دعا، عاملی مهم در کنار سلسله علتها

دعا و مناجات، به عنوان عاملی بسیار مهم در میان سلسله علل و عوامل موجود در عالم بشمار می رود و آثار انکار ناپذیر و عظیم بر روح و جان آدمی و حتی بر سرنوشت او بجای می گذارد. بدون شک آنان که از این امر به عنوان یک برنامه کم اهمیت مذهبی یاد میکنند و آن را نوعی تشریفات ساده دینی میدانند نسبت به حقایق جهان هستی و علل و عوامل تأثیرگذاری که خداوند متعال در انواع مادی و معنوی مختلف خلق کرده است. جاهل و بیگانه میباشند.

این حقیقتی است که امروزه بسیاری از اندیشمندان و آگاهان جهان نیز به آن پی برده اند و اثر عظیم دعا را بخوبی دریافتند و کتب و مقالات مهمی در مورد آن نوشته اند. به هر حال در تعالیم آسمانی و در ادیان الهی به ویژه در دین مقدس اسلام دعا از جایگاه بسیار برجسته و ارزشمندی برخوردار است؛ زیرا گذشته از دارا بودن جنبه ارشادی و هدایتی و اصلاح نفس نقش و اثر اساسی در سرنوشت دنیوی و اخروی انسان دارد. بنابراین باید از دعا و مناجات به عنوان باب وسیع و گسترده حضرت حق جل

شأنه» یاد کرد که آن را به لطف خویش به روی بندگانش گشود و امکان ارتباط آنان را با خود فراهم و راه تقاضا و درخواست آنها را از بارگاه بی مثال خود هموار ساخت. همچنانکه در کلام نورانی خود با صراحت فرمود: «أُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ». (غافر ۶۰)(از من درخواست کنید تا خواسته شما را برآورم.

ص379

و در کلامی دیگر بندگان را از ناتوانی و ضعف غیر خدا در برآوردن نیازهای مادی و معنوی انسان خبر داد و فرمود: «وَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ نَصْرَكُم. ) (اعراف ۱۹۷)هر کسی غیر از خداوند را بخوانید قدرت ندارد شما را یاری کند. چون هیچ موجودی قدرتی مستقل از قدرت خداوند ندارد و همه موجودات توان خویش را از خداوند دریافت میکنند)

کیفیت بیان و ادب تقاضا از خدا

اگرچه بندگان میتوانند به هر شکلی به دعا و راز و نیاز با خداوند متعال بپردازند و به گونه های مختلف با او سخن بگویند؛ ولی شایسته آن است که با تعلیم از رهبران الهی و خاصان بارگاه ربوبی شیوۀ مطلوب دعا و مناجات که همراه با ادب و تواضع کامل است را بشناسیم و براساس آن با معبود یگانه به مناجات برخیزیم که از این طریق هم موفق به بیان نیازهای دنیوی و اخروی خود میشویم و هم آثار معنوی عمیق آن را بدست می آوریم.

حقیقتاً، ادعیه ای که از حضرات معصومین (ع) به ما رسیده، با قطع نظر از آثار عظیمی که در برآورده شدن حوائج انسان دارند نتایج معنوی و روحی گرانبهایی را نیز برای انسان به ارمغان می آورند که در هدایت انسان نقش مستقیم دارند. به همین جهت در این مجمل با بهره گیری از کتاب ارزشمند صحيفة الرضا به سراغ دعاها و مناجاتهای امام هشتم حضرت رضا (ع) میرویم و راههای صحیح راز و نیاز با معبود بی نیاز را در مکتب سراسر معرفت خاندان وحی جستجو میکنیم:

دعای آن حضرت در مناجات با خدا

الهي وَقَفْتُ بَيْنَ يَدَيْكَ وَ مَدَدْتُ يَدي إِلَيْكَ، مَعَ عِلْمِي بِتَفْرِيطي فِي عِبَادَتِكَ، وَ

380

إهمالي لكثيرٍ مِنْ طَاعَتِكَ، وَلَوْ أَنِّي سَلَكْتُ سَبِيلَ الْحَيَاء لَخِفْتُ مِنْ مَقَامِ الطَّلَبِ وَ الدُّعَاءِ، وَلَكِنِّي يَا رَبِّ لَمَا سَمِعْتُكَ تُنَادِى الْمُسْرِفِينَ إِلَى بَابِكَ، وَ تَعِدُهُمْ بِحُسْنِ إِقَالَتِكَ وَ ثَوابِكَ، جِئْتُ مُمْتَثِلاً لِلنَّداء، وَلَائِذَا بِعَواطِفِ أَرْحَمَ الرَّحَمَاءِ.

پروردگارا! در پیشگاه تو ایستادم و دستهایم را به سوی تو بلند نموده ام. با آگاهیم به اینکه در بندگیت سستی و اهمال نموده و در بسیاری از طاعتهایت تقصیر دارم و اگر راه حیاء را می پیمودم از خواستن و دعا نمودن میترسیدم، ولی پروردگارا، آنگاه که شنیدم گناهکاران را به درگاهت فراخوانده و آنان را به بخشش نیکو و ثواب، وعده میدهی برای امتثال ندای تو آمدم و به عواطف مهربانترین مهربانان، پناهنده

گردیدم.

وَ قَدْ تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، الَّذِي فَضَّلْتَهُ عَلَى أَهْلِ الطَّاعَةِ، وَ مَنَحْتَهُ بِالأَجابَةِ وَ الشَّفَاعَةِ، وَ بِوَصِيِّهِ الْمُخْتَارِ الْمُسَمَى عِنْدَكَ بِقَسِيمِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، وَ بِفَاطِمَةَ سَيِّدَةِ النِّسَاءِ، وَ بِأَبْنَائِهَا الْأَوْلِياءِ الْأَوْصِياءِ، وَ بِكُلِّ مَلَكِ خَاصَّةٍ يَتَوَجَّهُونَ بِهِمْ إِلَيْكَ وَيَجْعَلُونَهُمُ الْوَسيلَةَ فِي الشَّفَاعَةِ لَدَيْكَ وَ هَؤُلَاءِ خَاصَّتُكَ.

و به وسیله پیامبرت که او را بر اهل اطاعتت برتری داده و اجابت و شفاعت را به او بخشیدی و به وسیله وصی برگزیده اش که نزد تو به تقسیم کننده بهشت و دوزخ نامیده شد و به وسیله برترین زن فاطمه (س) و به فرزندان او که پیشوایان و جانشینان او هستند و به تمامی فرشتگانی که بوسیله اینان به تو روی میکنند و در شفاعت نزد تو آنان را وسیله قرار میدهند و اینان خاصان درگاهت میباشند، بتو

روی می آورم.

فَصَلِّ عَلَيْهِمْ وَأَمِنَى مِنْ أَخْطَارِ لِقَائِكَ وَ اجْعَلْنِي مِنْ خَاصَّتِكَ وَ أَحِبَائِكَ، فَقَدْ قَدَّمْتُ أَمَامَ مَسْأَلَتِكَ وَنَجْواكَ مَا يَكُونُ سَبَباً إِلَى لِقَائِكَ وَ رُؤْيَاكَ وَ إِنْ رَدَدْتَ مَعَ ذلِكَ سُؤالي وَ خَابَتْ إِلَيْكَ أمالي ، فَمَالِكَ رَأَى مِنْ مَمْلُوكِهِ ذُنُوبَاً فَطَرَدَهُ عَنْ بِابِهِ وَ سَيِّدٌ رَأَى مِنْ عَبْدِهِ عُيُوباً فَأَعْرَضَ عَنْ جَوَابِهِ.

پس بر آنان درود فرست و مرا از اضطرابات ملاقات در امان دار، و مرا از خاصان و

ص381

دوستانت قرار ده پیشاپیش خواسته و سخنم آنچه سبب ملاقات و دیدن تو می شود را قرار دادم و اگر با این همه خواسته ام را رد کنی امیدهایم از تو به یأس مبدل می گردد همچون مالکی که از بنده خود گناهانی دیده و او را از درگاهش طرد نموده و آقایی که از بنده اش عیوبی ملاحظه نموده و از جوابش سرباز می زند.

يا شِقْوَنَاهُ إِنْ ضَاقَتْ عَنِّى سَعَةُ رَحْمَتِكَ، إِنْ طَرَدْتَنِي عَنْ بِأَبِكَ عَلَى بَابِ مَنْ اقِفُ بَعْدَ بَابِكَ.

وای بر من اگر رحمت گسترده ات مرا فرا نگیرد اگر مرا از درگاهت طرد کنی بعد از درگاهت بدرگاه چه کسی مراجعه کنم.

وَ إِنْ فَتَحْتَ لِدُعَائِي أَبْوابَ الْقَبُولِ وَ أَسْعَفْتَني بِبُلُوغ السُّؤالِ، فَمَالِكَ بَدَءَ بالْإِحْسَانِ وَ أَحَبَّ إِثْمَامَهُ وَ مَوْلَى أَقَالَ عَشْرَةَ عَبْدِهِ وَ رَحِمَ مَقَامَهُ.

و اگر برای دعایم درهای قبول را گشوده و مرا به رساندن به آرزوهایم شادمان گردانی همچون مالکی میباشی که لطف و بخششی را آغاز نموده و دوست دارد آن را به پایان برساند و مولایی که لغزش بنده اش را نادیده انگاشته و به او رحم نموده است.

وَ هُناكَ لَا أَدْرِي أَنَّ نِعَمِكَ أَشْكُرُ ، أَحِينَ تَطَوَّلْتَ عَلَيَّ بِالرَّضا، وَ تَفَضَّلْتَ بِالْعَفْو عَمَّا مَضَى أَمْ حِينَ زِدْتَ عَلَى الْعَفْوِ وَ الْغُفْرَانِ بِاسْتِينَافِ الْكَرَمِ وَ الْإِحْسَانِ.

در این حالت نمیدانم کدام نعمت ترا شکر گذارم آیا آن هنگامی که به فضل و بخشش خویش از من خشنود و راضی شده و گذشته هایم را بر من ببخشایی، یا آنگاه که با آغاز نمودن گرم و احسان بر عفو و بخشش خود می افزایی.

فَمَسْأَلَتِي لَكَ يَارَبِّ فِي هَذَا الْمَقامِ الْمَوْصُوفِ، مَقامِ الْعَبْدِ الْبَائِسِ الْمَلْهُوفِ، أَنْ تَغْفِرَ لي ما سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِي، وَ تَعْصِمَني فيما بَقِيَ مِنْ عُمْرِي وَ أَنْ تَرْحَمَ وَالِدَيَّ

الْغَرِيبَيْنِ فِي بُطُونِ الْجَنادِلِ الْبَعِيدَيْنِ مِنَ الْأَهْلِ وَ الْمَنازِلِ.

پروردگارا، خواسته ام در این جایگاه یعنی جایگاه بنده فقیر نا امید آن است که

ص382

گناهان گذشته ام را آمرزیده و در باقیمانده عمرم مرا از گناه بازداری و پدر و مادرم که دور از خانه و خانواده و غریبانه در زیر خاکها قرار دارند را مورد آمرزش قرار دهی.

صِلْ وَحْدَتَهُما بِأَنْوارِ إِحْسَانِكَ وَائِسْ وَحْشَتَهُما بِأَثارِ غُفْرَانِكَ، وَجَدَدْ لِمُحْسِنِهما في كُلِّ وَقْتِ مَسَرَّةً وَ نِعْمَةً وَ لِمُسينهما مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً، حَتَّى يَأْمَنا بِعاطِفَتِكَ مِنْ أَخْطَارِ الْقِيَامَةِ وَ تُسْكِنَهُما بِرَحْمَتِكَ فِي دَارِ الْقِيَامَةِ، وَ عَرَّفَ بَيْنِي وَ

بَيْنَهُما في ذالِكَ النَّعِيمِ الرَّائِقِ حَتَّى تَشْمُلَ بِنَا مَسَرَّةَ السَّابِقِ وَ اللَّاحِقِ بِهِ.

تنهاییشان را به انوار احسانت از بین برده و وحشت آنها را با آثار غفران و بخشش خود به انس مبدل ساز و به نیکوکار از آنان در هر وقت نعمت و شادمانی عطا کرده و برای گناهکار از آنان مغفرت و رحمت عنایت فرما تا به لطف و مرحمت تو از خطرات قیامت در امان بوده و به رحمت تو در بهشت آنان را ساکن گردانی و بین من و آنان در آن نعمت گسترده شناسایی برقرار کن تا مشمول شادمانی سابق و لاحق شویم.

سَيِّدِي وَإِنْ عَرَفْتَ مِنْ عَمَلِي شَيْئاً ، يَرْفَعُ مِنْ مَقامِهِما وَ يَزِيدُ فِي إِكْرَامِهِمَا فَاجْعَلْهُ ما يُوجِبُهُ حَقَّهُما لَهُما وَ أَشْرِكْنِي فِي الرَّحْمَةِ مَعَهُمَا وَ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي

صغيراً.

آقای من و اگر در اعمالم چیزی قرار دارد که مقامشان را بالا می برد و بر اکرام آنان می افزاید آن را در صحیفه اعمال ایشان قرار داده و مرا در رحمت با آنان شریک کن و آنان را مشمول رحمت خودگردان همچنانکه مرا در کودکی تربیت کردند. ص ر، ص ۴۲، بحار، ج ۷۸، ص ۲۸۰ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۴۱۵(حروف ص را معرف كتاب صحيفة الرضا (ع) تأليف آقای جواد قیومی اصفهانی است و شماره بعد از آن بیانگر صفحه همین کتاب می باشد و سپس برخی منابعی که در کتاب از آنها نام برده شد.)

دعای آن حضرت برای امام مهدی (عج)

دعاؤه (ع) في قنوت صلاة الجمعة:

روى عن مقاتل بن مقاتل أنه قال: قال ابو الحسن الرضا (ع) أي شيء تقول في

ص383

قنوت صلاة الجمعة؟ قال: قلت: ما يقول الناس، قال: لا تقل كما يقولون، و لكن قُلْ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ عَبْدَكَ وَ خَلِيفَتَكَ، بِما أَصْلَحْتَ بِهِ أَنْبِيَاءَكَ وَ رُسُلَكَ وَ حُقَّهُ بِمَلائِكَتِكَ، وَ أَيَّدْهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ مِنْ عِنْدِكَ واسْلُكْهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَداً، يَحْفَظُونَهُ مِنْ كُلِّ سُوءٍ وَ أَبْدِلْهُ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِ أَمْناً ، يَعْبُدُكَ لَا يُشْرِكُ بِكَ شيئاً، وَلَا تَجْعَلُ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ عَلَى وَلَيْكَ سُلْطَانًا وَ أَذَنْ لَهُ فِي جِهَادِ عَدُوِّكَ

وَ عَدُوِّهِ وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. ص ر ۹۰ مصباح شیخ طوسی، ص ۳۶۷، بحار، ج ۸۹، ص ۲۵۱

از مقاتل بن مقاتل روایت شده که آن حضرت فرمود در قنوت نماز جمعه چه می خوانی؟ گفتم: آنچه مردم یعنی اهل سنت می خوانند، (ما نیز مانند آن میخوانیم حضرت فرمود: همانند آنان نخوان بلکه بگو: پروردگارا! کار بنده و خلیفه ات را به آنچه کار پیامبران و رسولانت را اصلاح فرمودی اصلاح کن و فرشتگانت را گردا گرد او قرار ده و از جانب خودت با روح القدس او را تایید فرما و از پیشاپیش و از پشت رویش محافظانی برای او قرار ده تا او را از هر بدی حفاظت نمایند، خوف و ترس او را به امنیت و آرامش مبدل فرما (او) ترا بندگی کرده و چیزی را شریک تو قرار نمیدهد و برای هیچ یکی از مخلوقات خود، قدرت و غلبه ای برای او قرار مده به او اجازه جهاد با دشمنت و دشمنش را صادر فرما و مرا از یاران او قرار ده بدرستی که تو بر هر کار قادر و توانایی

دعای آن حضرت در قنوت نماز وتر

دعاؤه (ع ) في قنوت الوتر: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، اَللَّهُمَّ اهْدِنَا فِيمَنْ هَدَيْتَ وَ عَافِنَا فِيمَنْ عَافَيْتَ وَ تَوَلَّنا فيمَنْ تَوَلَّيْتَ وَبَارِكْ لَنا فيما أَعْطَيْتَ، وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَيْتَ، فَإِنَّكَ تَقْضَى وَ لا يُقضى عَلَيْكَ ، إِنَّهُ لَا يُذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَ لا يُعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَ تعاليت.

ص ر، ص ۸۰، عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۱۸۰ و بحار، ج ۴۹، ص ۹۳ و ج ۸۷، ص ۲۳۱

384

خداوندا بر محمد و خاندانش درود فرست خداوندا مرا در زمره آنان که هدایت نمودی هدایت فرما و به همراه آنان که عافیت عنایت کردی، عافیت عنایت کن و در زمره کسانی که سرپرستی ،نمودی سرپرستی کن و در آنچه دادی برکت عطا فرما و شر آنچه مقدر فرموده ای را از ما دور دار بدرستی که تو حکم کرده و بر تو حکم نمی شود. هر کس را سرپرستی نمودی ذلیل و خوار نشد و با هر کس که دشمنی نمودی و بر او خشم گرفتی عزیز و محترم نخواهد شد مبارک است پروردگار ما و برتر می باشد. 

تتمه در روایت وارد شد که همچنین آن حضرت در قنوت نماز وتر هفتاد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللهَ وَ أَسْأَلَهُ التَّوْبَةَ، را قرائت می نمود.

از دعاهای آن حضرت در قنوت نمازها 

دعاؤه (ع ) في القنوت رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَ تَجاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ، إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَجَلُّ الْأَكْرَمُ

ص ر، ۸۷، عیون، ج ۲، ص ۱۸۲ و بحار، ج ۴۹، ص ۹۴

پروردگارا! ببخشای و رحم کن و از آنچه میدانی درگذر، بدرستی که تو برتر، والاتر و گرامی تری.

دعای آن حضرت در سجده شکر

دعاؤه (ع ) في سجدة الشكر : لَكَ الْحَمْدُ إِنْ أَطَعْتُكَ وَ لَا حُجَّةَ لِي إِنْ عَصَيْتُكَ، وَ لا صُنع لي وَ لا لِغَيْرِى فِي إِحْسانِكَ وَلاعُذْرَ لي إِنْ أَسَأْتُ، مَا أَصَابَنِي مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنكَ يا كَرِيمُ اغْفِرْ لِمَنْ فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ.

ص ر ص ۱۰۰، عيون، ج ۲، ص ۲۰۵ و بحار، ج ۸۶، ص ۲۲۸

حمد و سپاس از آن توست اگر اطاعت ترا نمودم و دلیل و برهانی برای من نیست اگر عصیان و نافرمانی تراکردم در احسان و بخشش تو من و غير من اختیار و تصرفی

ص385

ندارد، و اگر گناه کردم عذر و بهانه ای ندارم ای بزرگوار، آنچه از نیکی به من می رسد از جانب توست زنان و مردان مؤمن در شرق و غرب جهان را ببخشای.

دعای آن حضرت در تعقیب نمازهای واجب جهت طلب روزی

دعاؤه (ع ) في التعقيب بعد الفرائض عن الرضا (ع ) قل في طلب الرزق عقيب كل فريضة:

يا مَنْ يَمْلِكُ حَوائِجَ السَّائِلِينَ، يا مَنْ لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوابٌ عَتِيدٌ وَلِكُلِّ صَامِت مِنْكَ عِلْمٌ بَاطِنٌ مُحيط. أَسْأَلُكَ بِمَواعِيدِكَ الصَّادِقَةِ وَ أَياديكَ الْفَاضِلَةِ وَ رَحْمَتِكَ الْوَاسِعَةِ، وَ سُلْطَانِكَ الْقَاهِرِ وَ مُلْكِكَ الدَائِمِ وَ كلماتك التامات.

 يا مَنْ لا تَنْفَعُهُ طَاعَةُ الْمُطيعينَ وَ لا تَضُرُّهُ مَعْصِيَةُ الْعَاصِينَ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِي وَ أَعْطِنِي فِيمَا تَرْزُقُنِي الْعَافِيَةَ مِنْ فَضْلِكَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الراحمين.

 ص ر، ص ۹۲ کفعمی در بلد الامین و نیز در مصباح اش، ص ۱۶۸ و بحار، ج ۸۶، ص ۵۹

از که حوائج نیازمندان در اختیار توست ای کسی که از طرف تو برای هر درخواست آن حضرت روایت شده که فرمود برای طلب روزی بعد از هر نماز بگوی ای کسی گوشی شنوا و پاسخی مهیا و برای هر سکوت کننده ای آگاهی به باطن و احاطه به آن وجود دارد.

از تو میخواهم به حق وعده های راست تو و نعمتهای ارزشمندت و رحمت گسترده ات و فرمانروایی غالبت و سلطنت جاودانه ات و مخلوقات کاملت. ای کسی که اطاعت اطاعت کنندگان او را سودی نمیدهد و گناه گناهکاران به او ضرر نمی رساند بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا روزی عطا فرما و در آنچه مرا روزی میدهی از فضل خود عافیت عنایت کن قسم به رحمت تو ای مهربانترین مهربانان

ص386

دعای آن حضرت در تعقیب نماز صبح

(دعاؤه (ع ) في التعقيب صلاة الغداة ) بسم اللهِ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللهَ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ فَوَقَيْهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ فَاسْتَجَبْنَالَهُ وَ نَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ تُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ، حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ، فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ. ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ ، ما شاءَ اللهُ لَا مَا شَاءَ النَّاسُ، مَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِنْ كَرِهَ النَّاسُ، حَسْبِيَ الرَّبُ مِنَ الْمَرْبُوبِينَ، حَسْبِيَ الْخَالِقُ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ، حَسْبِيَ الرَّازِقُ مِنَ الْمَرْزُوقِينَ، حَسْبِيَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ. حَسْبِي مَنْ هُوَ حَسْبِي، حَسْبِي مَنْ لَمْ يَزَلْ حَسْبِي، حَسْبِي مَنْ كَانَ مُنْذُ قَطُّ كُنْتُ لَمْ يَزَلْ حَسْبِي، حَسْبِيَ اللهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ العظيم.

ص ر، ص ۹۴، عدة الداعى، ص ۲۶۸ و محجة البيضاء، ج ۳، ص ٣٢٩ و کافی، ج ۲، ص ۵۴۷ و بحار، ج ۸۶، ص ۱۸۶

بنام خداوند و درود او بر محمد و خاندانش باد و کار خویش را به خداوند سپردم بدرستی که او به بندگانش داناست پس خداوند او را از مکر و حیله های زشت ایشان در امان داشت.

خدایی جز تو نیست پاک و منزهی بدرستی که من از گناهکاران هستم، پس دعایش را مستجاب کردیم و او را از غم نجات دادیم و این گونه ایمان آورندگان را نجات میدهیم. خداوند مرا کفایت میکند و او بهترین نگهبان است، با نعمت الهی و فضل او به گونه ای گردیدند که بدی به ایشان اصابت نمی کند.

آنچه خداوند خواهد انجام میگیرد حول و قوه ای جز به اراده او نیست خواست خداوند است که کار ساز است نه خواست مردم خواست خداوند و اگر چه مردم را ناخوش آید از میان پروردگان پروردگار مرا کافی است و از میان خلق شدگان خداوند خالق مرا کافی است و از میان روزی داده شدگان، خداوند روزی دهنده مرا کفایت میکند پروردگار جهانیان مرا کافی است. 

کسی که برای من کافی است مرا کفایت میکند کسی که همواره برای من کافی

ص387

بوده مرا کفایت میکند کسی که از آغاز تاکنون مرا کافی بوده مرا کفایت میکند خداوند برای من کافی است. خدایی جز او نیست بر او توکل کرده و او پروردگار جهان است.

دعای آن حضرت در رفع غم و اندوه

دعاؤه (ع ) في تفريج العموم و الهموم:

اللَّهُمَّ أَنْتَ ثِقَنِي فِي كُلِّ كَرْبٍ وَ أَنْتَ رَجائي في كُلِّ شِدَّةٍ وَ أَنْتَ لِي فِي كُلِّ أَمْرٍ نَزَلَ بي ثِقَةً وَ عُدَّةً، كَمْ مِنْ كَرْبٍ يَضْعُفُ عَنْهُ الْفُؤَادُ وَ تَقِلُّ فِيهِ الْحَيلَةُ وَ تَعْيِي فِيهِ الْأُمُورُ وَ يَخْذُلُ فِيهِ الْبَعِيدُ وَ الْقَريبُ وَ الصَّديقُ وَيَشْمُتُ فِيهِ الْعَدُوُّ، أَنْزَلْتُهُ بِكَ وَ شَكَوْتُهُ إِلَيْكَ، راغباً إِلَيْكَ فِيهِ عَمَّنْ سِواكَ، فَفَرَّجْتَهُ وَ كَشَفْتَهُ وَ كَفَيْتَنِيهِ. 

فَأَنْتَ وَلِيُّ كُلِّ نِعْمَةٍ وَ صاحِبُ كُلِّ حَاجَةٍ وَ مُنْتَهَى كُلِّ رَغْبَةٍ، فَلَكَ الْحَمْدُ كَثيراً وَ لَكَ الْمَنُّ فَاضِلاً، بِنِعْمَتِكَ تَتِمُّ الصَّالِحَاتُ. يا مَعْرُوفاً بِالْمَعْرُوفِ مَعْرُوفٌ وَ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَعْرُوفِ مَوْصُوفٌ، أَنِلْني مِنْ مَعْرُوفِكَ مَعْرُوفاً تُغْنِينِي بِهِ عَنْ مَعْرُوفِ مَنْ سِواكَ، بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

ص ر، ص ۱۱۶، أمالي مفيد (ره)، ص ۲۷۲ و امالی طوسی (ره)، ج ۱، ص ۳۳، و بحار، ج ۹۵، ص ۱۸۶

پروردگارا! تو محل وثوق و اطمینان من در هر سختی و امیدم در هر مشکلی میباشی و در هر امری که بر من وارد میشود زاد و توشه ام تو هستی، چه بسیار مشکلاتی که قلبها را ناتوان و چاره اندیشی را ضعیف و امور را دشوار دور را نزدیک و راستگو در آن مخذول و سرافکنده و دشمن در آن شاد میگردد و آن را با تو در میان گذارده و شکایت آن را به تو نمودم در حالی که در آن تنها امیدم به تو بوده و تو گشایش عطا کرده و مشکل را بر طرف نمودی و مراکفایت کردی.

پس تو دهنده هر نعمت و صاحب هر حاجب و منتهای هر امید میباشی پس سپاس فراوان بر تو و برترین منت از آن توست به نعمت تو کارهای نیک کامل می گردد.

ص388

ای شناخته شده ای که با کارهای نیک شناخته شده ای و ای کسی که به کارنیک موصوف گردیده ای مرا از کارهای نیک خود بهره مند ساز تا از کار نیک غیر تو بی نیاز گردم به رحمتت ای مهربانترین مهربانان

دعا برای قضاء حوائج

دعاؤه (ع ) لقضاء الحوائج:

يا صاحبي في شِدَّتي و يا ولي في نِعْمَتِي، وَ يَا إِلهِي وَ إِلَهَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ وَ يَعْقُوبَ، يَا رَبَّ كهيعص وَيسَ وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيم أَسْأَلُكَ يَا أَحْسَنَ مَنْ سُئِلَ وَ يَا خَيْرَ مُرْتَجِي، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. 

ص ر، ص ۱۳۶، جمال الاسبوع، ص ۱۶۸ و بحار، ج ۹۱، ص ۱۸۹

ای سرپرست من در مشکلاتم و ای صاحب نعمت من و ای پروردگارم و پروردگار ابراهیم و اسحاق و یعقوب ای پروردگار کهیعص و پس و قرآن حکیم.

 از تو میخواهم ای بهترین کسی که از او حاجت خواسته شده، و ای بهترین کسی که خوانده شده و ای بخشنده ترین عطا کننده و ای بهترین امید داشته شده از تو می خواهم که بر محمد و خاندانش درود فرستی

دعا برای اداء دین و قرض

دعاؤه (ع ) لقضاء الدين:

عن أبي جعفر (ع) قال: جاء رجل إلى الرضا (ع ) فقال: يابن رسول الله إني ذو عيال و على دين و قد اشتدت حالي، فعلمني دعاء إذا دعوت الله به رزقني الله فقال: يا عبد الله توضأ و اسبغ وضوءك، ثم صل ركعتين تتم الركوع والسجود فيهما، ثم قال: «يا ماجد يا كريم يا واحد يا كَرِيمُ، أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ، يَا مُحَمَّدُ يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى اللَّهِ رَبِّكَ وَ رَبِّ كُلِّ شَيْءٍ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ أَسْأَلُكَ نَفْحَةٌ مِنْ نَفَحاتِكَ وَ فَتْحاً

289

يسيراً و رِزْقاً واسعاً ، أَلَمُ بِهِ شَعْتَى وَ أَقْضِي بِهِ دَيْنِي وَ اسْتَعِينُ بِهِ عَلَى عِيالي».

 ص ر، ص ۱۳۴، التهذيب، ج ۳، ص ۳۱۱ ، و وسائل، ج ۸، ص ۱۲۵

از امام جواد (ع) روایت شد که شخصی نزد امام رضا (ع) آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا، فرزندان بسیار دارم و قرضی به گردن دارم و دچار مشکل شدم، دعایی به من بیاموز که هرگاه خدا را بدان دعا بخوانم خداوند روزی به من عنایت فرماید، فرمود: ای بنده خدا وضو بگیر و آن را زیبا به عمل آور سپس دو رکعت نماز بجا آور که رکوع و سجده آن را کامل انجام دهی سپس بگو ای بخشنده ای بزرگوار ای یکتا، ای بزرگوار به تو روی میکنم با محمد پیامبر رحمت، ای محمد، ای رسول خدا، من با تو به سوی خدا پروردگارت و پروردگار هر چیزی روی کرده ام، که بر محمد و خاندانش درود فرستی و از تو نسیمی از رحمتت و پیروزی آسان و روزی گسترده می خواهم که پراکندگی ام را به اجتماع مبدل و دینم را اداء کرده و با آن به خانواده ام کمک نمایم.

دعای آن حضرت برای یافتن گمشده 

دعاؤه (ع ) في العودة لرد الضالة. روى انه (ع) قال: اذا ذهب لك ضالة أو متاع، فقل: «وَ عِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ - الى قوله ـ في كتاب مبين ( عِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُها إِلَّا هُوَ وَ يَعْلَمُ مَا فِي البَر وَ الْبَحْرِ وَ ما تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَ لَا حَبَّةٍ فِي ظلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ لَا رَطْبٍ وَ لا يابس إلا في كتاب مبين (انعام٫ ۵۹))، ثم تقول: 

اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَهْدِي مِنَ الضَّالَّةِ وَ تُنْجِي مِنَ الْعِمَى وَ تَرُدُّ الضَّالَّةَ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اغْفِرْ لِي وَ رُدَّ ضالتي.

 ص ر، ص ۱۸۸، مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۲۳۲ و بحار، ج ۹۵، ص ۱۲۳ 

روایت شد که آن حضرت فرمود: هرگاه کسی یا چیزی از شما گم شد، آیه «وَ عِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ» را تا آخر بخوان. پس بگو: 

پروردگارا، تو از گمراهی هدایت میکنی و از کوری نجات میدهی و گمشده را باز میگردانی، بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا بیامرز و گمشده ام را باز گردان.

ص390

دعای آن حضرت در پوشیده ماندن از دشمنان

دعاؤه (ع) في الاحتجاب

إِسْتَسْلَمْتُ مَوْلايَ لَكَ وَ أَسْلَمْتُ نَفْسي إِلَيْكَ، وَ تَوَكَّلْتُ فِي كُلِّ أُمُورِى عَلَيْكَ وَ أَنَا عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدَيْكَ، إِخْبَانِي اللَّهُمَّ فِي سِتْرِكَ عَنْ شِرَارِ خَلْقِكَ وَ اعْصِمْنِي مِنْ كُلِّ أَدَى وَ سُوءٍ بِمَنِّكَ وَ اكْفِنِي شَرَّكُلَّ ذِي شَرٌّ بِقُدْرَتِكَ. 

اللَّهُمَّ مَنْ كَادَني أَوْ أَرادَنِي فَإِنِّي أَدْرَابِكَ في نَحْرِهِ وَ اسْتَعِينُ بِكَ مِنْهُ، وَ أَسْتَعِيدُ مِنْهُ بِحَوْلِكَ وَ قُوَّتِكَ وَ شُدَّ عَنِّى أَيْدِي الظَّالِمِينَ إِذْ كُنْتَ نَاصِرِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ وَ إِلَهَ الْعَالَمِينَ.

 أَسْأَلُكَ كِفَايَةَ الْأَذِى وَ الْعَافِيَةَ وَ الشَّفَاءَ وَ النَّصْرَ عَلَى الْأَعْدَاءِ وَ التَّوْفِيقَ لِمَا تُحِبُّ رَبَّنَا وَ تَرْضى يا إلهَ الْعالَمينَ، يا جَبَّارَ السَّمَواتِ وَالْأَرَضِينَ، يَا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ.

ص ر، ص ۱۳۸ مهج الدعوات، ص ۳۰۰ و بحار، ج ۹۴، ص ۳۷۶

ای مولای من به تو تسلیم شده و جان خویش را به تو تسلیم میکنم و در تمام کارهایم بر تو توکل مینمایم و من بنده تو و فرزند دو بنده تو هستم، مرا از شر مخلوقات خود در پوشش خودت پوشیده دار و به منت خود از هر اذیت و بدی مرا در امان دار و به قدرت خود شر هر شروری را از من دور فرما

پروردگارا! هر که نسبت به من مکر ورزد یا قصد بدی نسبت به من دارد، آن را به خودش برگردان و از تو در مقابل او یاری می طلبم و از او به نیرو و توان تو پناه میبرم و اگر باور من هستی دستهای ستمکاران را از من بازدار معبودی جز تو نیست ای مهربانترین مهربانان و ای پروردگار جهانیان

از تو می خواهم کفایت کردن اذیتها و نیز عافیت و شفاء و یاری بر دشمنان و توفیق بر آنچه ای پروردگار دوست داری و از آن خشنود می باشی. ای پروردگار جهانیان ای فرمانروای آسمانها و زمینها ای پروردگار محمد و خاندان پاک و پاکیزه اش که بر تمامی آنان درود باد.

ص391

دعای آن حضرت در پناه آوردن به خدا از هر درد و خوف

دعاؤه (ع ) في العوذة لكل خوف وداء.

قال الحسين بن على بن يقطين اخذت هذه العوذه من الرضا (ع) و ذكر أنها جامعة مانعة و هي حرز و امان من كل داء و خوف بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، بِسْمِ اللهِ إِخْسَنُوا فِيهَا وَ لَا يَتَكَلَّمُونَ، أَعُوذُ بِالرَّحْمَانِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِياً أَوْ غَيْرَ نَقِيَّ، أَخَذْتُ بِسَمْعِ اللَّهِ وَ بَصَرِهِ عَلَى أَسْمَاعِكُمْ وَ أبْصَارِكُمْ وَ بِقُوَّةِ اللَّهِ عَلَى قُوَّتِكُمْ.

 لا سُلْطَانَ لَكُمْ عَلَى فُلانَ بْنِ فُلانٍ وَ لا عَلَى ذُرِّيَّتِهِ وَلَا عَلَى مَالِهِ وَلَا عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ، سَتَرْتُ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُ بِسِتْرِ النُّبُوَّةِ الَّتِي اسْتَتَرُوا بِهَا مِنْ سَطَواتِ الْفَرَاعِنَةِ. جَبْرَئِيلُ عَنْ أَيْمَانِكُمْ وَ ميكائيلُ عَنْ يَسَارِكُمْ وَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَهْلُ بَيْتِهِ أَمَامَكُمْ وَ اللهُ تَعَالَى مُظِلٍّ عَلَيْكُمْ، يَمْنَعُهُ اللَّهُ وَ ذُرِّيَّتَهُ وَ مَالَهُ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ مِنْكُمْ وَ مِنَ الشَّيَاطِينَ، مَا شَاءَ اللهُ لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيُّ الْعَظِيمِ.

اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا يَبْلُغُ حِلْمُهُ أَنَاتَكَ وَ لَا يَبْلُغُهُ مَجْهُودُ نَفْسِهِ، فَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ وَ أَنْتَ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ، حَرَسَكَ اللهُ وَ ذُرِّيَّتَكَ يَا فُلَانُ بِمَا حَرَسَ اللَّهُ بِهِ أَوْلِيَاءَهُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ.

 و تكتب آية الكرسي إلى قوله: وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ.

ثُمَّ تكتب: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، وَ لَأَمَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ، حَسْبُنَا اللهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ ، دلّ سام فى رأس السهباطا لسلسبيلانيها. 

ص ر، ص ۱۶۸، طب الائمة، ص ۴۰ و بحار، ج ۹۵، ص ۲۲۲

حسين بن على بن یقطین گوید این تعویذ را از امام رضا(ع) گرفتم و فرمود: آن تعویذی است جامع و مانع و حرز و امان است از هر درد و خوف: بنام خداوند بخشنده مهربان بنام خدا در آنجا بمانید و سکوت کنید. از تو به خداوند پناه میبرم پرهیز کار باشی یا نباشی به گوش و چشمهای الهی، گوشها و چشمهایتان را بسته ام و به نیروی الهی، نیروی شما را مهار نموده ام.

ص392

شما قدرتی بر فلان پسر فلان (بجای فلان بن فلان نام شخص و پدرش نوشته می شود.)و فرزندان و اموال و خانواده اش را ندارید، بین شما و او به پوشش نبوت که با آن از حملات فراعنه خود را پنهان داشتند، خود را پوشیده داشتم.

 جبرییل از طرف راست شما و میکاییل از طرف چپ و محمد که درود خدا بر او و خاندانش باد و خاندانش پیشاپیش شما و خدا بزرگ بر شما احاطه دارد. خداوند او و فرزندان و مال و خاندانش را از شما و شیاطین باز میدارد آنچه خدا بخواهد انجام میگیرد و نیرو و قدرتی جز به اراده خدای برتر و والاتر نیست. 

پروردگارا بردباری او بر صبر تو غالب نشده و تلاش خودش را در احاطه نمیگیرد پس بر تو توکل کرده و تو بهترین یاور و سرپرستی. خداوند تو و فرزندانت را ای فلانی به آنچه اولیاء خود را حراست کرده حراست کند و درود خدا بر محمد و خاندانش باد. 

و آیة الکرسی را تا وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ» نوشته سپس می نویسی: لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِيَّ العظيم... تا آخر که در متن ذکر شد و معنایش این است: نیرو و قدرتی جز به اراده خدای برتر و والاتر نیست و پناهی از خدا جز به او نخواهد بود و او ما را کفایت کرده و بهترین سرپرست است. دل سام في رأس السهباطا السلسبيلانيها.

دعای آن حضرت در تعویذ برای هر درد

دعاؤه (ع ) في العوذة لكل ألم.

قال خالد العبسى : علمني على بن موسى الرضا (ع ) هذه العودة و قال: علمها اخوانك من المؤمنين، فانها لكل ألم و هي:

أعيذُ نَفْسِي بِرَبِّ الْأَرْضِ وَ رَبِّ السَّمَاءِ، أُعِيذُ نَفْسِي بِالَّذِي إِسْمُهُ بَرَكَةٌ وَ الشَّفاء. 

صر، ص ۱۷۰، طب الائمة، ص ۴۱ و بحار، ج ۹۵، ص ۸ و وسائل، ج ۲، ص ۴۲۵

خالد عبسی میگوید: حضرت رضا (ع) این تعویذ را به من آموخت و فرمود: این را به

ص393

برادران مؤمن خود آموزش بده که برای هر دردی (مفید) است.

 به پروردگار زمین و آسمان خود را پناهنده میسازم خود را به کسی که با نام او هیچ دردی ضرر نمیرساند پناهنده میکنم به کسی که نامش برکت و شفا است پناهنده می شوم.

دعای آن حضرت برای رفع دردها

دعاؤه (ع ) في العوذة لدفع الوجع

يا رَبَّاهُ يا سَيِّدَاهُ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ اكْشِفْ عَنِّى مَا أَجِدُ.

 ص ر، ص ۱۷۰، مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۱۵۸ و بحار، ج ۹۵، ص ۳۳

ای پروردگار! ای آقا بر محمد و خاندانش درود فرست و آنچه می یابم را برطرف فرما.

دعای آن حضرت برای رفع بیماریها

دعاؤه (ع ) في العودة لجميع العلل.

روى على بن اسحاق البصرى، عن زكريا بن آدم المقرى وكان يخدم الرضا (ع)

قال: قال الرضا (ع ) يوماً: يا زكريا قلت: لبيك يا بن رسول الله، قال: قل على جميع العلل:

يا مُنَزِّلَ الشَّفاءِ وَ مُذْهِبَ الدَّاءِ، أَنْزِلْ عَلَى وَجَعَى الشَّفاء. فانك تعافي باذن الله

تعالى.

ص ر، ص ۱۷۲ ، طب الائمة، ص ۴۱ و بحار، ج ۹۵، ص ۵۵

زکریا بن آدم مقری که خادم آن حضرت است میگوید: روزی امام مرا صدا زد و فرمود بر تمامی بیماریها بگو

ای نازل کننده شفا و ای برطرف کننده درد، بر بیماریم شفا عنایت فرما.

که به اذن الهی شفا می یابی.

ص394

دعای آن حضرت برای رفع تب

دعاؤه (ع ) في العودة للحمى.

عن الحسن بن على الوشاء، عن الرضا (ع) قال: قال لي: مالي أراك مصفراً؟ فقلت: هذه الحمى الربع قد الحت على، قال: فدعا بدواة و قرطاس، ثم كتب: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، أَبْجَدَ هَوْزَ حُطَى عَنْ فُلَانَ بْنِ فُلَانَ.

 ص ر، ص ۱۷۲، اختصاص مفيد (ره)، ص ۱۸، و بحار، ج ۹۵، ص ۱۶

از حسن بن علی و شا روایت شد که حضرت رضا(ع) به من فرمود: چرا چهره ات زرد است؟ عرض کردم به تب سختی مبتلا شده ام آن حضرت کاغذ و دواتی طلب کرده و نوشتند:

بنام خداوند بخشنده مهربان ابجد هوز حطی از فلان پسر فلان.

دعای آن حضرت برای دفع سحر و جادو

دعاؤه (ع ) في العوذة لدفع السحر:

عن محمد بن عيسى قال: سألت الرضا (ع) عن السحر، قال: هو حق و هم يضرون باذن الله، فاذا اصابک ذلک فارفع یدک بخداء وجهك و اقرء عليها:

بِسْمِ اللَّهِ الْعَظِيمِ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ إِلَّا ذَهَبْتِ وَ انْفَرَضْتِ. 

ص ر، ص ۱۸۶، مكارم الأخلاق، ج ۲، ص ۲۸۶ و بحار، ج ۹۵، ص ۱۲۹

از محمد بن عیسی روایت شده که گفت از حضرت رضا (ع) در مورد سحر و جادو سؤال کردم حضرت فرمود: آن حق است یعنی وجود دارد) و به اذن الهی (یعنی بر اساس خصوصیتی که خدا در آن نهاد ضرر میرساند. پس هرگاه سحری به تو

اصابت کرد دستهای خود را تا مقابل چهره ات بلند کرده و بر آن بخوان بنام خداوند برتر، پروردگار عرش بزرگ جز آنکه رفته و نابود گردی.

دعای آن حضرت در روز عرفه

دعاؤه (ع) في يوم عرفة:

ص395

اللَّهُمَّ كَمَا سَتَرْتَ عَلَى مَا لَمْ أَعْلَمْ فَاغْفِرْ لِي مَا تَعْلَمُ، وَكَمَا وَسِعَنِي عِلْمُكَ فَلْيَسَعْنِي عَفْوُكَ، وَكَمَا بَدَأْتَنِي بِالْإِحْسَانِ فَأَتِمَّ نِعْمَتَكَ بِالْغُفْرانِ، وَكَمَا أَكْرَمْتَنِي بِمَعْرِفَتِكَ فَاشْفِعْهَا بِمَغْفِرَتَكَ وَكَمَا عَرَّفْتَني وَحْدانِيَّتَكَ فَأَكْرِمْنِي بِطَاعَتِكَ وَكَمَا عَصَمْتَنِي ما لَمْ أَكُنْ أَعْتَصِمُ مِنْهُ إِلَّا بِعِصْمَتِكَ فَاغْفِرْ لي ما لَوْ شِئْتَ عَصَمْتَنِي مِنْهُ يَا جَوادُ يَا كَرِيمُ، يَا ذَالْجَلَالِ وَ الْأَكْرَامِ. 

ص را ص ۲۰۰، اقبال، ص ۳۳۹ و بحار، ج ۹۸، ص ۲۱۹ و مستدرک، ج ۱۰، ص ۲۵

پروردگارا همچنان که بر من آنچه نمیدانم را پوشاندی، آنچه میدانی را بر من ببخشای و همانگونه که علمت مرا فرا میگیرد بخشش خودت را شامل من گردان و همچنانکه در حق من آغاز به احسان نموده ای نعمت خود را با عفران خاتمه بخش و کامل فرما و همانگونه که مرا به شناخت خودت گرامی داشته ای، مغفرت خود را ضمیمه آن کن و همچنان که یگانگی خود را به من شناساندی، مرا به طاعت خود گرامی دار و همچنان که مرا از آنچه جز به یاری تو قدرت باز داشته شدن از آن را نداشتم باز داشتی، پس بر من ببخشای آنچه تو قادر به بازداشتنم از آن بودی، ای بخشنده ای بزرگوار ای صاحب جلالت و بزرگواری

دعای آن حضرت هنگام خارج شدن از منزل

دعاؤه (ع) حين الخروج من المنزل

بِسْمِ اللَّهِ خَرَجْتُ وَ بِسْمِ اللَّهِ وَلِجْتُ وَ عَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ، لَاحَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ العظيم.

ص ر، ص ۲۰۴ محاسن برقی ۳۵۱ و بحار، ج ۷۶، ص ۱۷۱

بنام خدا خارج می شوم و به نام خدا داخل میشوم و بر او توکل میکنم و حول و قدرتی جز به اراده خداوند برتر وجود ندارد.

دعای آن حضرت هنگام سوار شدن بر مرکب

دعاؤه (ع ) عند ركوب الدابة:

ص396

عنه (ع ) من قال اذا ركب الدابة: «بِسْمِ اللهِ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ، الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي سَخَّرَ لنا هذا و ما كُنَّا لَهُ مُقرنين حفظت له نفسه و دابته حتى ينزل. ص ر، ۲۰۴، مکارم اخلاق، ج ۱، ص ۵۲۹

از حضرت رضا (ع) روایت شد که هر کس هنگام سوار شدن بر مرکب بگوید: «بنام خدا و نیرویی جز به اراده خدا نیست سپاس خداوندی را که این وسیله را مسخر ما کرد و ما قادر بر آن نبودیم.

 خود و مرکبش تا زمانی که از آن پیاده شود در حفظ و امنیت میباشند.

دعای آن حضرت هنگام سوار شدن بر کشتی

دعاؤه (ع) عند ركوب البحر:

و في رواية على بن اسباط و ان ركبت البحر، فاذا صرت في السفينة فقل: بِسْمِ اللهِ مَجْرِيهَا وَ مُرْسِيهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَحِيمٌ».

 ص ر ص ۲۰۸ ، کافی، ج ۵، ص ۲۵۶، ج ۳، ص ۴۷۱

در روایت علی بن اسباط آمده است که آن حضرت فرمود: اگر در دریا سفر کردی هنگامی که بر کشتی قرار گرفتی بگو: «بنام خدا جریان دهنده آن و استوار کننده آن بدرستی که پروردگارم آمرزنده و مهربان است». 

و آنگاه(فاذا هاجت عليك الامواج فاتك على يسارك و اوم الى الموجة بیمینک و قل: «قري بقرارِ الله واسكني بسكينة

الله ولا حول و لا قُوَّةَ إِلَّا بِالله العلى العظيم».)که امواج به سوی تو به حرکت درآمد به جانب چپ خود تکیه کن و با دست راست به امواج اشاره کرده و بگو: «به سکون الهی ساکن و به آرامش او آرام شوید و حول و قوه ای جز به اراده خداوند برتر و والاتر نیست.

دعای آن حضرت برای طلب امنیت و ایمان

دعاؤه (ع ) لطلب الأمن و الأيمان:

عن يونس، قال: قلت للرضا (ع ) علمني دعاء و اوجز، فقال: قل:

ص397

يا مَنْ دَلَّنِي عَلَى نَفْسِهِ وَ ذَلَّلَ قَلْبِي بِتَصْدِيقِهِ أَسْأَلُكَ الْأَمْنَ وَالْأَيمَانَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.

ص ر، ص ۲۱۴ ، کافی، ج ۲، ص ۵۷۹ و ج ۲، ص ۵۹۵

از یونس روایت شد که گفت به امام رضا (ع) عرضه داشتم: دعای مختصری به من بیاموز که خیر دنیا و آخرت را به وسیله آن از خداوند طلب کنم. حضرت فرمود: بگو ای کسی که مرا به خود راهنمایی کرد و قلبم را برای تصدیق خود آماده نمود، از

تو امنیت و ایمان در دنیا و آخرت را خواستارم.

روایاتی پیرامون جایگاه دعا

اهمیت دعا

عَنْ الرضا (ع) قال:

عَلَيْكُمْ بِسِلاح الْأَنْبِياءِ، فقيل:: وَ ما سِلَاحُ الْأَنْبِياءِ؟ قَالَ: الدُّعَاءِ.

اصول کافی، ج ۲، ص ۲۵۷، باب ۲

بر شما باد به سلاح ،پیغمبران از حضرت سؤال شد سلاح پیغمبران چیست؟

حضرت فرمود: دعا است.

دعا نور آسمانها و زمین

عنِ الرِّضا (ع) عَنْ آبائِهِ (ع ) قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله (ص)

الدعاء سلاح المؤمن و عماد الدين و نور السموات و الأرض.

بحار الانوار، ج ۹۰، ص ۲۸۸، باب ۱۶

دعا اسلحه مؤمن ستون دین و نور آسمانها و زمین است.

مداومت و اصرار در دعا

امام رضا (ع) روایت فرمودند که رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمود:

ای علی! ترا پیوسته به دعا و نیایش توصیه میکنم زیرادعا همیشه با اجابت مقرون

ص398

است. همچنان که شکر گزاری موجب زیادت و افزونی نعمت است.

بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۱۱۱، حدیث ۱.

دعا پس از نماز

امام رضا (ع) فرمود:

هر نماز گزاری که یک نماز واجب را انجام دهد، برای او نزد خدا یک دعای مستجاب است.

بحار الانوار، ج ۸۲، ص ۲۰۷

تعميم دعا

امام رضا (ع) فرمود:

هر فرد با ایمانی برای مردان و زنان با ایمان و برای مردان و زنان مسلمان دعا کند چه آنها زنده باشند و چه مرده خداوند درباره دعا کننده از طرف هر مرد و زن با ایمان حسنه می نویسد که این حسنه از هنگامی است که خداوند آدم را بر انگیخت

تا هنگام برپا شدن قیامت.

بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۱۵۲، حدیث ۶

نمونه ای از دعا برای دیگران

امام رضا (ع) در نیایش و دعای خود به پیشگاه پروردگار چنین معروض میداشت. وَ اغْفِرْ لِمَنْ فِي مَشارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغارِبِهَا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ.

بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۱۱۷

خدایا در مشرق و مغرب عالم هر زن و مرد مؤمن را بیامرز

دعا باید همراه با عمل باشد

امام رضا(ع) فرمود:

399

هفت درخواست است در صورتی که بدون فراهم کردن شرایط آن باشد، نشانه مسخرگی و استهزاء است .۱ آن کس که برای عفو گناهان خود به زبان استغفار کند و از خداوند طلب بخشش کند اما در دل از اعمال زشت خود پشیمان نباشد. او در این

استغفار خود را مسخره کرده است.

۲ آن کس که از خداوند طلب توفیق کند اما در مقام عمل مجاهده و کوشش نداشته باشد، او در طلب توفیق خویشتن را به استهزاء گرفته است.

3.آن کس که هوشیاری و احتیاط بجوید ولی از مواضع خطر نگریزد، او در این احتیاط خود را مسخره کرده است.

4. آن کس که از خداوند بهشت طلب کند ولی بر شداید و سختیها پایدار نباشد خود را مسخره کرده است.

5. آن کس که از آتش به خدا پناه جوید ولی خوشیهای دنیا را رها نسازد خود را به مسخره گرفته است.

6. آن کس که به یاد مرگ افتد و خویشتن را آماده آن نسازد، خود را مسخره کرده است.

7آن کس که خدا را یاد کند و به مقام دیدار او شایق و راغب نگردد، خود را استهزاء کرده است.

بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۵۶ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۱۰

در اینجا لازم است تا یادآوری کنیم که دعاهای حضرت علی بن موسى الرضا(ع) بسيار

بیشتر از این تعدادی است که در این کتاب نقل گردید. بنابراین علاقمندان میتوانند به

كتب مختلف دینی از جمله به کتاب صحيفة الرضا (ع) تأليف جناب جواد قيومي

اصفهانی مراجعه نمایند، و من الله التوفيق و الحمد لله رب العالمين.

ص400