کلام آن حضرت در کلیات توحید

قال الرضا (ع ) :

الْحَمْدُ لِلَّهِ الْبَدِيءِ الْبَديع، الْقَادِرِ الْقَاهِرِ الرَّقِيبِ عَلَى عِبَادِهِ، الْمُقِيتِ عَلَى خَلْقِهِ، الَّذِي خَضَعَ كُلِّ شَيْءٍ لِمُلْكَتِهِ وَ ذَلَّ كُلُّ شَيْءٍ لِعِزَّتِهِ وَ اسْتَسْلَمَ كُلُّ شَيْءٍ لِقُدْرَتِهِ وَ تَوَاضَعَ كُلُّ شَيْءٍ لِسُلْطَانِهِ وَ عَظَمَتِهِ وَ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمُهُ وَ أَحْصَى عَدَدَهُ، فَلَا يَؤُودُهُ كَبِيرٌ وَ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ صَغِيرُ الَّذِي لَا تُدْرِكُهُ أَبْصَارُ النَّاظِرِينَ وَ لا تُحِيطُ بِهِ صِفَةُ الْوَاصِفِينَ، لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ وَ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ.

بحار الانوار، ج ۲۶۳٫۴، ج ۳، بیروت

کلام امام رضا(ع) در کلیات توحید:

حمد و سپاس خداوندی را سز است که آغاز جهان و خالق آن نیرومند و توانا و مراقب بندگان است.

بر بندگانش تسلط دارد. هر چیزی در برابر فرمانروایی او خاضع و فروتن و هر چیز در برابر عزتش ذلیل است. هر چیز در مقابل قدرتش تسلیم و هر چیز در برابر سلطنت و عظمتش متواضع است.

علمش به هر چیز احاطه داشته و شمارش و تعداد آنها را می داند.

امور بزرگ او را به رنج و تعب در نیاورد و چیز کوچک از دیدش پنهان نگردد.

دیدگان بینندگان او را درک نکرده و وصف توصیفگران او را احاطه نمی کند.

خلقت هستی و فرمان از آن اوست و مثال والا در آسمانها و زمین برای اوست. 

و او گرامی و دانا و حکیم است.

پرسشی در مورد خدا

عَنْ بنِ سَنَانٍ قَالَ: سَئَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرَّضا (ع ):

 هَلْ كَانَ اللَّهُ عَزَّوَ جَلَّ عارفاً بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ... يَخْلُقَ الْخَلْقَ ؟ قَالَ : نَعَمْ قُلْتُ يَرَاهَا وَ يَسْمَعُها ؟ قال : ما كانَ مُحتاجاً إلى ذلِكَ، لِأَنَّهُ لَمْ يَكُنْ يَسْأَلُهَا وَلَا يَطْلُبُهَا مِنْهَا، هُوَ نَفْسُهُ وَ نَفْسُهُ هُوَ قُدْرَتُهُ نَافِذَةٌ فَلَيْسَ يَحْتاجُ أَنْ يُسَمِّيَ نَفْسَهُ وَ لَكِنْ إِخْتَارَ لِنَفْسِهِ أَسْمَاءَ لِغَيْرِهِ، يَدْعُوهُ بِها. لِأَنَّهُ إِذا لَمْ يُدْعَ بِأَسْمِهِ لَمْ يُعْرَفْ. فَأَوَّلُ مَا اخْتَارَ لِنَفْسِهِ: الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ لِأَنَّهُ أَعْلَى الْأَشْيَاءِ كُلَّهَا فَمَعْنَاهُ اللَّهُ وَإِسْمُهُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ هُوَ أَوَّلُ أَسْمَائِهِ عَلَا عَلَى كُلِّ شَيْءٍ.

آثار الصادقین، ج ۲۸٫۱ به نقلش از کافی ۲۰۵٫۱

از ابن سنان منقول است که گفت: از حضرت ابی الحسن علی ابن موسى الرضا (ع) پرسیدم: آیا خداوند پیش از آنکه خلق را بیافریند به نفس خویش عارف و آگاه بود؟ فرمود: آری گفت: آیا خویشتن خود را میدید و میشنید؟ فرمود: نیازی بدان نداشت زیرا که او چیزی از آن نمی پرسد و چیزی از او نمیخواهد.

 او نفس و ذات خود بود و ذات و نفس او او بود نیرویش نافذ بود. (یعنی تمام كائنات تحت نفوذ قدرت او بود پس نیازی به تسمیه و نامگذاری خود نداشت. 

ولی برای نفس خود نامهایی را برگزید که دیگران به آن نامها او را بخوانند. زیرا اگر به نام او، او را نخوانده بودند شناخته نمیشد و نخستین نامی را که برای خود انتخاب کرد: «العلی العظیم بود زیرا که آن برترین همه اشیاء و موجودات است. 

پس معنای او «الله» و نام نامی او «العلی العظیم» است و آن نخستین نام از نامهای خداوند و برتر از همه اشیاء است.

صص102-103

کلامی دیگر در توحید

عن محمد بن زيد قال: جئت إلى الرضا (ع ) أسأله عن التوحيد، فأملى على: الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ الْأَشْيَاء إِنْشَاء وَ مُبْتَدِعِهَا إِبْتِداعاً بِقُدْرَتِهِ وَ حِكْمَتِهِ، لَا مِنْ شَيْءٍ فَيَبْطُلَ الْإِخْتِرَاعُ وَ لا لِعِلَّةٍ فَلَا يَصِحَ الأَبْتِدَاعُ، خَلَقَ مَا شَاعَ كَيْفَ شَاءَ، مُتَوَحِّداً بِذلِكَ لِأَظهَارِ حِكْمَتِهِ وَ حَقيقَةِ رُبُوبِيَّتِهِ، لَا تَضْبِطُهُ الْعُقُولُ وَ لَا تَبْلُغُهُ الْأَوْهَامُ، وَلَا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَ لا يُحِيطُ بِهِ مِقْدار عَجَزَتْ دُونَهُ الْعِبَارَةُ، وَكَلَّتْ دُونَهُ الْأَبْصَارُ وَ ضَلَّ فِيهِ تَصَارِيفُ الصَّفاتِ، احْتَجَبَ بِغَيْرِ حِجَابٍ مَحْجُوبِ وَ اسْتَتَرَ بِغَيْرِ سِتْرِ مَسْتُورٍ، عُرِفَ بِغَيْرِ رُؤْيَةٍ وَ وُصِفَ بِغَيْرِ صُورَةٍ وَ نُعِتَ بِغَيْرِ جِسْمِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالُ.

صحيفة الرضا (ع) به نقل از توحید صدوق ۱۹۸ اصول کافی ۱۰۵٫۱؛ بحار الانوار، ج ۲۶۳٫۴

از محمد بن زید روایت شده که گفت نزد امام آمده و از توحید از ایشان سؤال کردم ایشان این مطالب را برای من بیان فرمود که بنویسم: ستایش خدا را سزاست که همه چیز را بدون نقشه و مقدمات پدید آورده و به قدرت و حکمت خویش اختراعشان کرد.

آنها را از چیزی نیافرید تا نوآوری صادق باشد و علت و سببی در میان نبود که تا ابتکار، صحت نداشته باشد. آفرید آنچه را که خواست آنگونه که خواست با یکتایی خویش برای اظهار حکمت و حقیقت ربوبیتش آفرید.

خردها او را احاطه نمیکند و به فهم کنه ذاتش راه ندارد و اوهام به او دست نیابد. افکار او را درک نکرده و در اندازه ای گنجانده نشود.

عبارات از توصیف او درمانده هستند.

و افکار از درکش عاجز میباشند.

هرگونه ستایشی در مقام او نارسا است.

نهان است بدون اینکه پرده و حجابی در میان باشد.

پوشیده است بدون آنکه پوششی وجود داشته باشد.

شناخته می شود بدون آنکه دیده شود.

و توصیف میشود بدون آنکه صورتی داشته باشد.

و ستوده می شود، بدون آنکه دارای جسم باشد.

شایسته ستایشی جز خداوند بزرگ نیست.

صص104-105