کمک به نیازمندان

از موضوعات قابل توجه در اخلاق اسلامی حس تعاون و داشتن روحیه خدمت رسانی به عموم مردم به ویژه برادران ایمانی است. از آموزه های اسلامی چنین استفاده میشود که پس از ادای فرایض محبوب ترین کار در نزد خداوند و بالاترین وسیله برای تقرب به حضرت او یاری نیازمندان است. این را از زبان پیامبر رحمت بشنویم که فرمود: الخلق عيال الله، فأحَبُّ الخلق إلى الله مَن نَفَعَ عيال الله و أدخل على أهل بيت سروراً؛ مردم نان خور و عائله خدایند، بهترین شما در نزد خدا کسی است که به عائله خدا خیر برساند و اهل خانه ای را خوشحال کند. (1. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۲، ص ۱۶۴)

اهمیت این خصلت تا آنجاست که آن حضرت در حق کسانی که از روحیه تعاون برخوردارند دعا کرد و درباره کسانی که فاقد این خصلت میباشند نفرین فرموده است:

الرفق رأس الحكمة، اللهم من ولي شيئاً من أمور أمتي فرفق بهم فأرفق به، و من شق عليهم فأشقق عليه؛ نرمی و مدارا سرچشمه حکمت است؛ پروردگارا! هرکس چیزی از امورات امتم را متکفل شود و با آنان مدارا کند تو نیز با او مدارا کن و هر کس بر امتم سخت گیرد تو نیز بر او سخت گیر.(1. نوری ،حسین مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۹۵)

 یکی از ویژگیهای اساسی پیشوایان ما تعاون و کمک به نیازمندان و همسانی با محرومان است. امام رضا که به حق امامی رئوف می باشد، از این زمره است. او با آنکه از مقام سیاسی ولایتعهدی برخوردار بود به شیوه پدرانش عمل می کرد و با این رفتار هم به شیعیانش روش و شیوه زندگی را تعلیم میداد و هم بر شیوه زندگی اشرافی مأمون خط بطلان میکشید آن حضرت در ضرورت برخورد انسانی با بینوایان فرمود:

مَن لَقِي فَقِيراً مُسلِماً فَسَلَّمَ عَليه خلاف سلامه على الغني لَقَى اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يوم القيامة و هو عليه غضبان؛ کسی که با مسلمانی تهی دست روبه رو شود و به کمتر از سلامی که بر ثروتمند میدهد بر او سلام دهد در قیامت خدا را در حالی که بر او خشم گرفته، ملاقات خواهد کرد. (2. حر عاملی، محمد بن حسن وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۴۲۲)

آن حضرت در ضرورت امداد رسانی به بینوایان کمک به آنان را بهترین صدقه دانسته میفرماید: عونك للضعيف أفضل من الصدقة؛ کمک شما به افراد ناتوان از صدقه برتر است. (3. شریف ،قرشی باقر حياة الامام الرضا، ج ۲، ص ۸۲)

لازم به یادآوری است این امام رئوف تنها به دلجویی و یاری رسانی بینوایان توصیه نمیکرد بلکه خود در این باره پیشگام بود و اقداماتی درخور توجه انجام داد که تنها به چند نمونه بسنده می شود.

 یک: بزنطی که از اصحاب امام رضا بود میگوید اما رضا در نامه ای به فرزندش امام جواد نوشت به من خبر رسیده که خدمتکاران برای راحتی خودشان و اینکه کسی از شما چیزی طلب نکند شما را از در پشت و کوچک بیرون می برند این به دلیل بخل آنان است که میخواهند خیری از شما به کسی نرسد. به دلیل حقی که من بر گردن شما دارم از شما میخواهم که پس از این از در بزرگ و رسمی رفت و آمد نما و به همراه خود درهم و دینار بردار تا هر که از شما درخواستی داشت بتوانی مبلغی به او عطا کنی.(1. حر عاملی، محمد بن حسن وسائل الشيعه، ج ۴۳، ص ۴۶۳)

 دو: از جمله اقدامات امام رضا اما در خصوص دستگیری نیازمندان این بود که در مسیر هجرت به مرو در مناطق فقیر نشین فرود می آمد و منزل می کرد و به خانه های نیازمندان سر میزد و از مشکلات زندگی شان جویا می شد و در صورت امکان به مشکلات آنان رسیدگی میکرد. (2. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۱۲۲)

سه: کمک آن حضرت با بینوایان به حدی بود که در صورت امکان اقدام به پرداخت بدهی بدهکاران میکرد(3. نک شریف ،قرشی ،باقر پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسى الرضا، ج 1، ص ۶۲ و ۶۳) و یا بدهی آنان را ضمانت می کرد تا طلب کاران فشار زیادی به آنان وارد نیاورند. این از آن رو بود که خود آن حضرت در ارائه یک قانون فقهی در جامعه اسلامی فرمود

المغرم إذا تدين أو استدان في حق أجلَ سَنَةً، فإن اتسَعَ، وَ إِلَّا قَضَى عَنه الإمام من بیت المال به بدهکاری که به حق قرض گرفته و یا مدیون شده باشد به . مدت یک سال مهلت داده میشود که اگر گشایش یابد بدهی خود را ادا نماید و در غیر این صورت، حاکم اسلامی دین او را از بیت المال خواهد پرداخت. (1. كليني، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۶، ص ۲۸۳)

ص200