای نیکو و ریشه کن کردن بدیها اعجاز انگیز است. عشق به كمال مطلق (مرتبه اعلای محبت به خدا و آثار وجودی او در عالم تنها اکسیری است که مس وجودی آدمی را به طلایی ناب مبدل می سازد. از این رو گفته اند از نیکوترین و اساسی ترین روشهای تربیت روش محبت است که بیشترین تناسب را با فطرت آدمی و سرشت انسانی دارد نیروی محبت در تربیت نیرویی برانگیزاننده و تحول آفرین است و اگر درست و به اعتدال به کار گرفته شود تأثیری شگفت در نزاهت پاک شدن آدمی و تحقق تربیت کمالی دارد با توجه به میدان گسترده تأثیر محبت در تربیت و نقشی که محبت در مشاکلت و مشابهت دارد، اولیای خداوند آن را بهترین بستر تربیت میدانستند و آن را محور تربیت قرار می دادند(1).(دلشاد تهرانی تربیت در نهج البلاغه، ص ۴۴۱)

علی الا از قول پیامبر الله نقل میکند که فرمود: «الحب اساسي و الشوق مركبي(2)(نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، ص ۱۷۳) محبت اساس روش و سنت من و شوق مركب (رهوار) من است. محبت به کسی از معرفت نسبت به وجود کمالی که در آن است، پرده بر می دارد. 

با توجه به نقش محبت و رحمت امام رضا از این شیوه مفید تربیتی به شکل های گوناگون بهره می گرفت؛ گاهی در مورد فرزندش امام جواد اوج محبت خود را با جمله زیبای بابی انت و امی؛ پدرم و مادرم فدایت باد نشان می داد و زمانی ایشان را در آغوش میگرفت و میفشرد(1)(مجلسی، بحار الانوار، ج ۵، ص ۵۹) هنگامی که حضرت رضا در بستر شهادت بود با ورود حضرت جواد الله حضرت از جای برخاست و به سوی جواد رفت و دست بر گردن ایشان انداخت و او را به سینه خود فشرد و میان دو چشمش را بوسید. گاهی از محبت به خویشان و تأثیر صله رحم در ایجاد محبت سخن می گفت و گاهی رفتارهای محبت آمیز نسبت به زیردستان و بردگان و دیگر افراد جامعه نشان می داد. 

با توجه به نقش و تأثیر روش یاد شده در امر به معروف و نهی از منکر و تغییر رفتار، امام رضا به محبت نسبت به مردم توصیه نموده و آن را نیمی از عقل دانسته و فرموده اند: «التودد إلى الناس نصف العقل .(2).(عطاردی، مسند الامام الرضا ، ج ۱، ص ۲۸۵) 

از جمله مواردی که استفاده امام رضا از روش محبت و روش تنبیه را در تغییر رفتار دیگران نشان میدهد آن است که نقل شده که حضرت دستور دادند تا سفره ای انداخته شود و خدمتکاران غلامان سیاهان و غیر ایشان همگی بر سر آن سفره بنشینند و غذا میل کنند مردی بلخی به حضرت گفته است برای ایشان سفره جداگانه می انداختید و حضرت به وی فرموده اند ساکت باش پروردگار همه یکی است و پاداش و جزا فقط به عمل بستگی دارد(3).(عطاردی، اخبار و آثار امام رضا ء ، ص ۶۶)

ماجرای یاد شده از یک سو نشان میدهد که امام رضا الله در مورد نهی از منکر نمودن مرد بلخی از روش تنبیه گفتاری استفاده نموده اند و از طرفی از طریق محبت عملی به زیر دستان تواضع و فروتنی و عدم غرور و احترام به دیگران را به عنوان کارهای خوب امر نموده اند.