مهربانی با زیر دستان

بدیهی است که خادمان ،غلامان محافظان سرایداران و مانند آنها هر چند در مرحله ای فروتر قرار داشته باشند ولی آنها نیز انسان هستند و از منزلت و شخصیت ویژه خود برخوردارند؛ از این رو لازم است منزلت و شخصیت آنان حفظ گردد به احساسات آنان احترام گذاشته شود و حقوقشان رعایت گردد.

امام رضا با آنکه از مقام والای امامت و از پست سیاسی ولایتعهدی برخوردار بود با زیر دستان خود رفتاری انسانی و اسلامی داشت و همواره

منزلت و حرمت آنان را حفظ میکرد یاسر خادم در این باره می گوید:

 قال لنا أبو الحسن عليه السلام : إن قُمتُ على رؤوسكم وأنتُم تَأْكُلُونَ فَلا تَقُومُوا حتى تفرغوا، ولَرُبَّما دَعَا بَعضنا فيُقالُ: هُم يَأْكُلُون، فَيَقُولُ: دَعَوهُم حتى يفرغوا؛ امام رضا به ما فرمود: هنگامی که به خوردن غذا مشغولید حتی اگر من بالای سر شما ایستاده باشم از جای خود بر نخیزید از این رو آنگاه که آن حضرت، یکی از ما غلامان را صدا میزد و اظهار میداشتند که او دارد غذا می خورد، می فرمود به حال خود بگذارید تا غذایش را بخورد.(2. همان، ج ۱، ص ۴۰۷ )

و نیز او میگوید در همان روزی که مسمومیت امام به اوج خود رسیده بود و حال مبارکش وخیم بود پس از فراغت از نماز ظهر پرسید: آیا اهل خانه و خدمت گزاران، غذا خورده اند؟ عرض کردم آقای من با این حال و مسمومیت شما کسی رغبت به خورد غذا ندارد. در این هنگام امام راست نشست و فرمود: هاتوا المائدة؛ سفره بیندازید؛ سفره که گسترده شد تمام خادمان و کارگران را به کناره سفره فراخواند همه که سیر شدند آنها را یکایک مورد محبت و تفقد مهربانانه خود قرار داد و يتفقد واحداً واحداً.(1. ابن بابويه، محمد بن على (شيخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۴۱)

عبدالله بن صلت می گوید از یکی از مردم بلخ شنیدم که گفت: در هنگام هجرت امام رضا به خراسان همراه آن حضرت بودم، روزی همگان را بر سفره فراخواند و غلامان از سیاه و غیر سیاه آمدند و بر سفره نشستند. به او گفتم: فدایت شوم آیا بهتر نیست که برای اینان سفره ای جداگانه انداخته شود؟ فرمود: خدای همه یکی است و پدر و مادر همه یکی و تنها پاداش افراد متفاوت است که بسته به کردار انسان است.(2. کلینی، همان، ج ۸، ص ۲۳۰)

ص202

رعایت حقوق کارگران

حقوق کارگر از مهمترین حقوق هاست که باید در اسرع وقت و قبل از خشک شدن عرق پیشانی او پرداخت گردد.

هرچند در جوامع امروزی بشر سازمانها و نهادهای بین المللی و غیر آن با تصویب موافقت نامه ها و تدوین قوانین مختلف کارگری در حمایت از کار و حقوق کارگر تلاش نموده اند اما در این میان مکتب اسلام پیش از دیگران و بیش از هر مکتبی به این موضوع اهمیت داده و احکام ویژه و راهکارهایی کارآمد ارائه نموده است عظمت و منزلت کارگر قرارداد میان کارگر و کارفرما میزان ساعت کار و دستمزد کارگر از جمله این احکام است. امام رضا با الهام از دستورات دینی نکاتی شنیدنی در حوزه های یاد شده دارد که به اختصار به برخی از آنها اشاره می گردد.

الف منزلت کارگران

امام رضا در اشاره به جایگاه والای کارگر در اسلام، به تأسی از جدش رسول خدا که فرمود: الكاد لعياله كالمجاهد في سبيل الله؛ کارگر را در ردیف مجاهدان راه خدا دانسته میفرماید: الذي يَطلُبُ من فضل الله ما يكف به عياله أعظم أجراً من المجاهد في سبيل الله عَزَّ وَ جَلَّ آن که با کار و تلاش در جستجوی مواهب زندگی برای تأمین خانواده خویش باشد پاداشی بزرگتر از مجاهدان در راه خدا خواهد داشت. (1. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۴۳)

ب قرارداد میان کارگر و کارفرما با تعیین مزد

یکی از ضرورت ها در عالم کارگری قرارداد میان کارگر و کارفرماست که این نکته نیز در رفتار و گفتار امام رضاء تجلی خاص یافته است. مورد زیر که داستانی شیرین و واقعی است بیانگر این نکته است سلیمان جعفری می گوید:

برای انجام کاری خدمت امام رضاء رسیدم آن حضرت را بیرون از منزل دیدم که به سمت منزل در حرکت بود و من نیز با ایشان همراه شدم. همین که وارد منزل شدیم امام اندکی مکث کرد و به غلامان و کارگران که در محل نگهداری حیوانات مشغول کار بودند نگاه کرد و در میان آنان مردی سیاه چهره و نا آشنا دید از خادمان پرسید این مرد کیست؟ گفتند او به ما کمک می کند و در آخر کار مزدش را خواهیم پرداخت فرمود: آیا مزدش را تعیین کرده اید؟ گفتند تعیین نکرده ایم ولی او توقع زیادی ندارد و هر چه بدهیم، راضی است. امام برآشفت و فرمود مگر شما را نهی نکردم که بدون تعیین مزد کسی را به کار نگیرید؟ و بعد رو به من کرد و فرمود:

و اعلم أنه ما من أحد يعمل لك شيئًا بغير مقاطعة، ثم زدته لذلك الشيء ثلاثة أضعافه على أجرته إلا ظن أنه قد نقصته أجرته، فإذا قاطعته ثم أعطيته أجرته حمدك على الوفاء، فإن زدته حبة عرف ذلك و يرى أنك قد زدته بدان که اگر کسی بدون تعیین مزد به کاری برای شما مشغول گردد و در آخر مزد او را سه برابر هم بپردازی، باز گمان میبرد که حق او را ادا نکرده ای ولی اگر مزدش را تعیین کنید و آن را به همان اندازه تعیین شده بپردازید شما را به این دلیل که حقش را پرداختید می ستاید و اگر چیزی اضافه دهید خواهد فهمید که بیشتر از حقش به او بخشیده اید. (1. شیخ طوسی، محمد بن حسن تهذيب الاحكام، ج ۷، ص ۲۱۲)

ج میزان ساعت کار

یکی از نکات قابل توجه در سازمانهای کارگری میزان ساعت کار است که با اختلافی فاحش میان هشت تا پانزده ساعت در روز است که در جوامع بشری صورت میگیرد. این موضوع از نظر امام رضا الله دور نمانده است و در سخنی جامع، وقت را به چهار قسمت تقسیم نموده، می فرماید:

اجتهدوا أن يكون زمانكم أربع ساعات ساعة لِلهِ لِمُناجاته، وساعة لأمر المعاش، و ساعة لمعاشرة الإخوان الثقات الذين يُعرفونكم عيوبكم ويُخلصون لكم في الباطن، و ساعة تخلون فيها للذاتكم؛ تلاش كنید که وقت شما به چهار بخش تقسیم شود. بخشی به نیایش و خلوت با خدای اختصاص یابد بخشی دیگر برای کسب معاش و تأمین هزینه های زندگی منظور گردد و بخشی دیگر از وقتتان در راه معاشرت و مؤانست با برادران قابل اعتماد صرف شود برادرانی که به عیب های شما آشنایی دارند و در نهان با شما خلوص دارند و بخش چهارم را به تفریح

سالم و لذتهای مباح و حلال اختصاص دهید. (2. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۳۴۶)

ص203