معارف دينی در کلام امام رضا (عليه السلام) > اعتقادات > توحيد > قضا و قدر

راوی می گويد: پرسيدم آيا خداوند درباره اعمال بندگان«قضاء» دارد؟ فرمود: بله، بندگان، هيچ کاری، چه خير و چه شرّ، انجام نمی دهند مگر اين که خداوند در مورد آن کار، قضائی دارد. پرسيدم، معنی اين قضاء چيست؟ فرمود: معنی اين قضاء آن است که خداوند حکم می کند آن ثواب و عقابی که در دنيا و آخرت به خاطر اعمالشان مستحقّ آن هستند، به ايشان داده شود.

ابراهيم بن ابی محمود می گويد: از حضرت رضا عليه السّلام درباره اين آيه پرسيدم: (آن ها را در حالی که هيچ نمی بينند در ظلمات رها می کند.). (سوره مبارکه بقره، آيه 17) حضرت فرمودند: خدا را نمی توان با الفاظ «رها کردن» و «ترک نمودن» که مخلوقات را با آن ها وصف می کنند، وصف کرد. ولی وقتی می داند که آن ها از کفر و ضلالت دست بر نمی دارند، لطف و کمک خويش را از آن ها دريغ می دارد و آن ها را به حال خودشان رها می کند که هر کاری بخواهند انجام دهند. راوی می گويد: از حضرت درباره اين آيه سؤال کردم: (خداوند بر دل ها و گوش های آنان مُهر نهاده است.). (سوره مبارکه بقره، آيه 7) حضرت فرمودند: منظور از «ختم» (مهرزدن) مهری است که بر دل کفّار به جزای کفرشان نهاده شده است. همان طور که خداوند می فرمايد: ( بلکه خداوند- به جزای کفرشان- بر دل آن ها مهر نهاده است و در نتيجه جز اندکی، بقیّه ايمان نخواهند آورد يا همگی ايمانشان ضعيف خواهد بود.). (سوره مبارکه نساء، آيه 155) راوی می گويد: از حضرت سؤال کردم: آيا خداوند بندگانش را بر معصيت کردن مجبور می کند؟ حضرت فرمودند: خير، بلکه آن ها را مخیّر می کند ( تا هر آن چه خواهند انجام دهند) و مهلت می دهد تا توبه کنند. می گويد: پرسيدم آيا خداوند بندگانش را به کارهايی که توان آن را ندارند، مکلّف می کند؟ حضرت فرمودند: چگونه چنين کند و حال آن که خودش می گويد، (پروردگار تو به بندگان ظلم نمی کند.) (سوره مبارکه فصّلت، آيه 46) سپس حضرت ادامه دادند: پدرم موسی بن جعفر عليهما السّلام از قول پدرشان جعفر بن محمّد عليهما السّلام برايم نقل کردند که: هر کس گمان کند که خداوند بندگانش را بر گناه مجبور می کند و يا بر کارهايی که طاقتش را ندارند مکلّف می نمايد، گوشت قربانی اش را نخوريد، شهادتش را نپذيريد و پشت سرش نماز نخوانيد و از زکات، چيزی به او ندهيد. زيد بن عمير بن معاويه می گويد: در مرو به خدمت امام رضا عليه السّلام رسيدم و از آن حضرت پرسيدم: ای پسر رسول خدا، از امام صادق عليه السّلام روايتی برای ما نقل شده است که فرمودند: «نه جبر است، نه تفويض بلکه چيزی است بين دو امر» معنای اين حديث چيست؟ امام عليه السّلام فرمودند: کسی که گمان کند خداوند کارهای ما را انجام می دهد و سپس به خاطر آن ها ما را عذاب می کند، قائل به جبر شده است، و کسی که گمان کند خداوند مسأله خلق و رزق و روزی دادن به مخلوقات را به ائمّه عليهم السّلام واگذار نموده است، قائل به تفويض شده است، و قائل به جبر کافر است و قائل به تفويض مشرک. راوی می گويد: پرسيدم ای پسر رسول خدا، پس «امر بين امرين» يعنی چی؟ فرمود: يعنی راه باز است که آن چه را خدا دستور داده انجام دهند، و آن چه را نهی فرموده ترک کنند، راوی می گويد: سؤال کردم: آيا در مورد اعمال بندگان مشیّت و اراده خداوند، ساری و جاری نيست؟ فرمود: اراده و مشیّت خداوند در مورد طاعات، عبارت است از دستور و رضايت خداوند به آن عمل و کمک نمودن بندگان در انجام آن و اراده و مشیّت خدا در مورد معاصی عبارت است از نهی کردن و خشمگين بودن از آن عمل و ياری نکردن بندگان در انجام آن. راوی می گويد: پرسيدم آيا خداوند درباره اعمال بندگان«قضاء» دارد؟ فرمود: بله، بندگان، هيچ کاری، چه خير و چه شرّ، انجام نمی دهند مگر اين که خداوند در مورد آن کار، قضائی دارد. پرسيدم، معنی اين قضاء چيست؟ فرمود: معنی اين قضاء آن است که خداوند حکم می کند آن ثواب و عقابی که در دنيا و آخرت به خاطر اعمالشان مستحقّ آن هستند، به ايشان داده شود.

حَدَّثَنَا تَمِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقُرَشِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ عُمَیْرِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الشَّامِیِّ قَالَ‏ دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا بِمَرْوَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ رُوِیَ لَنَا عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ إِنَّهُ لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ بَلْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ فَمَا مَعْنَاهُ قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ أَفْعَالَنَا ثُمَّ یُعَذِّبُنَا عَلَیْهَا فَقَدْ قَالَ بِالْجَبْرِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ أَمْرَ الْخَلْقِ وَ الرِّزْقِ إِلَی حُجَجِهِ ع فَقَدْ قَالَ بِالتَّفْوِيضِ وَ الْقَائِلُ بِالْجَبْرِ کَافِرٌ وَ الْقَائِلُ بِالتَّفْوِيضِ مُشْرِکٌ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْنِ فَقَالَ وُجُودُ السَّبِيلِ إِلَی إِتْیَانِ مَا أُمِرُوا بِهِ وَ تَرْکِ مَا نُهُوا عَنْهُ فَقُلْتُ لَهُ فَهَلْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَشِیَّةٌ وَ إِرَادَةٌ فِی ذَلِکَ فَقَالَ فَأَمَّا الطَّاعَاتُ فَإِرَادَةُ اللَّهِ وَ مَشِیَّتُهُ فِيهَا الْأَمْرُ بِهَا وَ الرِّضَا لَهَا وَ الْمُعَاوَنَةُ عَلَیْهَا وَ إِرَادَتُهُ وَ مَشِیَّتُهُ فِی الْمَعَاصِی النَّهْیُ عَنْهَا وَ السَّخَطُ لَهَا وَ الْخِذْلَانُ عَلَیْهَا قُلْتُ فَهَلْ لِلَّهِ فِيهَا الْقَضَاءُ قَالَ نَعَمْ مَا مِنْ فِعْلٍ یَفْعَلُهُ الْعِبَادُ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهِ قَضَاءٌ قُلْتُ مَا مَعْنَی هَذَا الْقَضَاءِ قَالَ الْحُکْمُ عَلَیْهِمْ بِمَا یَسْتَحِقُّونَهُ عَلَی أَفْعَالِهِمْ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ

جوان ، میانسال ، کارشناسان و صاحبنظران

سخنرانی ، کارگاه آموزشی ، کتاب معارفی