مشبهه و مجسمه

از جمله انحرافاتی که در عصر امام رضا وجود داشت، عقیده به جسم بودن خدا و تشبه خدا به انسان بود که میگفتند خداوند مانند انسان دارای چشم و ابرو است: «له الحاجبان والعينان كصورة الإنسان(2. تک ابوالمعالی، محمد بن عبيد الله بیان الادیان، ص ۴۶۵)  از این رو طرفداران این مسلک دیدن خدا مصافحه با او و توصیف او را با عوارضی همچون غم و شادی جایز می دانند اینان آنچنان افراط کرده اند که میگویند: اگر یک مسلمان خالص و واقعی در اثر ریاضت به مراتب اخلاص و اتحاد محض نایل آید توفيق معانقه با خدا در دنیا و آخرت خواهد یافت.(3. نک شهرستانی محمد بن عبد الكريم ملل و نحل، ج ۱، ص ۱۳۹)

 این گروه برای اثبات مدعای خود به آیه و جاء ربك و المَلَكُ صَفَا صَفَاً(4. فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند»، فجر (۸۹) ۲۲ ) و آية وُجُوهٌ يَومَئِذٍ ناضرة إلى ربها ناظرة(5. در آن روز صورت ها شاداب و مسروراند و به پروردگارش می نگرند، قیامت (۷۵): ۲۲ و23) استناد کرده اند.

امام رضا با تفسیر صحیح آیات یاد شده برداشت نادرست سران فرقه یاد شده را گوشزد کرد و به رد این دیدگاه شرک آمیز پرداخت آن حضرت در

تفسير آيه وجاءَ رَبُّكَ والمَلَكُ صَفَا صَفاً فرمود:

إن الله تعالى لا يوصف بالمجيء والذهاب، تعالى عن انتقال، إنما يعني بذلك: وجاء أمر رَبِّكَ والمَلَكُ صَفاً صَفاً؛ همانا خدای تعالی به آمدن و رفتن توصیف نمی شود و از انتقال از جایی به جایی ،مبر است بلکه منظور این است که در روز قیامت در حالی که فرشتگان در صفوف مرتب قرار دارند امر پروردگار تو می آید.

و نیز در تفسیر آیه وُجُوهٌ يَومئذ ناضرة إلى ربها ناظره می فرماید: منظور این است که در روز قیامت گروهی از مردم رخساری نورانی دارند و منتظر

پروردگار خویش اند که به آنان ثواب عنایت نماید. (1. تک ابن بابویه محمد بن على (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۴۲۶ )

آن حضرت در رد هرگونه مشابهت بین آفریدگار هستی و مخلوقاتش، فرمود: ) كل ما في الخلق من أثر غير موجود في خالقه، وكُلُّ ما أمكن فيه مُمتَنِعٌ مِن صانعه؛ هر صفت و اثری که در مخلوقات وجود دارد در خالق آنها وجود ندارد و هر آنچه در مورد مخلوقات امکان پذیر است از صانعشان ممتنع میباشد. (2. مفید محمد بن محمد، الامالی، ص ۲۵۷ )

آن حضرت در پاسخی کوبنده درباره کسی که خداوند را به مخلوقاتش تشبیه کرده و صفات مخلوقات را به او نسبت دهد فرمود: من شبه الله تعالى بخلقه فهو مشرك، و مَن نَسَبَ إليه ما نهى عنه فهو كافر؛ هر که خداوند را به مخلوقش همانند بداند، مشرک است و هر کس آنچه را که از آن نهی شده به خدا نسبت دهد کافر است. (3. این بابویه، محمد بن علی شیخ صدوق)، همان، ج ۲، ص ۱۰۵)

ابوهاشم جعفری میگوید در یک نوبت که در محضر امام رضا بودم، به من فرمود: چرا مجالست با عبدالرحمن بن یعقوب را ترک نمی کنی؟ گفتم او از بستگان من و برادر مادرم محسوب میشود ممکن است بفرمایید چرا؟ امام فرمود به این دلیل که او درباره خداوند عقیده ای باطل دارد، او قائل به جسمانیت خداست. بنابراین یا با او بنشین ما را رها کن و یا با ما باش و او را واگذار

عرض کردم من نه حرفهای او را قبول دارم و نه به عقیده اش ایمان دارم آیا باز مرا در این ارتباط گناهی هست؟ امام فرمود: آیا نمی ترسی آنگاه که او مورد خشم خدا قرار گیرد تو نیز شریک بلای او گشته و در آتش او بسوزی؟ مگر نمیدانی پدر یکی از اصحاب حضرت موسی در سپاه فرعون بود، همین که لشکر حضرت موسی از آب خارج شدند آن شخص، از سپاه آن حضرت جدا شد و به عقب برگشت تا پدر خویش را نصیحت کند و او را ترغیب به ایمان نماید اما در همان حال آنگاه که عذاب خداوند قوم فرعون را فرا گرفت همه غرق شدند، او نیز غرق شد.

 حضرت موسی ، چگونگی حال و سبب آن کار را از جبرئیل جویا شد. او پاسخ داد هر چند او در عقیده پدرش نبود ولی هنگامی که غضب الهی ملتی را فرا گیرد، کسانی نیز که با آنان در ارتباط باشند دفاعی نداشته و به عذاب آنان مبتلا می گردند. (1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۹)

ص216