اعتدال در مصرف

نکته ای دیگر که در این جا سزامند یادآوری است نسبی بودن اعتدال در مصرف است که تابع زمان و مکان و حتى تابع شأن و منزلت افراد می باشد. بنابراین نمیتوان برای رفتار انسان در هر زمان و مکان و در هر شرایط نمونه ای از مصرف را معیار قرار داد؛ زیرا ممکن است نوعی از مصرف برای فردی کم درآمد اسراف تلقی گردد در حالی که همان اندازه از مصرف برای کسانی که از توانایی بیشتری برخوردارند حد وسط و حالت اعتدال به شمار آید. این فراز از سخنان امام رضا گواه بر این مطلب است که فرمود:

عَلَيْكُم بالقصد في الغني والفقر و البر من القليل والكثير؛ بر شما باد به میانه روی به هنگام ثروتمندی و نداری و بر شما باد به نیکی کردن از مال اندک و فراوان.(2. ابن بابويه، علی بن حسین والد شیخ صدوق)، فقه الرضا، ص ۳۳۸)

این سخن نورانی امام رضا حاکی از آن است که هر چند سطح زندگی متمولان و افراد کم درآمد متفاوت است اما در یک چیز مشترکاند و آن رعایت حد وسط در زندگی خویش است. این آیه نیز تأییدی بر این مطلب است که در خصوص هزینه های زندگی فرمود: ﴿وَلِيُنْفِقْ ذُو سَعَة مِن سَعَتِه، و مَن قُدِرَ عليه رزقه فَلْيُنْفِقْ مِمَّا آتاه الله: (3. لازم به یادآوری است به قرینه سیاق و روایات که در ذیل این آیه آمده است، منظور از اتفاق در این آیه هزینه های جاری زندگی است. )بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند و هر که روزیش تنگ باشد، باید از آنچه خدا به او عنایت کرده است خرج کند. (4. ۴ طلاق (۶۵): ۷)

زندگی فردی و اجتماعی امام رضا مصداقی روشن از زندگی مطابق با شرایط زمانه است آن حضرت در پاسخ به توقع برخی دوستان خود که انتظار داشتند، آن حضرت همانند جدش امام علی الله جامه بپوشد و زندگی خویش را سامان دهد، فرمود:

 إن أهل الضعف من موالي يُحِبُّونَ أن أجلس على اللبود و الْبَسَ الخَشِنَ، وليس يتحمل الزمان ذلك؛ افراد کم بضاعت از دوستدارانم علاقه دارند من بر نمد بنشینم و لباسی خشن بپوشم ولی زمانه چنین چیزی را بر نمی تابد.(1. مجلسی، همان، ج ۷۶، ص ۳۰۹)

 این نکته لازم به ذکر است که امام رضا به لحاظ زندگی فردی و غلبه بر نفس، زیر لباس خود تن پوش زبر و خشن میپوشید ولی در اجتماع و در

هنگام ملاقات با دیگران لباس رویی اش مناسب و همانند لباس دیگران بود. روايت عون بن محمد گواه این مطلب است که میگوید هر چند امام رضا بر حصیر و نمد مینشست و از لباسهای زبر و خشن استفاده می کرد، ولی آنگاه که در اجتماع ظاهر میشد لباس معمولی میپوشید و خود را می آراست. ... إذا بَرَزَ لِلنَّاسِ تَزَيَّن لهم.( 2.ابن بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص۱۹۲.)

ص244