اباصلت هروی میگوید بعد از پیشنهاد خلافت و ولایت عهدی و رد آن از جانب امام و اصرار فراوان مأمون، سرانجام مأمون خطاب به امام چنین گفت :

فبالله أقسم ! لئن قبلت ولاية العهد وإلا أجبرتك على ذلك فإن فَعَلْتَ. وإلا ضربت عنقك ... فرضي منه بذلك وجعله ولي عهده على كراهة منه ل لذلك ..... (شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۳۷؛ عيون أخبار الرضا الله ، ج ۲، باب ۴۰، ص ۱۳۹، ح ۳؛ الأمالي. ص ۶۵ مجلس ۱۶، ج ۳، و ر.ک: بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۱۲۸ - ۱۳۰)

به خدا قسم ! یا ولایت عهدی را میپذیری و گرنه تو را به پذیرش آن مجبور میکنم که اگر پذیرفتی که پذیرفتی و کاری ندارم وگرنه گردنت را می زنم..... پس امام بدین کار رضایت داد و وی امام را با وجود ناخشنودی اش از ولایت عهدی، جانشین خود قرار داد.

واکنش های گوناگون امام رضا نشان دهنده چند نکته مهم است:

ا. مهم ترین نکته ، پرده برداشتن امام رضا از چهره واقعی مأمون است. امام الله با عکس العملهای خویش به مردم و به تاریخ نشان داد که فریفته ظاهرسازی و حیله های مأمون نشوید.

۲. با این که امام تحت فشار و تهدیدهای مأمون مجبور به پذیرش ولایت عهدی شد، اما این ولایت عهدی را مشروط پذیرفت و همین پذیرش مشروط، مأمون را در رسیدن به هدف خود ناکام گذاشت زیرا طبق روایت جوینی شافعی از حاکم نیشابوری شافعی، یکی و اجتماعی بود و امام با پذیرش مشروط ولایت عهدی که در آن هیچ گونه عزل و نصبی انجام ندهد و..... دقيقاً مخالف هدف مأمون عمل کرد و این نکته خود نشانه عزت و زیرکی امام است. ۳. سایر مواضع امام رضا در برابر مأمون از جمله جریان نماز عید و استقبال بی نظیر مردم از آن حضرت و سایر رخدادها مأمون را به واکنش واداشت و باعث شد چهره واقعی خود را نشان دهد .... و از سوی دیگر امام به مردم و تاریخ فهماند که از اهداف مهم مأمون از ولایت عهدی امام نمودار ساختن نقاط ضعف امام در عرصه سیاسی مأمون با امام رضا و اهل بیت و علویان مخالف است و سایر کارهای مأمون مانند شعار کردن پارچه سبز ضرب سکه به نام امام رضا  و ... فریبی بیش نیست.