محمد بن اسماعیل گوید:

از امام رضا پرسیدم در راه مکه آن جا که از غارت دزدان در هراسیم اگر وقت نماز برسد، باید فرود آییم و در نماز واجب به خواندن سوره حمد اکتفا کنیم یا در حال حرکت با قرائت حمد و سوره نماز بخوانیم؟

حضرت فرمود: «اگر در هراس بودی در حال حرکت نماز بخوان خواه نماز واجب باشد خواه نافله و اگر فرود بیایی و نماز خود را با حمد و سوره بخوانی به نظر من بهتر است و اگر کسی مانند تو به خواندن حمد اکتفا کند مانعی ندارد.» (۴)(گزیده کافی، جلد ۲، ص ۲۷۰)

91

فضایل اسرار و آثار قرائت سوره مبارکه حمد از امام هشتم (ع)

امام رضا فرموده است:

نمازگزاران در نماز به این جهت در قرائت نماز باید قرآن حمد و سوره بخوانند که قرآن مجید مهجور نگردد و مسلمانان قرائت آن را کنار نگذارند و آن را متروک و ضایع و رها نکنند. بلکه آن محفوظ بماند و در دلها و سینه ها باقی بماند و بدین وسیله از نابودی جلوگیری شود و مجهول نماند.(۳)(من لا يحضره الفقيه، جلد ۱، ص ۸۳ عیون اخبار الرضا، جلد ۲، باب ۳۴ ص ۲۲۰)

همچنین فرمود اگر پرسیده شود چرا نمازگزاران باید در ابتدای هر قرائت نماز سوره حمد را بخوانند نه سوره های دیگر را پاسخ این است که کلمات جامع و شریفی که در سوره حمد است، جوامع خیر و حکمت است و این نکات جامع در سوره ها و کلامهای نورانی دیگر جمع نشده است.» (۴)(بحار الانوار، جلد ۸۵، ص ۵۴ و جلد ۶ ص ۶۸)

درسهای سوره مبارکه حمد از زبان امام هشتم (ع)

۱ - شناسایی نعمتهای الهی و شکرگزاری در برابر خالق

100

الْحَمْدُ لِلَّهِ: (تمام حمد و سپاسها مخصوص خداست همانا این جمله، ادا کردن حق همه شکر و سپاسهایی است که خداوند بر بندگان خود واجب کرده همچنین اظهار شکرگزاری به درگاه لایزال الهی است که بنده را پیوسته به انجام امور خیر موفق می دارد.

رب العالمین پرورش دهنده همه موجودات است. 

تمجید بزرگوار شمردن و تحمید سپاسگزاری ،خداست و اقرار به این است که او آفریننده و مالک و اختیار دار همه مخلوقات است و جز او کسی دارای این شأن و صفت نیست.

۲- امیدواری

الرَّحْمَنِ الرَّحيم: (بخشاینده و بخشایشگر است. 

این جمله طلب عطوفت و جلب رضایت خداوند است و ذکر الطاف و نعمتهای ظاهری و باطنی او بر تمام مخلوقات و بندگانش

- ترس

مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ (صاحب اختیار روز جزاست) 

این جمله اقرار و اعتراف است از برای او به برانگیخته شدن از قبر و به صحرای محشر درآمدن و تحت محاسبه قرار گرفتن و مجازات و پاداش اعمال خود را دیدن همچنین ثابت دانستن است از برای خدا مالکیت عالم آخرت را چنانکه ملک و دولت دنیا هم از برای اوست. پس اقتدار و سلطنت حقیقی دنیا و آخرت مختص ذات پاک اوست.

۴ - اظهار ادب و بندگی در برابر حق

ایاک نعبد خدایا ما فقط تو را پرستش میکنیم 

این جمله رغبت و تقرب جستن به خداوند عزوجل است و اظهار اخلاص و عبودیت برای او نه دیگری

۵ - استعانت از امدادهای غیبی

و ایاک نستعین فقط از تو کمک می جوییم

101

این جمله درخواست است از برای ازدیاد توفیق در عبادت و بندگی پروردگار و درخواست دوام چنین عطیه الهی و طلب یاری از او

- استقامت و پایداری

اهْدِنَا الصِّراط المستقيم»: ما را به راه راست هدایت کن 

این جمله طلب ارشاد و درخواست راهنمایی است به راه حق و صواب و آیین حق و درست و اعتصام چنگ زدن و آویختن به رشته اوست و همچنین درخواست افزونی شناخت و عرفان و زیادتی ادب نسبت به پروردگار با آن همه بزرگی و عظمت و کبریایی اش

- پیروی از الگوهای هدایت راهیابان راهنوردان

صراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ: راه کسانی را که به آنها نعمت بخشیدی 

این جمله تاکیدی است در سؤال و رغبت همچنین یادآوری است از نعمتهای الهی و تفضلاتی را که او بر اولیائش عطا فرموده است و گرایش به مانند این نعمتهاست و درخواست آنها از برای خود.

اجتناب از ضلال و گمراهی

غير المغضوب عليهم

این جمله پناه جستن است به خدا از این که مبادا در زمره دشمنان و آن کسانی که کفر ورزیدند قرار گیرد که این جماعت اوامر و نواهی الهی را کوچک شمردند.

ولا الضالين:

این جمله دست به دامان شدن و آویختن به رشته محکم الهی است از این که مبادا از جمله گمراهان و ضلالت پیشگانی شود که بدون معرفت و شناسایی از راه یزدانی به ضلالت و گمراهی افتادند در اثر جهالت و بی معرفتی دچار ضلالت شدند و گمان بردند که کاری نیکو انجام دادند.

پس در حقیقت این سوره تمامی جوامع خیر و حکمت مربوط به امور آخرت و دنیا را دربر دارد، به طوری که در هیچ کلامی این گونه جوامع خیر و حکمت اخروی و دنیوی نیامده

102

است. (۱)(عيون اخبار الرضا، جلد ۲ ص ۲۲۲-۲۲۱ بحار الانوار، جلد ۶، ص ۶۸)

تفسیر حمد از زبان امام هشتم (ع)

امام هشتم از رسول خدا نقل کرده که خدای عزوجل فرمود: فاتحة الكتاب، (سوره حمد را بین خود و بنده ام تقسیم نموده ام نیمی از آن مربوط به من است و نیم دیگر آن از بنده ام.

هرگاه بنده بگوید: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحیم

بنام خداوند رحمان و رحیم

خداوند می فرماید بنده ام کارهای خویش را به نام من آغاز نمود بر من لازم است که امورش را به اتمام برسانم و در همه احوال آن را با برکت سازم 

وقتی بنده گوید: الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمین 

ستایش مخصوص آفریدگار و پروردگار جهانیان است

خداوند می فرماید: 

بنده ام مرا ستایش کرد او دانست که نعمتهایش از جانب من است و بلاها را من با قدرت خویش از او دفع کردم من هم شما فرشتگان را گواه میگیرم که علاوه بر نعمتهای دنیا نعمتهای آخرت را نیز به او ارزانی دارم و همان طور که بلاهای دنیا را از او دفع نمودم بلاهای آخرت را نیز از او دفع خواهم کرد.

زمانی که بنده میگوید: الرحمن الرحیم

خداوندی که بخشنده و بخشایشگر است و خاص و عام مشمول رحمت او هستند 

خداوند می فرماید:

بنده ام گواهی داد که من رحمان و رحیمم شما را گواه میگیرم که از رحمت بیکرانم بهره و نصیب فراوانی به او عطا کنم و از عطاهای خود سهم مهمی به او خواهم داد.

مالک یوم الدین مالک روز جز است. 

خدا می فرماید شما را گواه میگیرم همچنان که او اعتراف به مالکیت من در روز رستاخیز نمود. من هم در آن روز حساب را بر او آسان میگیرم و اعمال پسندیده او را قبول میکنم و از

103

گناهانش در می گذرم

وقتی بنده از روی صدق و درستی میگوید

ایاک نعبد تنها تو را پرستش میکنیم

خدا می فرماید بنده ام راست گفت او تنها مرا عبادت کرد شما را گواه میگیرم که حتماً برای عبادتش آنچنان ثواب و پاداشی به او عطا کنم که هر کس در بندگی من با او مخالفت کند، افسوس و غبطه خورد.

هرگاه بنده بگوید و ایاک نستعین تنها از تو یاری می طلبیم

خدا می فرماید:

بنده ام فقط از من یاری طلبید و به من پناهنده شد شما را گواه میگیرم که وی را در کارهایش یاری کنم و در سختیها و شداید به فریادش رسم و در هنگام سختی و تنگدستی او را دستگیری نمایم.

زمانی که بنده گوید: اهدنا الصراط المستقيم ما را به راه راست هدایت کن 

خداوند می فرماید این سخن بنده من است. درخواست او پذیرفته شد و هر چه بخواهد پذیرفته است. بدون تردید من خواسته اش را اجابت کردم و هر چه بخواهد به او عطا کنم و از هر چیز وحشت داشته باشد وحشت او را برطرف کرده در امن و امان قرارش خواهم

)۱((عيون اخبار الرضا، جلد ۱، ص ۳۰۰ - بحار الانوار، جلد ۹۲، ص ۲۲۷-۲۲۶ - تفسیر نورالثقلین، جلد ۱، ص ۵)».داد

خواص قرائت سوره حمد از زبان امام هشتم (ع)

امام رضا فرموده است:

درمان چشم زخم منحصراً) قرائت سوره حمد معوذتین سوره فلق و سوره ناس و آیة الکرسی است.»(۲)(کافی، جلد ۶ ص ۵۰۳ بحار الانوار، جلد ۹۲، ص ۲۶۰)

امام رضا فرموده است:

هرگاه یکی از شما مبتلا به سردرد یا کسالت دیگری شود، دو دست

104

مبارک خود را در پیش روی گیرد و سوره های حمد - توحید - معوذتین را بخواند و سپس دو دست خود را به صورت بکشد خداوند درد او را زایل می کند.» (۱)(بحار الانوار، جلد ۹۵، ص ۷ مسند الامام الرضا، جلد ۱، ص ۳۰۸)

امام رضا فرموده است

هرگاه دچار چشم زخم شدی کف دستت را مقابل صورتت قرار ده، و سوره های حمد - توحید - و معوذتین را بخوان سپس هر دو کف دستت را به صورتت بکش خداوند تو را از گزند آن حفظ می کند. (۲)(مسند الامام الرضاء جلد ۲، ص ۴۹)

تفسیر «بسم الله الرحمن الرحيم و خواص و آثار آن

امام رضا در حدیثی فرموده است 

معنی «بسم الله» آن است که نشانه ای از نشانه های الهی را بر خود می نهم و آن نشانه عبودیت است.»(۳)(تفسیر نور الثقلين، جلد ۱، ص ۱۱. اسم در کلمه «بسم الله» به معنی نام و نشانه است و با توجه به حدیث فوق ریشه آن وسم علامت و نشانه است. چنانچه ادیبان کوفه چنین نظریه ای دارند.)

همچنین فرموده است 

«بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم نزدیکتر است به اسم اعظم خدا، از سیاهی چشم به سفیدی آن» (۴)(تفسیر نور الثقلين، جلد ۱، ص ۸ تفسیر المیزان، جلد ۱، ص ۲۵)

امام رضا فرموده است: «بسم الله الرَّحْمَنِ الرَّحیم» بزرگترین آیه در قرآن است.»(۵)(مسند الامام الرضا، جلد ۱، ص ۳۱۰) 

امام رضا از پدرانش روایت کرده که امیرالمؤمنین فرمود: ««بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيم» یکی از آیات سوره مبارکه فاتحة الکتاب است و فاتحة الکتاب دارای هفت آیه است که تمام آن در بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ (جمع) و خلاصه شده است - از رسول خدا شنیدم که می فرمود:

خداوند متعال به من فرمود

105

ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم (۱)(سوره حجر، آیه ۸۷)

خداوند بر من منت گذاشت و این سوره را در ازاء قرآن (مساوی قرآن قرار داد. و همانا خداوند حضرت محمد را به بسم الله مخصوص گردانید، و امتیاز بخشید و به آن او را شرافت و بزرگی داد و از پیامبران خود کسی را در این باره با وی شریک قرار نداد جز سلیمان که از فاتحة الکتاب بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحیم را به او عطا فرمود و در داستان بلقیس در قرآن مجید فرمود: «نامه پرارزشی به سوی من افکنده شده این نامه از سلیمان است و چنین می باشد به نام خداوند بخشنده مهربان (۲)(مسند الامام الرضا، جلد ۲، ص ۲۹)

آگاه باشید هر کس آن را بخواند در حالی که معتقد به ولایت پیامبر و خاندان پاکش باشد و از اوامر آنها اطاعت کند و به ظاهر و باطن آن آیه شریفه عمل نماید خداوند به هر حرفی از آن یک حسنه به او عطا فرماید که هر یک از آنها از هرگونه خیر دنیا و اموال آن برتر است.

هر کس از اعماق جان به کسی که «بسم اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحیم» را قرائت کنند، گوش فرا دهد خداوند به همان اندازه که به قرائت کننده پاداش دهد، به استماع کننده نیز آن ثواب را عطا میکند. پس سعی کنید از این ثواب و خیر کثیر بهره گیرید، و خود را از این نعمتی که به شما روی آورده، محروم نکنید. البته این گنج و غنیمتی است برای اهل دل از این غنیمت هر چه می خواهید استفاده نمایید و مراقب باشید که وقتش منقضی نشود، زیرا در آن صورت حسرت آن در دل شما باقی خواهد ماند.» (۳)(سوره نمل، آیه ۲۹)

تفسير «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»

مردی حضور امام رضا آمد و گفت: یابن رسول الله. از [الحمد لله رب العالمين | مرا آگاه کن تفسیرش چیست؟

حضرت فرمود

106

بدرم از جدم، از امام باقر از پدرش امام زین العابدین اله برایم روایت کرده که مردی حضور امیرالمؤمنین آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین! الحمد لله رب العالمین را برایم تفسیر کنید

حضرت فرمود

«الحمد لله» آن است که خداوند برخی از نعمتهایی را که به بندگانش ارزانی داشته به طور اجمال و سربسته به آنها معرفی کرده است. چون تفصیلاً به شناسایی همه آنان قادر نیستند. زیرا نعم و عطای او بیش از آن است که به شماره درآید (۱)(«وَإِنْ تَعْدُّوا نِعْمَتَ اللهُ لا تُحْصُوها» اگر نعمتهای خدا را بشمارید، هرگز آنها را شماره نتوانید کرد .» (سوره ابراهیم آیه ۳۴ و سوره نحل آیه (۱۷)) و شناخته شود. از این جهت به آنان فرمود بگویید: «الحمد لله رب العالمين»

رب العالمین یعنی مالک و صاحب اختیار جهانهاست. 

مقصود از عالمین گروه اجتماعات از همه مخلوق - از جماد و حیوان است. اما حیوانات خداوند آنها را درید توان و قدرتش زیر و رو میکند و از روزیش به آنها می خوراند و در تحت حمایت خود آنها را نگهداری مینماید و بر آنها محیط است و بر اساس مصلحتش همه را تدبیر میکند.

اما جمادات هم اوست که با دست قدرتش آنها را نگه می دارد. و آنچه را که به هم پیوند و پیوستگی دارد از سقوطشان جلوگیر است و آنچه را که در حال انهدام و سقوط است مانع از اتصال و پیوند آن است. آسمان را حافظ و نگهدار است، که بر زمین واقع نشود مگر به اذن و اجازه او و زمین را حافظ و نگهدار است که فرود نرود! جز به فرمان و امراو).

براستی که او به بندگانش، حقیقتاً رأفت و رحمت دارد.

سپس فرمود:

رب العالمین مالک و خالق و روزی رسان آنهاست.

آن هم روزی رسانی که ارزاق را به سوی مخلوقات سوق می دهد، چه آنها به طریق رزق عالم باشند یا جاهل خدا روزی را به طرف مخلوقات میکشاند از جاهایی که می دانند یا نمیدانند پس روزی معلوم و تقسیم شده است. فرزند آدم، به هر روش و آیین که میخواهد در دنیا رفتار نماید - در هر حال و موقعیتی که هست - روزی به او

107

می رسد - نه تقوای افراد متقی روزیشان را زیاد میکند و نه فسق و فجور افراد نابکار موجب نقصان در رزقشان می گردد.

بین انسان و رزقش پرده ای است که روزی طالب و جویای اوست. تا آنجا که اگر یکی از شما در طلب روزیش فرار و یا درنگی نماید رزق و روزی به دنبالش خواهد آمد همانطور که مرگ او را جستجو می کند.

امیر المؤمنين افزود:

خداوند متعال می فرماید بگویید الحمد لله به خاطر نعمتهایی است که به ما داده و بدان وسیله ما را از خیر و عنایتی قبل از بوجود آمدن ما که در کتب و نوشته های اول - است، یادآوری نمود. 

در این فرض و ایجابی است بر محمد و خاندان وی بنابر آنچه که پروردگار، آن وجود محترم و دودمانش را نسبت به دیگران فضیلت و برتری داد و بر شیعیانش، فرض و واجب است که به آنچه آنان را فضیلت و برتری داد سپاسگزار او باشند. و آن بدین جهت است که رسول خدا فرمود:

زمانی که خدا موسی بن عمران پیامبرش را برانگیخت و رازدار انتخابش نمود و دریا را برایش شکافت و بنی اسرائیل را با آن نجات داد و به او تورات و الواح عطا کرد (او) منزلت و مقام خود را در نزد پروردگار عزوجل دید، اظهار نمود: 

پروردگارا! مرا به گونه ای گرامی داشتی که هیچکس قبل از من را بدانگونه تکریم نکرده بودی

خدای عزوجل فرمود:

ای موسی! آیا ندانستی که محمد نزد من از تمام فرشتگانم و همه آفریدگانم بالاتر و برتر است!؟

موسی گفت: پروردگارا! پس اگر محمد نزد تو بالاتر و برتر از همه آفریدگان تو است ایا در بین آل انبیاء نزد تو شریفتر و گرامی تر از آل من وجود دارد؟

خدای تعالی فرمود

ای موسی آیا ندانستی که برتری و فضیلت آل محمد ه بر همه آل انبیاء، مانند برتری حضرت محمد ﷺ است بر جمیع فرستادگان!

و فضیلت موسی گفت: پروردگارا! پس اگر فضل آل محمد نزد تو این چنین است آیا در اصحاب

108

انبیاء نزد تو شریفتر و گرامی تر از صحابه من وجود دارد؟

خدا فرمود:

ای موسی آیا ندانستی که فضل و برتری اصحاب محمد بر تمام اصحاب فرستادگان مانند فضل و برتری آل محمد است بر همه آل پیامبران و مانند فضل و برتری محمد است بر جمیع فرستادگان 

موسی گفت: پروردگارا! پس اگر محمد و آل او و اصحابش چنان است که توصیف فرمودی پس آیا در امت پیامبران پیش تو - برتر و بالاتر از امت من وجود دارد؟ 

در حالی که از جمله فضایل امت من این است که ابر آسمان را سایه بان آنان قرار دادی و من و سلوی بر آنان نازل فرمودی و برایشان دریا را شکافتی

خدای تعالی فرمود: ای موسی آیا ندانستی که فضل و برتری امت محمد ه بر تمام امتها، مانند فضل و برتری من است بر همه آفریدگانم

موسی گفت: پروردگارا! ای کاش آنها را می دیدم.

در این هنگام خدای عز وجل به او وحی کرد: ای موسی یقیناً تو آنها را هرگز نخواهی ديدا الآن وقت ظهورشان نیست. اما آنان را در بهشت خواهی دید - در بهشت جاودانه و فردوس برین - به پیشگاه محمدند - در نعیم آن به گردش و تفرج گوناگون می پردازند و در خیر و برکاتش مباهات و افتخار میکنند آیا دوست داری که سخن و کلام آنها را به گوش تو برسانم؟

عرض کرد آری ای پروردگار من

خداوند جل جلاله فرمود:

در مقابل من همچون بنده ای ذلیل در مقابل سید جلیل صاحب اختیار بایست و آستین (همت) خویش بالا زن موسی چنین کرد

آنگاه پروردگار عز وجل ما ندا کرد: ای امت محمد همگی در اصلاب پدران و ارحام مادران پاسخ دادند: لبیک اللهم لبيك لبيك لا شريكَ لَكَ لَبَّيْكَ إِنَّ الْحَمْدَ وَالنَّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلك لاشريك لك لبيك

گوش به فرمانم پروردگار - گوش بفرمانم گوش بفرمانم تو شریک نداری حمد و سپاس و نعمت و ملک و پادشاهی از آن توست

حضرت افزود: خدای تعالی اجابت آنان را شعار حج قرار داد.

109

آنگاه پروردگار عز وجل ما ندا کرد

ای امت محمدا يقين بدانيد حكم من بر شما چنین است که رحمتم بر غضبم پیشی گرفته است. و عفو من پیش از عقایم است. قبل از این که مرا بخوانید، دعای شما را اجابت کرده ام و قبل از این که از من بخواهید به شما عطا کرده ام هر کس از شما با شهادت الا اله الا الله وحده لا شريك له وأن محمداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه به دیدار من بیاید، از دنیا برود)، و حال آن که در اقوال و گفتارش صدق و در افعال و کردارش محق باشد. 

همچنین گواهی دهد که علی بن ابیطالب برادر و وصی رسول خداست و ولی و سرپرست (امت) اوست.

به طاعت و پیرویش ملتزم باشد همچون پیروی و طاعت محمد و گواهی دهد که اولیائش که برگزیدگان و اخیار و پاکان روزگارند به عجایب آیات حق، ملبس اند. و دلایل حج الهی اند.

و بعد از خدا و پیامبرش اولیاء پروردگارند او را وارد بهشتم می سازم. اگر چه گناهانش به اندازه کف روی آب دریاها باشد.

حضرت ادامه دادند:

زمانی که خداوند عزوجل پیامبر ما محمد ﷺ را به پیامبری مبعوث کرد فرمود: 

ای محمد 

تو در کنار طور نبودی زمانی که ما امت تو را به این کرامت) ندا دادیم.» (سوره قصص آیه ۴۶)

سپس خداوند عزوجل به محمد ﷺ فرمود: 

بگو [الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمين ] به خاطر این فضیلت که به من اختصاص داد و به امتش فرمود: شما نیز بگویید: [الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمين | به خاطر این فضایل که به ما اختصاص داد. (۱)(بحار الانوار، جلد ۹۲، ص (۲۴۰) علل الشرایع، جلد ۲، ص (۱۰۱) (تنبيه الخواطر، جلد ۲، ص ۱۰۷) عيون اخبار الرضا، جلد ۱ ص (۲۸۲))

110

تفسير «اهدنا الصراط المستقيم»

امام رضا فرموده است: 

در آیه «اهدنا الصراط المستقیم از خداوند طلب راهنمایی در دین و چنگ زدن به ریسمان الهی، وطلب افزون شدن شناخت پروردگار و عظمت و بزرگی او مطرح میشود.»(۱)(تفسیر نور الثقلين، جلد ۱، ص ۲۰ عیون اخبار الرضا، جلد ۱، ص ۳۰۵)

امام رضا فرموده است

رسول اکرم خطاب به امیرالمؤمنین فرمود:

ای علی تو دارای این اوصاف هستی

حجت خدایی بر بندگان تویی باب الهی رهگشای خلق به سوی خدا تویی خبر بزرگ و همچنین مصداق حقیقی و بارز صراط مستقیم میباشی (۲)(تفسیر نور الثقلين، جلد ۴، ص ۱۸۰ عیون اخبار الرضا، جلد ۲، ص ۶)

تفسیر غير المغضوب عليهم ولا الضالين

امام رضا فرمود:

مراد از غضب شدگان یهودیان (۳)(سوره مائده، آیه ۶۰ «قُلْ هَلْ أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٌ مِنْ ذَلِكَ ....) و مراد از گمراهان «نصاری» (۴)(سوره مائده، آیه ۷۷ «قُلْ يَا أَهْل الكتاب لا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ...) میباشد. 

همچنین کسانی که نسبت به امام علی از لحاظ عقیده تجاوز نموده و وی را مورد پرستش قرار دهند از مغضوبین پروردگار بوده و از گمراهان نیز به شمار خواهند رفت.

چنانکه خود حضرت فرمود

درباره ما به پرستیدن ما تجاوز نکنید و ما را مورد پرستش قرار ندهید و درباره ما غیر از پرستش هر چه میخواهید بگویید.

دوری جویید از غلو و زیاده روی همانند زیاده روی مسیحیان درباره عیسی که او را فرزند خدا خواندند. همانا من علی از غلو ورزندگان بیزار و بری هستم.» (۵)(تفسیر محقق، جلد ۱، ص ۲۴۴)

111

سوره توحید

عبدالعزیز مهتدی گوید:

از امام هشتم درباره توحید سؤال کردم 

حضرت فرمود: هر کس سوره قل هو الله احد» را بخواند، و به آن ایمان آورد، توحید را شناخته است. پرسیدم: چگونه باید خواند؟ 

فرمود همانطور که مردم میخوانند و این جمله را نیز اضافه فرمود كَذلِكَ الله رَبِّی پروردگار من چنین است.

سه مرتبه پس از خواندن سوره توحید این جمله تکرار شود. (۱)(عيون اخبار الرضا، جلد ۱، باب ۱۱، حدیث ۳۰) 

راوی گوید از امام رضا الله سؤال کردم کمترین حد معرفت و شناخت چیست؟ حضرت فرمود: «اقرار به این که معبودی جز او نیست. شبیه و نظیری ندارد. ثابت است. قدیم است موجود است. گم نگشته، هیچ چیز مثل او نیست.

محمد بن عبید گوید: به محضر امام رضا وارد شدم. پس حضرت به من فرمود به «عباسی بگو از بیانات مشکل علمی در مسائل توحیدی و سایر مطالب مربوط به علم کلام خودداری کند و با مردم در خور استعدادشان و به میزان معرفت ایشان سخن بگوید و از مطرح کردن موضوعاتی که در خور فهم و باور همگان نیست خودداری کند و هرگاه از یگانگی خداوند از تو پرسیدند: پس بگو همان طور که خدای عز وجل در قرآن خود را توصیف فرموده است. به نام خداوند بخشنده مهربان بگو خداوند یکتا و یگانه است. خداوندی است که همه نیازمندان قصد او میکنند نژاد و زاییده نشد. و برای او هرگز شبیه و مانندی نبوده است.

و هرگاه از چگونگی خداوند از تو پرسش شود پس بگو همچنان که خداوند عز وجل فرموده است هیچ چیزی به مانند او نیست.» 

و هنگامی که از شنوایی حق از تو پرسیدند پس بگو همچنان که خدای عز وجل فرموده است: «او شنوای دانا است.»

112

با مردم به گونه ای سخن بگو که بتوانند مطالب را خوب بشناسند و باور کنند (۱)(طرائف الحكم، جلد ۱، ص ۳۳)