حسن خلق یا اخلاق اجتماعی

حسن خلق آمر به معروف و ناهی از منکر یا داشتن اخلاق اجتماعی مناسب وی می تواند از عوامل مؤثر در تغییر رفتار و تربیت دیگران باشد، از همین روی از رسول خدا له به عنوان خلق عظیم(3)(قلم ٫ ۴.) تعبیر گردیده و سه چیز مایه و موجب پیشرفت اسلام دانسته شده که تبلیغ سوء پیشرفت اسلام به وسیله شمشیر را نفی و رد می کند موارد یاد شده عبارت اند از(4):(طيب اطیب البیان، ج ۶، ص ۱۵۴) مال خدیجه برای طمع به مال، شمشیر علی برای ترس و اخلاق پیامبر اسلام برای طالبان حق

حسن خلق و نیز سوء خلق که نقطه مقابل آن در دو معنای اعم و اخص به کار می روند در حسن خلق به معنای اعم متخلق بودن انسان به همه اخلاق نیکو و خوی های ستوده شده است در مقابل سوء خلق به معنای متصف بودن آدمی به صفات زشت و نکوهیده دانسته شده است اما حسن خلق به معنای اخص به معنای برخورد با مردم با گفتار خوش و روی شاد و چهره گشاده و پرهیز از خشونت در گفتار و ترش رویی و درشت خویی و دیگر خصوصیات لازم در اخلاق اجتماعی است. 

اخبار و روایاتی که حسن خلق را تشویق و ترغیب و از سوء خلق نکوهش و مذمت و نهی میکنند بیشتر حسن خلق و سوء خلق به معنای دوم یا معنای اخص آنها را مورد توجه دارند(1).(مینوی علم اخلاق اسلامی، ج ۱، ص ۳۷۳ به بعد.) از همین روی علامه طباطبایی در ذیل آیه «إِنَّكَ لَعَلَى خُلق عظیم گفته است: «آیه» یاد شده گرچه به خودی خود حسن خلق پیامبر را ستوده و بزرگ می شمارد اما از نظر سیاق به اخلاق اجتماعی پیامبر له که ناظر به معاشرت با مردم است مانند پایداری بر حق شکیبایی بر آزار مردم و جفای فرومایگان گذشت و اغماض فراگیری ،بخشش رفق و مدارا فروتنی و غیره اشاره دارد(۲).(طباطبایی، المیزان، ج ۱۹، ص ۳۶۹ )

پرهیز از داشتن اخلاق بد

إياكم وسوء الخلق فَإِنَّ سَيِّئَ الخُلق في النار لا محالة(2)(ابن بابويه محمد بن على عيون اخبار الرضا ، ج ۱، ص ۳۴) از بداخلاقی بپرهیزید زیرا بد اخلاق بدون تردید در آتش است. آن حضرت علاوه بر اینکه از بداخلاقی، انسانها را نهی میکرد خوش خلق ترین افراد را معرفی میکنند به همین علت در روایتی می فرمایند: « أحسن الناس إيماناً أحسنهم خلقاً و ألطفهم بأهله، وأنا ألطفكم بأهلي»(3)؛(همان، ج ۱، ص ۳۶) نیکوترین مردم از نظر ایمان خوش خلق ترین و با لطف ترین آنها به اهل خویش است.

بد اخلاقی که یکی از مصادیق منکر به شمار می آید همان طور که حضرت در حدیث به آن اشاره می نمایند انسان را به آتش می افکند همچنین باعث می شود فرد بد اخلاق از همه اطرافیان خود دور و تبدیل به یک فرد گوشه نشین و منزوی شود.