۳ - صبر در برابر مشکلات

امام رضا (ع) فرمودند: « مومن مومن نیست مگر اینکه سه خصلت داشته باشد؛ سنتی از پروردگارش سنتی از پیامبرش و سنتی از ولیش ، اما سنت از پروردگارش کتمان سر اوست اما سنتی از پیامبر مدارا کردن با مردم است و خداوند عز و جل پیامبر را به آن امر کرده و فرموده است: «خذ العفو و امر بالعروف ) و اما سنت از ولی صبر در سختی ها و بد بختی هاست. دنیا محل سختی ها و مشکلات است که خداوند فرمودند: «لقد خلقنا الانسان فی کبد. چون ما دنیا را محل راحتی و آسایش میدانیم از رسیدن مشکلات و سختی ها آزرده خاطر می شویم . اما حقیقت آن است که راحتی برای دنیا آفریده نشده است که پیامبر (ص) فرمودند: «هر کس چیزی را طلب کند که آفریده نشده است خود را به زحمت انداخته و چیزی نصیب او نمی شود. گفتند یا رسول الله آن چیست که خلق نشده است؟ فرمودند: «الراحه في الدنيا» آسایش در دنیا خلق نشده است. باید بپذیریم که مشکلات جزیی از زندگی ما هستند که « مع كل فرحه ترحه با هر آسایشی مشکلی و ناراحتی وجود دارد. سختی ها بر اساس تقدیر الهی است و تقدیر الهی به مصلحت انسانهاست. آنچه در اختیار ماست واکنش ما به موقعیت ناخوشایند و ناملایم است هر سختی مدتی دارد که سرانجام به پایان می رسد. هنگامی که فرزند معاذبن حبل مرد پیامبر (ص) تسلیت نامه ای برایش فرستاد و این جمله را نوشت و اعلم ان الجزع لا يرد ميتا و لا يدفع قدرا. » بی تابی کردن نه مرده را بر می گرداند و نه تقدیر را دفع می کند، پس به نیکی عزادار باش و وعده الهی را قطعی بدان و نسبت به آنچه بر تو و بر همه مردم حتمی است و به تقدیر الهی نازل شده تاسف نخور» از طرف دیگر تجربه نشان داده است که سختی های فراوان آمده اند و رفته اند و هیچ یک از آنها باقی نمانده اند، حضرت علی (ع) فرمودند: «ان بقيت لم يبق الهم اگر تو باقی بمانی اندوه باقی نخواهد ماند. لذا، در این دنیای ناپایدار نه خوشی پایدار است و نه ناخوشی باقی می ماند. خداوند در بعضی آیات قرآن مومنان را در برابر حوادث و رویدادهای سخت به صبر و پایداری فرا می خواند:

 ولنبلونكم شي من الخوف والجوع و نقص من الاموال والانفس والثمرات وبشر الصابرين» ( و قطعا شما را به چیزی از قبیل ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم و شکیبان را مژده ده. به علت نقش مهمی که صبر در رشد و تعالی انسان بر عهد دارد، پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) درباره آن بسیار سخن گفته اند و آن را یکی از ارکان مهم ایمان و گاهی برابر با کل ایمان دانسته اند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: ایمان دو نیمه است، یک نیمه صبر و یک نیمه شکر است و حضرت امیر المومنین (ع) فرمودند: ایمان بر چهار ستون استوار است صبر و شکیبایی یقین و باور ، عدل و داد و جهاد و کوشش در راه دین خدا و همچنین درباره اهمیت صبر از پیامبر بزرگوار اسلام پرسیدند که ایمان چیست؟ حضرت فرمودند: «الصبر برای روبرو شدن با مشکلات راههای زیر پیشنهاد شده است:

۱- به خوشی آینده فکر کنید و این که این ناخوشی به پایان میرسد و شادمان خواهد آمد و به زودی این مشکل و سختی از بین خواهد رفت.

۲- اگر مشکلی و سختی برای شما پیش آمده، لذتها و خوشی های گذشته را یاد آوری کنید و به خود بگویید در کنار آن همه خوشی این ناخوشی چیز مهمی نیست. 

3-این در کنار آن همه نعمت که خداوند عطا کرده است تحمل این مشکل چیز مهمی نیست. پاداش تحمل مشکلات پاداش تحمل مشکلات و صبر در مصایب را یاد آوری کنید که به خاطر این مصیبت و سختی چه پاداشی خداوند برای آن جایگزین کرده است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «اگر شما می دانستید که بابت سختی هایتان چه پاداش بزرگی برای شما ذخیره شده است، هرگز غمگین نمی شدید برای تسکین آلام خویش به یاد آورید که در روایات آمده است هر پیامبری که سراغ همنشین خود را از خدا می گرفت، خدا گرفتار ترین انسان روی زمین را به او نشان میداد و می فرمود: به سراغ او برو، او هم شان تو در بهشت است به خاطر داشته باشید که انسان تا زمین نخورد راه رفتن را نمی آموزد.

4- زندگی را آسان گرفتن حضرت امام رضا (ع) فرمودند: «بنی اسرائیل سخت گرفتند، خدا هم بر آنها سخت گرفت. » موسی به آنها گفت گاوی را ذبح کنید گفتند : رنگش چگونه باشد؟ مرتب سخت گرفتند تا اینکه گاوی را کشتند و پوستش را پر از طلا کردند. یکی از اصولی که باعث آسایش و راحتی در زندگی است و انسان از زندگی لذت می برد این است که زندگی را بر خود آسان بگیرد و راحت و بی تکلف زندگی کند پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در این باره فرمودند: «اگر آن گونه که من حقیقت دینا را شناختم شما هم می شناختید، خیلی راخت تر از اینها زندگی میکردید راحتی و سختی زندگی وابسته به نگرش انسان دارد که با رویدادهای آن چگونه بر خورد کند چه بسا رویدادهای شیرینی در زندگی پیش می آید که ما آن را تلخ و ناپسند میدانیم و بالعکس چه بسا رویدادهای تلخی است ولی برداشت ما از آن شیرین است. بنابراین این ما هستیم که گاهی زندگی را به خودمان بسیار سخت می گیریم و خود را محصور تکلفات میکنیم اگر بدانیم که به فرموده حضرت علی (ع) (شیرین ترین زندگی، دور انداختن تکلف است آنگاه خود را بسی خوشبخت می بینم 

5-  آسایش مطلق وجود ندارد شخصی از امام رضا (ع) پرسید ، چگونه روزت را شروع کردی؟ حضرت فرمود: «با عمری که کوتاه است و عملی که ثبت می شود و مرگی که اطراف ماست و آتشی که پشت سر ماست و نمی دانیم با ما چه خواهد کرد. آنچه از کلام آن بزگوار برداشت می شود این است که آسایش و راحتی مطلق در این دنیا وجود ندارد. خداوند به حضرت موسی (ع) وحی فرستاد که یا موسی من آسایش مطلق را در بهشت قرار داده ام در حالی که بندگان من در این دنیا در جستجوی آن هستند و هرگز به آن نخواهند رسید.

حضرت امام رضا (ع) درباره دنیا فرمودند: «تو برای مدتی در دنیایی هستی که عملی که انجام دادی مورد قبول است آیا نمی بینی که مرگ آنها را احاطه کرده و امید امیدواران را باطل میکند؟ اگر انسان دنیا را خانه راحت تلقی نکند و در جستجوی آسایش و راحتی مطلق نباشد و بداند که این دنیا محل آزمایش است مشکلات و سختی های زندگی او را از پای در نمی آورد و از زندگی احساس رضایت میکند و به آرامش می رسد.

٦- قانع بودن احمد بن عمر و حسین بن یزید گفتند وارد بر امام رضا (ع) شدیم و به او گفتیم : ما مقدار زیادی خواربار داشتیم و در رفاه زندگی میکردیم وضع ما دگرگون شد، از خدا بخواه که آن را به ما بر گرداند. امام (ع) به آنها دستور داد که قانع باشند و به آنچه خدا بر ایشان مقدر کرده است راضی سپس به آنها فرمودند: چه می خواهید؟ آیا می خواهید که پادشاه باشید؟ آیا خوشحال هستید که مانند طاهر و هرثمه باشید. در حالی که بر خلاف آنچه هستید باشید؟ یکی از آنها حرف امام (ع) را قطع کرد و گفت نه به خدا، مرا خوشحال نمی کند که تمام دنیا و آنچه در آن است از طلا و نقره مال من باشد و من بر خلاف آنچه هستم باشم سپس امام فرمودند: «خدا می فرماید: اعملوا آل داوود شكرا و قليل من عبادي الشكور به خدا گمان خوب داشته باش زیرا کسی که به خدا حسن ظن داشته باشد خدا نیز به او حسن ظن دارد. کسی که به روزی کم راضی باشد عمل کم او مورد قبول است. کسی که با یک چیز کم حلال راضی باشد هزینه او کم است و خانواده اش آسوده و راحت اند و خدا او را به درد دنیا و دوای آن آگاه می کند و او را سالم به دار السلام می رساند.» قانع بودن کلید رضایت از زندگی است که زندگی را شیرین و گوارا می سازد. امام صادق (ع) فرمودند: « به آنچه خدا قسمت کرده قانع باش تا زندگی شاد و راحتی داشته باشی پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « هرگز به آنچه در دست دیگران است چشم ندوز ، زیرا اندوه تو طولانی خواهد شد و حسرتت پایان ناپذیر و نعمتهایی که خداوند در اختیارت قرار ده کوچک میشماری و در نتیجه شکر و سپاس تو به خدا کم میشود پس همواره در زندگی ات به پایین تر از خود نگاه کن ». به فرموده پیامبر (ص) انسان در زندگی باید قانع باشد و حتی اگر خواست زندگی خود را مقایسه کند با آنکس بسنجد که از لحاظ ثروت دنیایی از او پایین تر است تا هم دارایی های خودش برایش آشکار شود و شکر نعمت به جا آورد و همچنین وقتی خود را با پایین تر از خود مقایسه کرد خواهد فهمید که زندگی او آن قدر هم سخت و غیر قابل تحمل نیست. زیرا دیگران را دیده است که با مشکلات بیشتر از او زندگی میکنند. لذا یکی از عوامل احساس رضایت و خوشبختی در زندگی قانع بودن است. البته ناگفته نماند که قانع بودن با تنبلی فرق دارد. در این باره حضرت امام رضا (ع) فرمودند: «کسی که کار میکند برای امرار معاش خانواده اش اجرش از کسی که در راه خدا جهاد می کند بیشتر است.

7- راضی به رضای خدا بودن حضرت امام رضا (ع) فرمودند: « محزون نشوید بر آنچه از دنیا از دستتان رفت همان گونه که اهل دنیا برای آنچه که از دینشان را از دست دادند محزون نمی شوند. بسیاری از ناراحتی های ما به خاطر از دست دادن چیزهایی است که داشته ایم، حال آنکه اگر چیزی را از دست دادیم فکر کنیم آن را اصلا نداشته ایم در آرامش به سر خواهیم برد. حضرت علی فرمودند: «اگر برای آنچه از دست داده ای ناراحت باشی و بی تابی کنی ، پس باید برای همه آن چیزهایی که به دست نیاورده ای هم بی تابی کنی . اگر حادثه های ناخوشایند زندگی و کاستیهای آن را حادثه ای تلخ ندانیم تحمل آن مشكل غير قابل تحمل نخواهد بود. اگر آنها را از جانب خدا و آن سختی را هم لطف بدانیم آن گاه هضم آن برایمان آسان تر خواهد بود. ما معتقدیم که جهان بر اساس حکمت الهی در حرکت است و هیچ حادثه ای در زندگی انسان بدون حکمت و دلیل نیست اگر به فلسفه زندگی دست یابیم آن گاه در آسایش و راحتی زندگی خواهیم کرد. استاد مطهری می گوید در شکم مصیبت ها و گرفتاری ها سعادت است. فلسفه وجود دنیا پرورش استعدادهای نهفته انسان است و ابراز این پرورش ناراحتی هایی است که برای انسان پیش می آید از کجا درد و رنجهایی که به صورت ظاهر به ما رو می آورد برای بهبود بخشیدن بیماری روانی ما مفید نباشد و از رنجی که ظاهرا برای دوا و درمان بیماریهای فرزندان و خانواده تحمل میکنیم برای تلطیف روح ما و ابزار محبت بیشتر و تزکیه اخلاقمان فایده نداشته باشد حكيم على الاطلاق آنرا بهتر تشخیص می هد و ما را بدان اطلاع و راهی نیست و تنها تسلیم و رضاست که می تواند ما را خوشبخت سازد. اشتباه ما اینجاست که هر چه را خود طالبیم و در پی آن می رویم و در حسرتش عمری تباه می سازیم تصور می کنیم وسیله خوشبختی است. امام باقر (ع) فرمودند: «هرگاه خدا اراده کند بنده ای را تکریم کند او را به نیازمندی و فقر دچار میکند و اگر چنین نکند او را در هنگام مرگ سخت می گیرد تا به این وسیله گناهش را کیفر دهد ولی اگر بخواهد بنده ای را خوار کند و او حسنه ای داشته باشد به او سلامتی می دهد و اگر چنین نکند روزی اش را گسترش دهد و اگر چنین نکند مردن را بر او آسان گیرد تا حسنه او را پاداش دهد.

8- خوشرویی و احساس شادمانی حضرت امام رضا (ع) فرمودند: «کسی که به صورت مو من لبخند بزند خدا برای او حسنه می نویسد و کسی که خدا برایش حسنه بنویسد او را عذاب نمی کند. انسان مرهون خوش رویی است و بهترین احسان نیکی به شخصیت افراد در برخوردهای اولیه و نشستهای گوناگون خواهد بود خوش رویی شیوه ای شایسته در جلب دل و دیدگان و روش پر جاذبه برای تمام افراد است حضرت فاطمه (س) فرمودند: پاداش خوشرویی در برابر مومن بهشت است و خوشرویی با انسان ستیزه جو انسان را از عذاب آتش باز دارد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: پروردگار مهربانی اش را صد قسمت کرده است: ۹۹ بخش آن را نزد خود نگه داشته و یک جزء آن را به زمین فرستاده است از همین یکصدم است که مردم به یک دیگر محبت دارند. ایشان همچنین فرمودند: «بهترین کارها پس از ایمان به خدا مهربانی و خوش رویی و شادمانی است. اساسا سرور و شادمانی یکی از نیازهای انسان است به تعبیر حضرت امیر المومنين (ع) «السرور يبسط النفس و يثير النشاط شادمانی موجب می شود نفس انسان گشوده و نشاط او بر انگیخته شود. مرحوم محدث قمی از قول رسول خدا حضرت محمد (ص) نقل میکند که حضرت فرمودند: « افضل الاعمال بعد الصلوه ادخال السرور في قلب المومنين بما لا اثم فيه بالاترين اعمال بعد از نماز ، شاد کردن دل مومنان است به آنچه که گناه در آن نباشد. راه و روش مومن باید به گونه ای باشد که دیگران از معاشرت و دیدن چهره او فرحناک و شادمان شوند نه این که با دیدن او آتش غم در دلهایشان افروخته شود از حضرت علی (ع) روایت شده که فرمودند: «المومن بشره في وجهه و حزنه في قلبه شادی و سرور مومن در چهره او و غم و اندوهش در قلب او پنهان است. انسان برای اینکه بتواند با دیگران خوش رفتار باشد نیاز به احساس شادمانی در وجود خود دارد تا بتواند این شادمانی را در چهره آشکار سازد. به دست آوردن احساس شادمانی با رعایت موارد زیر امکان پذیر خواهد بود:

 ۱- سعی کنید، خاطرات خوش زندگی و تجربه های شیرین موفقیت های عمر خود را به خاطر بیاورید و برای دیگران هم تعریف کنید. 

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «قاستكشفوا موارد جميل في حياتكم (زیبایی های زندگی را به خاطر بیاورید.)

۲- ویژگیهای نیکوی خود را روزی چند بار مرور کنید.

3- کارهایتان را دست کم نگیرید و به خود ببالید.

4- برای زندگی برنامه با اهداف واضح و روشن داشته باشید و نظم در امور زندگیتان حاکم باشد.

5-  برای خودتان زندگی کنید نه برای دیگران (منتظر نباشید که مردم درباره شما چه خواهند گفت: آن طور که مصلحت خودتان است زندگی کنید.)

٦- با طبیعت ارتباط داشته باشید که باعث شادی روح شما خواهد شد. 

حضرت امام رضا (ع) فرمودند: سه چیز روح را شاد میکند: الف - نگاه به آب روان ب - نگاه به سبزه ج - نگاه به چهره زیبا

7-  ارتباط با عالمان فرهیخته و دوستان با وفا داشته باشید. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: دوستان بسیار پیدا کنید زیرا خدا با حیا و بخشنده است و شرم دارد که روز رستاخیز بنده خود را میان برادرانش عذاب کند.

8-  به خود بفهمانیم که خداوند از روز اول خلقت ما را با نشاط آفریده ، روح سرشار از دانایی و محبت به ما عطا کرده است پس با آنچه در وجود خود داریم از کار و فعالیت جسمانی و روانی به خوبی میتوانیم خوشبخت و شادمان زندگی کنیم.

 ۹- خواندن حکایات شیرین و کلمات زیبا و شعرهای شادی آور که حضرت علی (ع) فرمودند: «به درستی که دل و روح انسان مانند بدن آنها ملامت پیدا می کند، این ملامت و بیماری را با حکمتهای تازه و نو بزدایید.

نتیجه گیری

امام رضا (ع) به سلامتی جسم و روح افراد علاقه خاصی داشتند و اصولی را برای خوشبختی ارائه کرده اند که عبارتند از:

 ۱ - انسان باید به خدا توکل داشته باشد و به او اعتماد کند و بداند که هر چه از طرف خداوند به انسان می رسد خیر است.

۲- به افراد خوش بین باشد تا بتواند دوستی آنها را بدست آورد و به آرامش قلبی برسد. 

۳- در برابر مشکلات صبر و شکیبایی داشته باشد و بداند هر مشکلی به پایان خواهد رسید.

4- زندگی را به خود آسان بگیرد و از تکلف دوری کند.

5- انسان باید بداند که آسایش مطلق در این دنیا وجود ندارد.

٦- به آنچه خداوند به او عطا کرده است قانع باشد.

7-راضی به رضای خداوند باشد. 

8- با دیگران با خوش رویی و شادمانی برخورد کند و این احساس شادمانی را در خود ایجاد کند.