انسان دوستی ، عطوفت و مهربانی امام رضا (ع)

از مهم ترین ویژگیهای اخلاقی امام رضا (ع) در رابطه با مردم برخورد مهر آمیز او است برخورد مهر آمیز یعنی نرمخوئی ، یعنی گذشت یعنی مدارا امام رضا (ع) مظهر این همه بود. اگر شخصی در مقام رهبری قرار گرفته و خشن ، تند خو ، غیر قابل انعطاف و فاقد روح گذشت باشد به زودی در برنامه خود مواجه با شکست خواهد شد، مردم از دور او پراکنده می شوند و از وظیفه رهبری باز می ماند. امام علی (ع) در این رابطه فرموده است : « ابزار رهبری گشادگی سینه است » امام رضا (ع) با همنشینان دائماً خوشرو ، آسان گیر و ملایم بود هرگز خشن ، سنگدل، پرخاشگر ، بد زبان ، عیب جو ، و متملق نبود هیچکس از او مایوس نمی شد و هر کس به در خانه او می آمد نومید باز نمی گشت امام سه چیز را از خود رهاینده بود:

۱ - بگو مگوهای بی ثمر

۲- پرگوئی

3-دخالت در کاری که به او مربوط نبود.

و سه چیز را در مورد مردم از خود دور کرده بود:

۱- از کسی بدگوئی نمی کرد

۲- کسی را سرزنش نمی فرمود

3-لغزشها و عیوب پنهانی مردم را جستجو نمی کرد.

 امام رضا (ع) عقیده داشت که محبت کردن به مردم نصف عقل است. در این رابطه یکی از همراهان امام رضا (ع) که در سفر خراسان همراهش بود می گوید: در سفر حضرت رضا (ع) به خراسان همراهشان بودم سفره ای را برای خود و نوکرانش پهن کردند . گفتم : فدایت شوم چرا آنها را جدا نمی کنی؟ فرمودند: خداوند تبارک و تعالی یکی مادر یکی ، پدریکی و مکافات با اعمال هر کسی است. در جای دیگر انسان دوستی و عطوفت و مهربانی او را این چنین می بینیم که نادر الخادم می گوید ، چنانچه هر کدام از غلامان غذا می خورد. ابالحسن (ع) به او کاری ارجاع نمی کردند. همچنین یاسر الخادم و نادر الخادم می گویند : ابا الحسن (ع) به ما فرمودند: «اگر بالای سرتان حاضر شدم و شما مشغول غذا خوردن بودید، بلند نشوید تا موقعی که غذایتان تمام شود. و اگر دنبال ما می فرستاد و به او می گفتند در حال غذا خوردن هستند، می فرمودند: بگذارید عذایشان تمام شود.» امام رضا (ع) بزرگ و بزرگوار بود و با همه مردمان با بزرگی و بزرگواری رفتار میکرد و تلاش میکرد از لحاظ کرامت بخشیدن مردمان را بزرگ بدارد. زیرا خداوند فرمورده است همه انسانها کرامت ذاتی دارند. دیدگاه های کرامت امام عجیب است. در سخن گفتن در نشست و برخاست ، در فرمان دادن، در نگاه، در تعامل و روابط اجتماعی در اداره کردن و در همه امور مبتنی بر کرامت عمل می کرد اگر حضرت امام رضا (علیه السلام) در خلوت بودند همه نوکران و اطرافیان را دور خود جمع می کردند از کوچک و بزرگ و با آنها صحبت و شوخی و ملاطفت می کردند و اگر سر سفره ای می نشستند، همه را از کوچک و بزرگ دعوت میکردند. ابو عبدالله محمد بن موسى بن نصر الرازی از پدرش داستانی را روایت کرد و این مساله را روشن ساخت که تواضع حضرت امام از التزام ایشان به مسایل شرعی و دینی ناشی میشد و میزان تعهد افراد به موازین شرعی را وجه تمایز آنها قرار می داد و هیچ گاه ثروت ، مقام ، شان و یا سلطنت را امتیازی برای افراد نمی دانستند. در قرآن کریم ملاک برتری انسان بر دیگران تقوا ذکر شده است و امام اکراه داشت از اینکه کسی او را بالاتر از دیگران بداند و این همان مساله ای است که ایشان بدنبال ترویج و تبلیغ آن در میان جامعه اسلامی بودند به خاطر همین تفکر است که می بینیم به مردی که به او می گوید: به خدا هیچ مردی در روی زمین پدرش از پدر تو برتر نبوده است ، جواب می دهند که تقوا ، شرف و پیروی از دستورات الهی مایه برتری آنان بوده است. دیگری می گوید: به خدا تو بهترین مردمی می فرمایند: «ای مرد قسم نخور از من بهتر کسی است که تقوای او از من بالاتر باشد و خدا را بیشتر عبادت کند به خدا این آیه انکار نمی شود که شما را گروه گروه آفریدیم تا بدانید برترین شما با تقواترین شما نزد خداوند است.» این همان موازین انسانی و مساوات در اسلام است و همچنین رعایت حقوق و کرامت انسان که توسط امام رضا (ع) و سایر ائمه رعایت می شد.