بهداشت دست و صورت

از آن رو که دستها یگانه وسیله ارتباط محیط خارجی با چشم، گوش، بینی دهان و سایر اعضای بدن میباشد رعایت بهداشت دست امری لازم و ضروری است؛ زیرا در صورت کوتاهی در این باره ممکن است لای ناخن ها و میان خطوط پوست دست چرک و کثافات جمع شود و از منافذ وارد بدن گردد و از این طریق سلامت بدن را به خطر اندازد. از این رو در اسلام به صورت های مختلف به شستن دست و صورت سفارش شده است. دستور به وضو، توصیه به شستن دست و صورت پس از بیدار شدن از خواب و نیز توصیه به شستن دست پیش از غذا و پس از آن دلیل بر اهمیت بهداشت است.

امام رضا در اشاره به اهمیت بهداشت دست در پاسخ این سؤال که آیا انسان پس از بیدار شدن از خواب و پیش از شستن دست میتوان دست را داخل ظرف برد یا خیر؟ فرمود: لا، لأنه لا يدري أين باتتْ يَدُه فَيَغسلها؛ خیر، چرا که او نمی داند در طول شب دستش کجا بوده است و لذا باید دستهایش را بشوید. (1. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۸۹۰ باب ۱۹۶)

آن حضرت در توصیه و تشویق به شستن دست پیش از غذا، آن را از صفات بزرگان و پادشاهان معرفی کرده است. آنگاه در نزد او از شستن دست پیش از غذا به میان آمد فرمود: ذلك شَيْءٌ أحدثته الملوك؛(2. این خالد برقی احمد بن محمد المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۵)

امام رضا در اشاره به حکمت و فلسفه وضو تمیزی بدن را از فواید وضو دانسته در این باره می فرماید

 إنما أمر بالوضوء لأن يكون العبد طاهراً إذا قام بين يدي الجبار عِندَ مُناجاته إياه، مطيعاً له فيما أمره، نقياً من الأدناس والنجاسة مع ما فيه من ذهاب الكسل و طرد النعاس؛ از این رو به وضو امر شده است که بنده آنگاه که در پیشگاه خداونــد بـه مناجات با او می ایستد پاکیزه گردد و در آنچه که خدا به او فرمان داده است فرمان بردار باشد از هر نوع چرک و نجاست تمیز گردد و افزون بر اینها، در وضو از بین رفتن کسالت و دور شدن چرت نیز وجود دارد. (3. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲ ص ۱۰۳)

این سخن امام رضا تأکیدی دیگر بر رعایت بهداشت تن است که فرمود:

به هر قیمتی که شده آب برای وضو تهیه شود.

 سئل أبو الحسن الرضا عليه السلام - عن رجل احتاج إلى الوضوء للصلاة و لم يقدر على الماءِ فَوَجَدَ مَاءً بقدر ما يتوضأ به بمائة درهم، هل يجبُ عَلَيْهِ أَن يَشتَرِيه و يَتَوَضَّأَ به أو يَتَيَمَّمُ؟ فقال: بل يشتري، قد أصابني مثل ذلك فَاسْتَريتُ وَ تَوَضَّأْتُ و ما يسووني بذلك مال كثير؛ از امام رضا الله درباره مردی که برای وضوی نماز، آب نداشت جز اینکه باید آن مقدار آب را به قیمت صد درهم بخرد، آیا باید آب را به همان قیمت بخرد و یا اینکه به جای وضو تیمم کند؟ امام فرمود: آب بخرد و وضو بگیرد و برای من چنین وضعی پیش آمد و من آن مقدار آب را خریداری کرده، با آن وضو گرفتم و از این بابت ضرر سنگینی متوجه من نشد.(1. همو، من لا يحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۵)

ممکن است کسی بعد از آگاهی از احکام غسل و وضو، این سؤال در ذهنش نقش ببندد و از خود بپرسد با اینکه در جنابت و در ادرار یک عضو مشترک آلوده میگردد پس چرا در هنگام غسل باید تمام بدن شسته شود، در حالی که در وضو، تنها موضع نجس تطهیر و بخشی از اعضای بدن شسته می شود؟

 امام رضا به این تفاوت توجه داشته و در ادامه حديث علة غسل الجنابة النظافة .... که در بحث غسل گذشت به این سؤال پاسخ داده است و آن، این است که بر خلاف بول و دیگر زوائد خروج منی از انسان، تنها به یک موضع اختصاص ندارد بلکه به ارگانیسم تمام بدن مربوط میشود و اثر آن در کل بدن آشکار می گردد، سستی و رخوت مخصوص که پس از جنابت تمام بدن را فرا می گیرد و تمام سلولهای تن را در یک حالت قرار میدهد دلیل بر این ادعاست. این سخن امام رضا به این مطلب اشاره دارد که فرمود: إن الجنابة خارجة من كُلِّ جَسَدِهِ، فَلذلك وجب عليه تطهير جسده كله منی در جنابت از تمام بدن خارج می گردد؛ از این رو بر مکلف واجب است که تمام بدنش را تطهیر کند. (2. همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۸۸۸ باب ۱۹۵ )

ص153