ب موضعگیری در مقابله با انحرافات فکری

معضل دنیای اسلام در زمان حیات امام رضا الا منحصر به مسایل سیاسی و حکومتی نبود بلکه در زمینه های مختلف و مسایلی متعدد همچون توحید در ذات خداوند رؤیت خدا خلق قرآن جبر و تفویض تناسخ، مسئله امامت و مانند آن انحرافاتی سر برآورده بود بسیاری از این انحرافات که در آن زمان نقل محافل علمی شده بود به دلیل پیدا شدن دیدگاه هایی نوظهور در حوزه دین و فلسفه بود. مأمون با سیاستهای خود زمینه بروز مکاتب کلامی و اعتقادی مختلف و گاه متضاد و متناقض را فراهم آورده بود در عصر او هر کس در هر گوشه ای برای خود دکانی گشود و مشربی تأسیس نمود و مریدانی جذب لازم به یادآوری است هر یک از نکات یاد شده که به خنثی سازی نقشه های مکارانه مأمون انجاميد، توضیح و مستندات خاص خود دارد که توضیح کامل آن را به کتابی با عنوان دین و سیاست از منظر امام رضا وا می نهیم که هم اینک در دست تألیف همین نگارنده است. ایده های خود کرد و به دور خود گرد آورد اینان هر کدام ادعا داشتند که بهترین تفکر و مکتب را دارند.

امام رضا بر حسب وظیفه الهی خود یک تنه در برابر این مکاتب انحرافی به مقابله برخواست و جلو بسیاری از این کجروی ها را گرفت و وهن و بطلان آن را برای همگان اظهار و راز فتنه ها را بر ملا نمود. این از آن رو بود که آن عالم آل محمد این سخن هشدار دهنده جدش رسول خدا را به خاطر داشت که فرمود:

إذا ظهرت البدع في أمتي فليُظهر العالم علمه، فَمَن لم يَفْعَلْ فَعَلَيْهِ لَعَنَةُ الله؛ هرگاه بدعت ها در میان امت من ظهور کند بر اندیشمندان لازم است که در مبارزه با بدعت ها از علم خود کمک گیرند و آن را بروز دهند و هر کس در این باره کوتاهی کند، لعنت خدا بر او باد. (1. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۵۴)

امام رضا در جهت خنثی ساختن این تفکرات انحرافی، دو گونه عمل نمود، نخست آنکه در مجالس رسمی و در حضور تماشاگران با نظریه پردازان و سران مکاتب انحرافی به مناظره پرداخت و از راه علمی آنها را مجاب و مغلوب کرد. و دیگر آنکه در محافل و مجالس دوستان خود به بیان دیدگاه های حق و ناب اسلامی می پرداخت.

برای آشنایی با جریانهای انحرافی که در زمان امام رضا رایج بود و نیز برای آشنایی با نوع استدلالهای آن حضرت با این جریانها فکری، به برخی آنها اشاره می کنیم.

ص211