انس با قرآن

قرآن کتابی آسمانی است که باید آن را خواند در آن تدبر کرد و به آن عمل نمود، زیرا قرآن کتاب هدایت(4. بقره (۲) ۱۸۵ ) کتاب دانش و حکمت(5. یس (۳۶): ۲ ) و و کتاب ذکر و یاد خداست(1. تكوير (۸۱): ۲۷ ) قرآن کتابی الهی و بزرگ است(2. حجر (۱۵) ۷۸ ) که همه چیز را آشکار ساخته(3. نحل (۱۶): ۸۹)  و مایه شفا و رحمت برای عالمیان است؛(4. اسراء (۱۷): ۸۲ )  کتابی که نور هدایت و معارفش تا ابد روشن و از مرز زمان و مکان گذشته است.

قرآن کتابی است که هر کس آن را مطالعه کند و از عهده فهم آن برآید، بی اختیار سر تعظیم و تسلیم در برابر آن فرود می آورد و در برابر معارف و حقایق آن، زانوی ادب بر زمین می نهد چرا که معارفش را بر پایه علم و استدلال قرار داده و همگان را به تعقل تفکر و تدبر دعوت کرده است. پس باید طبق این فرموده رسول خدا عمل کرد که فرمود:

إذا التَبَست عَلَيْكُمُ الفِتْنَ كَقِطَع الليل المظلم فعليكم بالقرآن..... مَن جَعَلَه أمامه قاده إلى الجَنَّة، و مَن جَعَلَه خَلَفَه ساقه إلى النار، وهو الدليل يَدلُّ علی خیر سبیل؛(5. کلینی، محمد بن يعقوب، الکافی، ج ۲، ص ۵۹۹)  آنگاه که فتنه ها همچون تاریکی شب شما را با مشکل گرفتار کند به قرآن روی آورید ..... هر کس قرآن را پیش روی خود قرار دهد قرآن او را به سوی بهشت می برد. و هر کس آن را به پشت سر اندازد او را به دوزخ خواهد راند. قرآن راهنمایی است که انسان را به بهترین راه هدایت میکند.

امام رضا مانند دیگر امامان با گفتار و روش عملی خود، عظمت قرآن را به پیروان ،قرآن گوشزد کرده است. آن حضرت در توصیف قرآن کریم و اشاره به جایگاه بلند این کتاب آسمانی می فرماید

هو حبل الله المتين و عروه الوثقى، وطريقته المثلى المؤدي إلى الجنة و المنجي من النار لا يخلُقُ على الأزمنة، ولا يغت على الألسنة لأنه لم يجعل لزمان دون زمان، بل جعل دليل البرهان والحجة على كُلِّ إنسان، لا يأتيه الباطل من بَينَ يَدَيه ولا مِن خَلْفِه تنزيل من حكيم حميد(1. عطاردی، عزیز الله مسند امام رضا، ج ۱، ص ۳۰۹ ) قرآن ریسمان محکم خدا دستگیره مطمئن و راه برتر اوست که به بهشت می انجامد و از دوزخ می رهاند قرآن با گذر زمان نه کهنه می شود و نه زبانهای گوناگون آن را به انحطاط و تباهی می کشاند؛ چرا که قرآن برای زمانی خاص قرار داده نشده است؛ بلکه به عنوان راهنما به سوی برهان و حجت بر هر انسانی در نظر گرفته شده است نه از پیش رو و نه از پشت سرش باطل به آن راه نیافته است فرود آمده از سوی حکیمی ستوده است.

تلاوت صبحگاهی قرآن

یکی از توصیه های همیشگی خاندان عصمت و از جمله امام رضا مواظبت بر تلاوت قرآن بعد از نماز صبح است که به عنوان تعقیب نماز خوانده شود، چنان که آن حضرت در این باره فرمود: ينبغي للرجل إذا أصبح أن يقرأ بعد التعقيب خمسين آية؛(2. بروجردی حسین جامع احادیث شیعه، ج ۵، ص ۴۳۰ ) سزاوار است که مردم بعد از نماز صبح، پنجاه آیه از قرآن را تلاوت کنند.

ضرورت پیروی از قرآن

امام رضا در ضرورت پیروی از قرآن در پاسخ این سؤال که نظر شما درباره قرآن چیست؟ فرمود: کلام الله لا تتجاوزوه ولا تطلبوا الهدى في غَيْرِهِ فَتَضِلُّوا؛(3. ابن بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق)، التوحيد، ص ۲۲۴) قرآن کلام خداست از آن جلو نیفتید و هدایت را در غیر آن نجویید که گمراه خواهید شد.

ضرورت پیروی از قرآن از آن روست که این کتاب کتابی زنده و جاودان است و هر کس در هر عصر و زمانی میتواند با پیروی از آن بهره هایی معنوی فراوان ببرد. امام رضا در این باره فرمود:

إن الله تعالى لم يجعله لزمان دون زمان، و لا لناس دون ناس، فهو في كُلِّ زمان جديد، و عندَ كُلِّ قوم غض إلى يوم القيامة(1. طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص ۵۸۱ )  خداوند قرآن را برای زمانی خاص و مردمی خاص قرار نداده است بلکه قرآن در هر زمانی تازه و نزد هر گروهی تا روز قیامت با طراوت است.

آثار و برکات تلاوت قرآن

امام رضا در اشاره به برخی آثار تلاوت قرآن به نقل از پیامبر اکرم ﷺ فرمود:

إجعلوا لبيوتكم نصيباً من القرآن، فإنّ البيت إذا قُرى فيه تَيَسَّر على أهله وكثر خيره، و كان سكانه في زيادة(2. ابن فهد الحلي، احمد بن محمد عدة الداعي، ص ۲۶۹) براى خانه هایتان سهمی از قرآن قرار دهید؛ زیرا آنگاه که در خانه قرآن تلاوت شود آن خانه بر اهلش آسان میگیرد، خیر و برکتش رو به فزونی خواهد نهاد و ساکنان آن نیز افزایش خواهند یافت.

به دلیل پاداش زیاد در تلاوت قرآن بود که امام رضا هر صبح و شام در بستر قرآن میخواند و هر سه روز آن را ختم میکرد این را از زبان ابراهیم بن عباس بشنویم که در میزان قرآن تلاوت کردن امام رضا می گوید:

.... و كان الرضا - عليه السلام - يَختِمُه في كُلِّ ثلاث، و يَقُولُ: لَو أردت أن أختِمَه في أقل من ثلاث لختمت، و لكن ما مررت بآية قط إلا فكرت فيها وفي أي شيء أنزلت، وفي أي وقت، فلذلك صرت أختم في ثلاثة أيام(1. این بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق، الامالی، ص ۷۵۸ ) امام رضا الا قرآن را در سه روز ختم میکرد و می فرمود: اگر بخواهم قرآن را در کمتر از سه روز ختم می کنم. ولی به هر آیه ای که میرسم در آن میاندیشم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است از این رو آن را در سه روز ختم میکنم.

 رجاء بن ضحاک که در طول سفر امام رضاء الله آن حضرت را همراهی می کرد می گوید:

كان الرضا - عليه السلام - في طريق خراسان يُكثر بالليل في فراشه من تلاوة القرآن، فإذا مر بآية فيها ذكر جنّة أو نار بكي وسأل الله الجَنَّة، وتعوذ به من النار(2. مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۸۹ ص ۲۱۰ ) امام رضا یا در راه سفر به خراسان شبها در بسترش قرآن بسیار می خواند، هرگاه به آیه ای که در آن بهشت و یا دوزخ آمده است می رسید، می گریست و بهشت را از خدا طلب میکرد و از آتش دوزخ به خدا پناه می برد.

 انس امام به قرآن به حدی بود که پاسخهای آن حضرت به پرسش های دیگران به قرآن بود چنان که تمثیل های آن حضرت نیز قرآنی بود.(3. نک ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۸۰)

 ابراهیم بن عباس در اشاره به توانایی امام رضا در پاسخگویی به وسیله قرآن می گوید:

... و كانَ المَأْمُونُ يمتحنه بالسؤال عن كُلِّ شَيْءٍ فَيُجيب فيه، و كان كلامه كله وجوابه وتمثيله بآيات من القرآن(4. این بابویه قمی، محمد بن علی شیخ صدوق)، الامالی، ص ۷۵۸ ) ... مأمون همواره آن حضرت را با سؤال از هر چیزی می آزمود و او جواب میداد تمام سخنان پاسخها و تمثیل آن حضرت از آیات قرآن بود.

ص68

ذکر و انس با قرآن

از جمله آموزه هایی که در بهداشت و سلامت روان اهمیت دارد و در سیره پیشوایان معصوم و از جمله امام رضا بر آن تأکید شده، ذکر و انس با قرآن است حدیث معروف سلسلة الذهب، از جمله سخنان آن حضرت است که امنیت یافتگی و آرامش را از آثار کلمة «لا إله الا الله دانسته می فرماید: لا إله إلا الله حصني فَمَن دَخَلَه أمن من عذابي؛ كلمة لا إله الا الله دژ مستحكم من است، هر کس در آن داخل گردد از عذاب من در امان خواهد بود.(3. ابن بابویه محمد بن علی (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۴۴)

 از جمله چیزهایی که امام رضا آن را مایه آرامش انسان می داند، قرآن است، زیرا قرآن که شفاست(1. تعلموا القرآن ، فإنه ربيع القلوب واستشفوا بنوره فإنه شفاء الصدور، حر عاملی، محمد بن حسن الفصول المهمة في اصول الأئمة، ج ۳، ۳۱۷) خرد آدمی را از بی راهگی باز می دارد و صفحه دل او را از انواع مرضها و انحرافات فکری پاک میکند و زمینه را برای جای دادن فضایل آماده میسازد و برنامه درست زیستن را به وی می آموزد.

 امام رضا در اشاره به این تأثیر قرآن در پاسخ به این سؤال که نظرتان درباره قرآن چیست؟ فرمود: كلام الله لا تتجاوزوه، ولا تطلبوا الهدى في غيره فَتَضِلُّوا؛ قرآن کلام خداست و از دستورات آن تخطی نکنید و در غیر آن هدایت نجویید که گمراه خواهید شد. (2. ابن بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۶۲)

ص165