آداب لباس پوشیدن

هر چند پوشیدن لباس کاری ساده و عادی است ولی از آن رو که لباس نشان دهنده وضع ظاهری انسان است نمیتوان نسبت به آن بی تفاوت بود. به همین سبب برای آن در آموزه های اسلامی دستور و آدابی خاص ذکر شده است. جنس، رنگ ،دوخت چگونه پوشیدن پرهیز از تجمل گرایی و لباس شهرت از جمله این دستور و آداب است. در این باره به چند مورد از آدابی که امام رضا الله رعایت میکرد اشاره می گردد

۱. امام رضا در تأسی از پیامبر اکرم له که هرگاه لباس می پوشید از سمت راست لباس را بر تن میکرد و هرگاه جامه را از تن در می آورد از سمت چپ بیرون می کرد(1. طباطبایی محمد حسین، سنن النبي، ص ۱۷۴ )، آن حضرت نیز لباس را همیشه از طرف راست می پوشید.(2. حر عاملی، محمد بن حسن وسائل الشيعه، ج ۳، ص ۳۷۲ )

 ۲. در خلوت و محیط خانه لباس خشن و ارزان قیمت می پوشید و هیچ گاه از لباس نرم و ابریشمی استفاده نمیکرد اما آنگاه که در میان مردم ظاهر می شد لباسی بهتر و گران قیمت میپوشید(3. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۷۸) به طوری که گاه مورد اعتراض برخی صوفیان قرار میگرفت که چرا بر خلاف سیره جدت علی الله رفتار می کنید؟!

3. هر وقت میخواست لباس نو بپوشد ابتدا ظرفی آب تهیه می کرد و هر یک از سوره های توحید قدر و کافرون را ده بار بر آب می خواند و آن آب را به لباس خود میپاشید و سپس آن را میپوشید حضرت در حکمت این کار فرمود: این عمل باعث پاکی زندگی می شود.(4. حر عاملی،ج ۳، ص ۳۷۲ )

 ۴. آن حضرت توصیه فرمودند که در هنگام پوشیدن لباس نو این دعا را بخوانید :

الحَمدُ لِلَّهِ الَّذي كساني من الرياش ما أواري به عورتي و أتَجَمَّلُ به عند الناس اللهم اجعله لباس التقوى و لباس العافية، و اجعله لباساً أسعى فيه لمرضاتك و أُعَمِّر فيها مساجدک سپاس خدایی را که لباسی بر تن من کرد تا بتوانم به وسیله آن شرمگاهم را می پوشانم و خودم را نزد مردم بیارایم پروردگارا! این لباس را لباس پرهیزگاری و سلامتی قرار ده و آن را لباسی قرار ده که بتوانم در آن برای رضای تو تلاش کنم و به وسیله آن مسجدهایت را آباد سازم. (1. نوری ،حسین مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۲۶۳)

ص148

تمیزی و آراستگی

از آن رو که انسان موجودی اجتماعی است و اساس زندگی او بر آمیزش و معاشرت نهاده شده است؛ شریعت اسلام به این بخش از زندگی انسان توجهی خاص دارد و به جاذبه هایی که موجب تحکیم پیوند اجتماعی می گردد سفارش نموده است. خوش رفتاری خوش رویی مهرورزی حفظ کرامت دیگران و مانند آن از جمله این جاذبه هاست.

یکی از این جاذبه ها که در تعالیم اسلامی و سیره پیشوایان ما مورد توجه واقع شده و باید در زندگی اجتماعی و در آمیزش با دیگران رعایت گردد، رعایت تمیزی، آراستگی و خود آرایی در حد معمول است. اگر شخصی به فکر آسایش و آبروی خود نیست باید به فکر آنهایی باشد که با آنان آمیزش داشته و قرار است با آنان مصافحه یا روبوسی نمایند.

آن دسته از آموزه های اسلامی که بر ضرورت نظافت و تمیزی مطلوبیت آراستگی و زیبایی استفاده از بوی خوش و لباس زینتی، تعویض لباس و زدودن بوی عرق از تن و نیز آن دسته از روایاتی که بر زشتی شلختگی دلالت یا اشاره دارند، همه و همه تأکیدی بر آراستگی در جامعه است.

بایستگی رعایت این اصل را از امام رضا بیاموزیم که استعمال بوی خوش را امری لازم و غیر قابل ترک میداند چنان که فرمود: لا تتركوا الطيب في كلِّ يوم، فإن لم تقدروا فيوم ويوم، فإن لم تقدروا ففي كُلِّ جُمُعَة؛ هر روز از بوی خوش استفاده کنید و آن را ترک نکنید و اگر مقدورتان نبود روز در میان و اگر باز هم نتوانستید حد اقل هر روز جمعه خود را خوشبو گردانید. (1. نوری، حسین مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۴۹ )

امام رضا در تشویق به رعایت آراستگی در اجتماع، از یک سو، تمیزی و استعمال بوی خوش را از اخلاق پیامبران دانسته است چنان که فرمود: من أخلاق الأنبياء التنظف نظافت و تمیزی از اخلاق پیامبران است(2. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۵، ص ۵۶۷ ) و در جای دیگر فرمود: الطيب من أخلاق الأنبياء استعمال بوی خوش از اخلاق پیامبران است. (3. همان، ج ۶، ص ۵۱۰)

و از سوی دیگر در اهمیت زیبایی و آراستگی و ناخرسندی از زشتی پلشتی فرمود: إن الله تبارك و تعالى يُحِبُّ الجَمال و التجمل، ويُبغض البؤس والتباؤس خداوند بزرگ زیبایی و آراستگی را دوست دارد و فقر و فقر نمایی را دشمن دارد. (1. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۷۹، ص ۳۰۳)

پیامبر اکرم له نیز در تأکید به اصل آراستگی به پاکی و پاکیزگی دستور داده است: تنظفوا بكل ما استطعتُم، فإن الله تعالى بنى الإسلام على النِّظَافَةِ وَلَن يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إلا كُلَّ نظيف؛ به هر آنچه میتوانید نظافت نمایید چرا که خداوند بزرگ دین اسلام را بر نظافت بنا نهاده و جز فرد ،پاکیزه وارد بهشت نخواهد شد.(2. سیوطی، جلال الدين الجامع الصغير، ج ۱، ص ۵۱۷ )

 همچنین آلودگی و شلختگی را امری زشت دانسته و از آن نهی فرموده است: بئس العبد القاذوره بد بنده ای است آن که آلوده است.(3. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۴۳۹ ) به همین سبب بود که آن حضرت، زمانی که مردی ژولیده و با لباسی نامرتب دید فرمود: من الدين المتعة و إظهار النعمة بهره مندی از نعمتها و نمایاندن آن بخشی از دین است. (4. همان )

نظافت و تمیزی در هر زمان و در هر مکان امری خوب و شایسته است اما در مساجد و اماکن زیارتی شایسته تر است زیرا انسان در هنگام عبادت با خدا و در هنگام زیارت با مزور خود میباید با جامه ای تمیز، بدنی پاکیزه و با آراسته ترین سیما ظاهر شود. این از آن روست که افزون بر قوای معنوی و فرشتگان الهی که در این اماکن به سر میبرند دیگر انسانها نیز برای بهره مندی از فیوضات معنوی در این اماکن حضور می یابند و این میطلبد که انسان در این مکانها از آراستگی لازم برخوردار باشد. این همان است که خداوند در قرآن فرمود: يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجد اى فرزندان آدم! زینت خود را در هر نمازی برگیرید.(1. اعراف (۷): ۳۱)

بنابراین از آن رو که در مناسبتها و در اماکن مذهبی مانند اعیاد اسلامی و مساجد، ارتباط با دیگر برادران ایمانی بیشتر مییابد به آراستگی و خودآرایی تأکید بیشتری شده است. برای نمونه در مورد عید غدیر از امام رضا با چنین رسیده است که میفرماید .... فمَن تَزيَّن ليوم الغدير غَفَرَ الله له؛ هر که خود را برای روز غدیر زینت نماید خداوند او را میبخشاید.(2. ابن طاووس على بن موسى، اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۲۶۲ )

 امام رضا له نه تنها دیگران را به حفظ آراستگی لازم در اجتماع توصیه می کرد بلکه خود در این باره سرآمد همگان بود در سیره آن حضرت می خوانیم که خود را می آراست و همواره خود را خوشبو می ساخت(3. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۷۶، ص ۹۷ ) و حتی سرمه می کشید. (4. همان، ص ۷۷ ) او عادت بر این داشت که هرگاه به میان مردم می رفت، خود را برای آنان می آراست: إِذا بَرَزَ لِلنَّاسِ تَزَيَّنَ لَهُم. (5. ابن بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۹۲)

زیبایی و آراستگی ظاهری آن حضرت در اجتماع به حدی بود که حتی مورد اعتراض برخی صوفیان زهد زده واقع گردید که چرا بر خلاف اجداد و اسلاف خویش از چنین لباسی استفاده می کنی؟! (6. عطاردی، عزیز الله مسند الامام الرضا، ج ۱، ص ۳۰۴)

هر چند امام رضا اما در ظاهر و در ملاقات با مردم از آراستگی خاصی برخوردار بود ولی از هر گونه اسراف آسایش طلبی و اشرافی گری پرهیز می کرد و در خلوت به تأدیب نفس می پرداخت ابن عباد می گوید: امام رضا لا در تابستان به روی حصیر و در زمستان بر پلاس می نشست، جامه ای خشن می پوشید و هنگامی که در میان مردم ظاهر میشد خود را می آراست. (1. ابن بابويه، محمد بن علی شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲۱، ص ۱۷۸)

ص174