احترام به پدر و مادر

پدر و مادر از احترامی ویژه برخوردارند تا جایی که قرآن کریم نیکی به والدین را در کنار توحید و اصل یکتا پرستی قرار داده است(2. و قضى ربك ألا تعبدوا إلا إياه وبالوالدين إحسانًا اسراء (۱۷): ۲۳ ) همان گونه که سپاس و احترام به آنان را در کنار سپاس و احترام برای خداوند آورده است. (1. أن اشكر لي ولوالديك، لقمان (۳۱): ۱۴. ) از این رو در اسلام تأکید شده است که فرزندان در رعایت حقوق آنان بکوشند و با کوتاهی در این باره مورد عاق آنان قرار نگیرند؛ چرا که عاق والدین گناهی بزرگ و نابخشودنی است. پیامبر اکرم در این باره فرمود: يقال للعاق: إعمل ما شئت فإني لا أغفر لك؛ به كسى كه مورد عاق والدین قرار گرفته است گفته می شود: هر طور که میخواهی عمل کن که من تو را نمیبخشم.(2. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ۷۴، ص ۸۰)

امام رضا در تأکید بر حفظ حرمت پدر و مادر و در اشاره به فلسفه این دستور بی توجهی به پدر و مادر را نوعی بی توجهی به خدا و فرمان شکنی او دانسته است و می فرماید: حَرَّمَ اللهُ عقوق الوالدين لما فيه من الخروج من التوفيق لطاعة الله تعالی؛ خداوند نافرمانی پدر و مادر را به این دلیل حرام ساخت که نافرمانی آنان بیرون رفتن از اطاعت خدا محسوب میگردد.(3. ابن بابويه، محمد بن على شيخ صدوق، علل الشرایع، ج ۲، ص ۴۷۹) همان طور که آن حضرت در ذیل آیه أن اشكر لي ولوالديك(4. لقمان (۳۱) ۱۴ ) كه سپاس برای والدین در کنار شکر و سپاس برای خدا آمده است پذیرش سپاس برای خداوند بزرگ را وامدار سپاسگزاری افراد برای پدر و مادر دانسته می فرماید: و أمر بالشكر له ولِلوالدين، فَمَن لَم يَشكُرْ والدَيه لم يشكر الله؛ خدا هم به سپاسگزاری برای خود و هم برای پدر و مادر سفارش نموده است از این رو هر کس از پدر و مادرش قدردانی نکند در حقیقت از خدا قدردانی نکرده است.(5. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق)، الخصال، ص ۱۵۶)

امام رضا افزون بر آنکه خود به پدر و مادر احترام می گذاشت و حق آنان را ادا می کرد در ضرورت تکریم والدین توصیه هایی دارد که در این مجال برخی را یادآور می شویم.

آن حضرت فرمود: بر الوالدين واجب وإن كانا مشرکین؛ نیکی به پدر و مادر واجب است هر چند که آنان مشرک باشند(1. همو، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۲۴ ) و در حدیثی دیگر، ضرورت اطاعت از پدر و مادر را گوشزد کرده در حفظ احترام آنان فرمود:

عليك بطاعة الأب و بره، ا و و التواضع و الخضوع والإعظام والإكرام له، وخفض الصوت بحضرته، فإنّ الأب أصل الابن والابن فرعه، لولاه لم يكن. بقدرة الله ابذلوا لَهُم الأموال والجاه و النفس، وقد أروي: أنت ومالك لأبيك، فَجَعَلَت لَه النَّفس و المال. تابعوهم في الدنيا أحسن المتابعة بالبر، و بعد الموت بالدعاء لهم و الرحمة عليهم؛ فإنه روي أن مَن بَرَ أباه في حياته و لم يدع له بعد وفاته سماه الله عاقاً؛ بر تو باد که پدرت را اطاعت و نیکی ،نمایی در برابر او تواضع و خضوع به خرج دهی، او را بزرگ شماری و اکرام کنی در نزد او صدای خود را آهسته گردانی؛ چرا که پدر اصل و ریشه فرزند است و فرزند فرع بر اوست اگر او نبود فرزند نیز نبود. به قدرت خدا اموال مقام و جان خود را فدای پدران خود نمایید و من خبر می دهم که جان و مالتان از آن پدران شماست از این رو باید جان و مال در خدمت آنان قرار گیرد. در دنیا با بهترین صورت ممکن پدران خود را اطاعت نمایید و پس از مرگ آنان را دعا کرده و بر ایشان طلب رحمت نمایید زیرا روایت شده اگر کسی در حیات پدر به او نیکی نماید ولی پس از مرگش او را دعا نکند خداوند او را عاق پدر می نامد. (2. ابن بابويه على بن حسين ( والد شيخ صدوق، فقه الرضا، ص ۳۳۴، باب ۸۶ )

آن حضرت در ادامه این سخن درباره حق مادران تأکید فراوان کرده و آن را لازم ترین حقوق معرفی کرده و می فرماید:

 و اعلم أَنَّ حَقَّ الأُمِّ الزَمُ الحقوق وأوجبها، لأنها حَمَلَتْ حيثُ لا يَحْمِلُ أَحَدٌ أحداً، و وقت بالسمع والبصر و جميع الجوارح مسرورةً مُستبشرةً بذلك، فحملته بما فيه من المكروه و الذي لا يصبر عليه أحد، ورضيت بأن تجوع و يشبع ولدها، و تَطْمَاً و يروي و تعري و يكتسي، و يَظلَّ و تُضحي، فَلْيَكُن الشكر لها و البر و الرفق بها على قدر ذلك، و إن كنتم لا تطيقون بأدنى حقها إلا بعون الله؛ بدان كه حق مادر لازم ترین و واجب ترین حقوق است؛ زیرا این مادر است که آنچه دیگران تحملش را ندارند تحمل کرده و با گوش چشم و تمام اعضای بدن خود از فرزندش با خرسندی و شادمانی نگهداری میکند کودک خویش را با تمام مشکلاتی که کسی یارای پذیرش آن نیست حفظ میکند او به این رضایت داده است که خود گرسنگی را تحمل میکند تا فرزندش سیر گردد او تشنگی را تحمل می کند تا کودک او سیراب شود، او خود برهنه میماند تا فرزندش با لباس پوشانده شود، فرزندش در سایه قرار گیرد و او آفتاب سوزان را به جان میخرد از این رو باید به اندازه زحمت مادر از او تقدیر به عمل آورد به او نیکی نمود و با او مدارا کرد، البته جز با کمک خدا شما توان ادای حق مادر را ندارید.(1.همانجا)

ص190