حج نیز، حکم واجب دیگری است که اسرار بسیار و فواید مادی و معنوی فراوان آن بر دانایان پوشیده نیست فریضه حج علاوه بر آثار معنوی بی شماری که دارد، از برکات بزرگ آن آشنایی مسلمانان با یکدیگر آگاه شدن آنان از وضعیت سیاسی اجتماعی و اقتصادی همدیگر چاره جویی برای رفع معضلات و مشکلات ایجاد اتحاد و انسجام میان آنان و بالاخره، حج، نمایش عظیم قدرت اسلام در این کنگره بزرگ است که هر کدام سهم بسزایی در پیشرفت مسلمین و دفع شرارتهای شیاطین و معاندین دارد.

ص213

بیان وجوب حج و برخی شرایط و احکام آن

عن الرضا (ع) [ في كتابه إلى المأمون ] وَ حِجَ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيهِ سَبِيلاً، وَ السَّبِيل زاد و راحلةً. وَ لَا يَجُوزُ الْحَجُّ إِلا مُتَمَتَعِاً، وَ لا يَجُوزُ الأَفْرادُ وَ الْقِرَانُ الَّذِي تَعْمَلَهُ الْعَامَّةُ، وَ الإِحْرَامُ دُونَ الميقات لا يَجُوزُ قَالَ اللهُ: «وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ( بقره ٫ ۱۹۴)وَ لا يَجُوزُ فِي النُّسْكِ الخَصِيُّ، لِأَنَّهُ نَاقِصُ وَ يَجُوزُ الْمَوجُوءُ.

تحف العقول، باب کلمات امام رضا(ع)

امام رضا (ع) در قسمتی از مکتوب خود به مأمون چنین بیان فرمودند: 

حج خانه خدا واجب است بر کسی که راهی به آن دارد و مستطیع است. و راه داشتن و مستطیع بودن توشه و مرکب داشتن میباشد.

و روا نیست حج، جز به وضع حج تمتع.

و حج إفراد و قرآن که عامه انجام میدهند، جایز نیست.

احرام پیش از میقات جایز نخواهد بود.

خداوند می فرماید حج و عمره را برای خدا کامل کنید. برای قربانی گوسفند اخته شده که قدرت تولید مثل از او گرفته شد جایز

نیست ولی اگر بیضه اش را پیچانیده باشند، برای قربانی جایز است.

وجوب حج و شرایط آن

عَنِ الْفَضلِ بْنِ شَادَانِ عَنِ الرِّضا (ع) في كتابه الى المأمون ] قال: 

وَ حِجُّ الْبَيْتِ فَرِيضَةً عَلَى مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً، وَ السَّبِيلُ، الزَّدُ وَ الرَّاحِلَةُ مَعِ الصحة.

عيون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۱۲۴ و وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۲۳

فضل بن شاذان از امام رضا (ع) روایت کرد که آنحضرت فرمود: انجام حج و زیارت بیت الله برای کسی که توانایی رفتن به سوی آن را دارد، واجب است.

و مراد از سبیل زاد و توشه همراه با سلامتی است.

فلسفه حج

عَنِ الرَّضا (ع ) في حديث طويل، قال: 

إِنَّمَا أُمِرُوا بِالحَجِّ لِعِلَّةِ الْوَفَادَةِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَ طَلَبِ الزَّيَادَةِ وَ الْخُرُوجِ مِنْ كُلِّ مَا اقْتَرَفَ الْعَبْدُ تائباً مِمَّا مَضى، مُسْتَأْئِفاً لِمَا يَسْتَقْبِلُ، مَعَ مَا فِيهِ مِنْ إِخراج الْأَمْوالِ، وَ تَعَبُ الْأَبْدَانِ وَ الْاشْتِعَالِ عَنِ الْأَهْلِ وَالْوَلَدِ وَ حَظْرِ النَّفْسِ عَنِ اللَّذَاتِ شاخِصاً فِي الْحَرِ وَ الْبَرْدِ، ثَابِتاً عَلَى ذَلِكَ دائماً ، مَعَ الْخُضُوعِ وَالْأَسْتِكَانَةِ وَ التَّذَلُّلِ. 

مع ما في ذَلِكَ لِجميع الْخَلْقِ مِنَ الْمَنافِع لِجَمِيعِ مَن فِي شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِي الْبَرِ و الْبَحْرِ مِمَّنْ يَحُجُ وَ مِمَّنْ لَمْ يَحْجُ، مِنْ بَيْنِ تَأْجِرٍ وَ جَالِبِ وَ بائِعِ وَ مُشْتَرِى وَكَاسِبٍ وَ مِسْكِينِ وَ مَكارٍ وَ فَقِيرٍ، وَ قَضَاءِ حَوَائِجِ أَهْلِ الْأَطْرَافِ فِي الْمَوَاضِعِ الْمُمْكِنِ لَهُمُ الاجْتِمَاعُ فِيهِ، مَعَ مَا فِيهِ مِنَ التَّفَقُّهِ وَ نَقْلِ أَخْبَارِ الأَئِمَّةِ (ع) إِلَى كُلِّ صَفْعِ وَ نَاحِيَةٍ كَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: «فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُو فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ وَ لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ. 

عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۱۱۹ و وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۷

همانا مامور به حج شدند بخاطر رفتن به سوی خدا و طلب کردن ثواب بسیار و بیرون رفتن بنده از گناهان در حالتی که از گذشته تائب و پشیمان) باشد و شروع به انجام اعمال صالح در آینده کند.

علاوه بر اینکه در حج بیرون کردن اموال و به سختی انداختن بدنها و روی گردانیدن از زن و فرزند و منع کردن نفس از لذتها بخاطر رضای خدا و حصول طهارت ظاهری و باطنی است و این همه در حالی است که در میان سرما و گرما بسر میبرد و پیوسته متحمل صدمات سرما و گرما میشود و همواره چنین می کند. تا به مقصود خود برسد با توجه به اینکه در همه این حالات با خضوع و مسکنت و تذلل باشد.

علاوه بر اینکه در حج است از برای مردم از منافع (مردمی که در مشرق و مغرب زمین و در بیابان یا دریا باشند در حال حج باشند یا نباشند، از تاجر و جالب(کسی که دنبال کسب منافع است.) و بایع و مشتری و کاسب و مسکین و مکار (کسی که مرکب برای سواری و مسافرت کرایه می دهد.)و فقیر .

 و در حج است از برآورده شدن حاجتهای اهل اطراف در مواضعی که اجتماع ممکن باشد برای حاجیان

 علاوه بر اینکه در حج پیدا کردن فهم و دانش و نقل اخبار ائمه (ع) است، به هر سمت و به هر جانب.

چنانکه خداوند متعال می فرماید: فلولا نفر من كل فرقه... الی آخر» یعنی پس چرا کوچ نمیکنند از هر فرقه کسانی تا تحصیل فهم و علم دین کنند و بترسانند قوم خود را از معصیتها زمانی که مراجعت کردند شاید مردم بترسند و دست از نافرمانی خدا بردارند).(نوبه ٫ ۱۲۲)

و در اعمال نافعه مردم حاضر باشند.

فضیلت طواف کعبه

في فِقْهِ الرِّضا (ع ) وَ أَرْوى:

إِنَّ مَنْ طَافَ بِالْبَيْتِ سَبْعَةَ أَشْواطٍ كَتَبَ اللهُ لَهُ سِتَّةَ الْافِ حَسَنَةٍ وَ مَحا عَنْهُ سِتَّةَ آلافِ سَيِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ دَرَجَةٍ.

آثار الصادقین، ج ۱۲، ص ۶۹ به نقل از جامع احادیث الشیعه

در کتاب فقه الرضا (ع) است که به من روایت رسید:

 هر کس هفت شوط بر کعبه طواف کند خداوند شش هزار حسنه برای وی می نویسد و شش هزار گناه را از وی نابود میکند و شش هزار درجه برای او برافرازد.

حج مقبول از زمره با فضیلت ترین اعمال

عَنِ الرضا (ع)، عَنْ آبائِهِ عليهم السَّلام عَنِ النَّبِيِّ (ص ) قَالَ: أَفْضَلُ الْأَعْمَالَ عِنْدَ اللَّهِ عز وجل، إيمانٌ لأَشَكَ فِيهِ وَ غَزْو لا غُلُولَ فِيهِ وَ حَجٌ مَبْرُورٌ.... 

أمالی شیخ مفید (ره)، مترجم، ص ۱۱۱، و عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۸

امام رضا (ع) از پدران بزرگوارش نقل نمود که پیامبراکرم(ص) فرمود:

 با فضیلت ترین اعمال نزد خداوند متعال عبارتست از ۱ ایمانی که شک و تردیدی در آن وجود نداشته باشد .۲ نیت و قصدی که در آن شائبه خیانت و فریب نباشد. 3-حج مقبول و پسندیده

فضیلت انجام حج عمره

قال الرضا (ع )

الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةُ مَا بَيْنَهُما.

من لا يحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۴۲

امام رضا (ع) فرمود: 

هر حج عمره تا حج عمره دیگر کفاره گناهان در میان آن دو است.

وجه نامگذاری مکه

عَنِ ابْنِ سِنَانٍ، عَنِ الرِّضا (ع )

سُمِّيَتْ مَكَّةَ، مَكَّةَ لأَنَّ النَّاسَ كَانُوا يُمَكُونَ فِيها وَكَانَ يُقَالُ لِمَنْ قَصَدَهَا: قَدْ مَكَا، وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ: وَ مَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلَّا مُكَاءً وَ تَصْدِيَةً: فَالْمُكَا التَّصْفِيرِ وَ التَّصْدِيَةُ صَفْقُ الْيَدَيْنِ.

بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۷۷، ج ۲، بیروت

ابن سنان از امام رضا (ع) نقل کرد که آن حضرت فرمود:

 مکه را از آن جهت مگه نامیده اند که مردم به آنجا قصد می کردند. زیرا «مکا» یعنی قصد کرد و آیه شریفه اشاره به این معنی کرد و دعایشان در کنار بیت الله، تنها صوت و کف زدن بود که مکا به معنای صوت زدن و تصدیه به معنای کف زدن می باشد.

از فواید انجام حج

قال الرضا (ع )

إِنَّ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ يَنْفِيانِ الْفَقْرِ وَ الذُّنُوبِ .....

وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۷۴

امام رضا (ع) فرمود:

همانا حج تمتع) و حج عمره، فقر و گناه را از بین می برند.

چرا خانه کعبه در وسط زمین بنا شد؟

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَنَانٍ، أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضا (ع ) كَتَبَ إِلَيْهِ فِيمَا كَتَبَ مِنْ جَوابِ مَسائِلِهِ: عِلَّةً وَضْعِ الْبَيْتِ فِي وَسَطِ الْأَرْضِ إِلَى أَنْ قَالَ ) لِيَكُونَ الْفَرْضُ لِأَهْلِ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ سَوَاءً.

وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۸

از محمد بن سنان روایت شد که امام رضا (ع) در پاسخ به سؤالاتش نوشت:

دلیل قرار گرفتن خانه خدا در وسط زمین برای آن است که انجام این واجب برای اهل مشرق و مغرب مساوی باشد.

چرا حج واجب، یک مرتبه قرار داده شد؟

عَنِ الْفَضْلِ بْن شاذان، عَنِ الرِّضا (ع) قَالَ: إِنَّمَا أُمِرُوا بِحَجَّةِ وَاحِدَةٍ لَا أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ، لِأَنَّ اللَّهَ وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقُوَّةِ... فَكَانَ مِنْ تِلْكَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِداً، ثُمَّ رُغْبَ بَعْدُ، أَهْلُ الْقُوَّةِ بِقَدْرِ طَاقَتِهِمْ. 

عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۱۲۰ و وسائل الشيعه، ج ۸، ص ۱۲

از فضل بن شاذان روایت شد که امام رضا (ع) فرمود:

 همانا مردم مأمور شدند به یک حج نه بیشتر از آن زیرا خداوند متعال واجبات را با ملاحظه ضعیف ترین اشخاص وضع نموده است..... که از جمله این واجبات حج است که یک مرتبه واجب شده است و بعد از آن برای کسانی که قوت دارند به اندازه طاقت آنها ترغیب و تحریص شده است که حج انجام دهند.

فضیلت فرستادن مؤمنین به حج

عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيَّ الديلمي مَوْلَى الرِّضا (ع ) قَالَ: سَمِعْتُ الرَّضا (ع ) يَقُولُ: مَنْ حَجَّ بِثَلَاثَةٍ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَدِ اشْتَرَى نَفْسَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وجلَ بِالثَّمَنِ وَ لَمْ يَسْأَلْهُ مِنْ أَيْنَ اكْتَسَبَ مَالَهُ مِنْ خَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ ؟(مرحوم شیخ صدوق در توضیح این حدیث میفرماید: منظور این است که خداوند از او درباره اموال شبهه ناکی که در مالش هست. سؤال نمی کند.)

عيون اخبار الرضا (ع)، ج ۱، ص ۵۳۱ ترجمه حمیدرضا مستفید و دیگران

حسین بن علی دیلمی، خدمتکار امام رضا (ع) میگوید: شنیدم که آن حضرت می فرمود: هر کس سه مؤمن را به حج بفرستد در واقع با آن پول خود را از خداوند متعال خریده است و خدا از او نمی پرسد که مالش را از کجا بدست آورده از حلال یا حرام؟

صص263-268