فضیلت اذان و اقامه
حضرت رضا فرموده است مردم به علل زیادی مأمور به اذان شده اند، از آن جمله
۱ - تذکر مردم
۲ - بیداری غافلان
- کسانی که وقت نماز را نمی دانند با سرگرم امور دنیوی هستند و توجه به وقت ندارند، مؤذن آنها را متوجه می نماید.
- مؤذن به وسیله اذان مردم را به رعایت و یاد خدا دعوت می کند، و ترغیب می نماید.
- مؤذن باعث اقرار خود و دیگران به یگانگی خداوند می شود.
۶ - و بالاخره ایمان و اسلام را آشکار نموده و به جهانیان عرضه می دارد. (۲)(من لا يحضره الفقیه، جلد ۱، ص ۱۹۵)
کلادستون» یکی از سیاستمداران طراز اول انگلیس در عصر خودش در برابر جمعی از مسیحیان گفته بود تا هنگامی که نام محمد اله در مآذنه ها بلند است و کعبه پابرجاست و قرآن رهنما و پیشوای مسلمانان است امکان ندارد پایه های سیاست ما در سرزمینهای اسلامی استوار و برقرار گردد. (۱)(تفسیر نمونه، جلد ۴، ص ۴۳۸)
یکی از بزرگان گفته است
از فصول اذان و واژه های آن پند بگیر که چگونه با نام خداوند آغاز شده و با نام او پایان یافته است و بفهم که اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و هنگام شنیدن تکبیر قلب خود را برای بزرگداشت حق تعالی و خوار شمردن دنیا و آنچه در آن است آماده ساز، تا در تکبیری که میگویی دروغگو نباشی و با شنیدن صدای تهلیل ضمیر خود را از هر معبودی جز خداوند بزدای و پیامبر را حاضر بدان و در پیشگاه او ادب را نگه دار و مخلصانه به پیامبری او گواهی ده و بر آن حضرت و خاندانش درود بفرست و خویشتن را به حرکت درآور (۲)(اسرار الصلوة، شهيد دوم، ص ۱۸۵)
آثار دنیوی و اخروی اذان
هشام بن ابراهیم به محضر امام هشتم شرفیاب شد و از رنج بیماری که در بدن داشت و نیز نداشتن فرزند به آن حضرت اظهار شکایت نمود و چاره خواست.
حضرت به او فرمود که در منزل صدای خود را برای اذان نماز بلند کند.
هشام گوید به دستور امام عمل نمودم هم بیماریم بر طرف شد، و هم صاحب فرزند شدم
محمد بن راشد میگوید من با تمام عائله و خدمتگزارانم بیمار بودیم هنگامی که این حدیث را از هشام شنیدیم عمل نمودیم خداوند متعال همه ما را شفا عنایت بخشید.. (۳)(کافی، جلد ۳، ص ۳۰۸. من لا يحضره الفقیه، جلد ۱، ص ۱۸۹. تهذیب، جلد ۲، ص ۵۹)
امام رضا فرمود:
مردی به امام هشتم از فقر شکایت کرد.
آن حضرت فرمود: هرگاه صدای اذان را میشنوی همراه مؤذن و به نوای او اذان بگو.» (۴)(مکارم الاخلاق «طبرسی، ص ۳۴۸ مسند الامام الرضا، جلد ۲، ص ۶۹)
عباس بن هلال از حضرت رضا روایت کرده که فرمود:
هر کس هنگام نماز اذان و اقامه بگوید دو صف از فرشتگان با وی نماز خواهند خواند و اگر اقامه بگوید که فرشته طرف راست و یکی طرف چپ او نماز خواهند خواند. سپس فرمود شما هر دو صف را مغتنم بدارید.» (یعنی بوستان راز و اذان و اقامه هر دو را بگویید. (۱)(مسند الامام الرضا، جلد ۲، ص ۱۵۸)
امام رضا از آباء گرامیش نقل کرده که رسول خدا فرمود:
اذان گویان در روز رستاخیر از دیگران به اندازه یک سر و گردن بلند ترند.» (۲)(عيون اخبار الرضا، جلد ۲ ص ۶۱ مسند الامام الرضا، جلد ۲، ص ۱۶۰)
این بلندی در حقیقت همان بلندی مقام رهبری و دعوت کردن دیگران به سوی خدا و به سوی عبادتی همچون نماز است.(۳)(تفسیر نمونه جلد ۴، ص ۴۳۸)
فلسفه و حکمت اذان
امام رضا فرموده است: «اذان» به تکبیر گفتن الله اکبر) آغاز و به تهلیل گفتن لا اله الا الله ختم شده است زیرا خداوند اراده فرمود اذان به نام و یاد او آغاز شود. چه اسم خدا در «الله اکبر» آغاز جمله ولی در «لا اله الا الله» آخر جمله قرار گرفته است. پس باید اذان با جمله ای آغاز شود که اسم خدا در آغاز آن واقع شود نه در آخر آن سبب این که هر جمله ای از اذان دوبار تکرار شده این است که اولاً این تکرار برای نمازگزاران تاکیدی باشد. به فرض اگر نسبت به جملات اول در حال غفلت فراموشی و یا بی توجهی بودند دربار دوم متوجه شوند. ثانیاً اصل در نماز دو رکعت دو رکعت است. لذا جملات اذان نیز باید دوبار دوبار گفته شود.
گفتن «الله ! اکبر در آغاز نماز چهار بار مقرر شده است زیرا اذان به طور ناگهانی شروع می شود و قبل از آن کلامی نیست که نمازگزاران را برای نماز متنبه کند از این رو این تکرار برای بیداری و هشداری شنوندگان است در جهت گوش فرا دادن به جملات پس از آن
سبب اینکه پس از «الله اکبر» شهادتين (أشهد أن لا اله الا الله - اشهد أن محمداً رَسُولُ الله ﷺ) قرار داده شده این است که نخستین مرحله ایمان، توحید و اقرار به یگانگی خداوند و پس از آن اقرار به نبوت حضرت رسول است و اینکه طاعت هر دو و شاخت هر دو با یکدیگر در ایمان مقرون است و اساس ایمان همان اقرار به شهادتین است. پس در اذان دو شهادت گواهی به یگانگی خدا و رسالت پیامبر ) قرار داده شده است چنانکه در سایر حقوق دو شهادت قرار داده شده است و دو شاهد لازم است هرگاه بنده ای به یگانگی خداوند متعال و رسالت حضرت رسول اقرار کند همه مراحل ایمان و مراتب آن را پذیرفته است. زیرا اصل ایمان همان شناختن خدا و رسول میباشد.
علت این که در اذان پس از شهادتین مردم برای اداء نماز دعوت شده اند، این است که اذان برای دعوت مردم به طرف نماز در مکان مخصوصی تشریع شده است و مؤذن با گفتن حَى عَلَى الصَّلوة» برای بیا داشتن نماز بشتابید رسیدن وقت نماز را به نمازگزاران اعلام می نماید و ندا به نماز یعنی حَى على الصلوة در وسط اذان مقرر شده زیرا که مؤذن قبل از حى على الصلوة چهار فصل مقدم میدارد دو تکبیر و دو شهادت و بعد از «حی علی الصلوة» چهار فصل دیگر میگوید زیرا پس از آن دوبار حی علی الفلاح میگوید و مردم را به رستگاری و نجات فرار میخواند تا آنها به عمل نیک و نماز ترغیب شوند. پس از آن دوبار حتى عَلی خَيْرِ الْعَمَلِ» میگوید تا مردم را به بهترین اعمال که نماز است تشویق نماید. پس از آن دوبار صدای خود را به «الله اکبر» و دوبار به «لا اله الا الله» بلند میکند و کلام را با ذکر و یاد خدا که معبود یکتاست پایان میدهد همچنان که با یاد همان نام آغاز نمود.
علت این که آخر اذان گفتن جمله «لا اله الا الله» مقرر شده است نه گفتن «الله اکبر» این است که چون «لا اله الا الله» نام خدا در آخر جمله قرار گرفته است و خداوند میخواهد در اذان کلام به اسم او خاتمه یابد چنانچه به اسم وی آغاز شده است.
علت این که در پایان جملات اذان به جای «لا اله الا الله»، «سبحان الله» یا «الحمد لله» یا «الله اکبر نیامده است در حالی که نام خداوند در آخر این اذکار نیز هست این است که «لا اله الا الله» اعتراف به یگانگی خدا و زدودن شرک و نفی همتا و انباز است برای خدای متعال و این (اقرار) اساس و نخستین شعار ایمان است و از تسبیح گفتن و حمد کردن مهمتر ».است)۱((عيون اخبار الرضا، جلد ۲، باب ۳۴ ص) (۱۰۶) من لا يحضره الفقیه، جلد ۱، ص ۱۹۵)
دعای بین اذان و اقامه
امام رضا در بین اذان و اقامه دعای زیرا را میخواند
اللَّهُمَّ رَبِّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ، وَالصَّلاةِ الْقَائِمَةِ، بَلِّغْ مُحَمَّد أَن الدَّرَجَةَ وَالْوَسِيلَةَ، وَالْفَضْلَ وَالْفَضِيلَةَ، وَبِاللَّهِ اسْتَفْتِحُ وَبِاللَّهِ أَسْتَنْجِحُ، وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولِ الله وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ أَتَوَجَهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاجْعَلْنِي بِهِمْ عِنْدَكَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ» (۱)(فلاح السائل ، ص ۱۵۵، بحار الانوار، جلد ۸۴ ص ۳۷۵ مستدرک الوسایل، جلد ۴، ص ۱۲۳)
خدایا پروردگارا به حق این دعای کامل بین اذان و اقامه و نمازی که به پا میشود از تو مسئلت دارم محمد که درود تو بر او و خاندانش باد را درجه و وسیله و فضل و فضیلت عطا فرمایی
به نام خداوند آغاز کرده و از او یاری می طلبم و به محمد رسول او و خاندانش که درود خدا بر آنان باد - روی می آورم
پروردگارا ۴ بر محمد و خاندانش درود فرست و به بزرگواری ایشان مرا نزد خودت در دنیا و آخرت آبرومند گردان و از نزدیکان به خودت قرار ده.