۱۹-۲ - تحلیل روانی حالت عجب خود پسندی و غائله های سوء آن

روایت شده است آن حضرت درجات و آثار و غائله های سوء عجب را در حدیثی گزارش فرمود و در حقیقت به تحلیل روانی این رذیلت اخلاقی پرداخت. احمد بن نجم درباره عجبی که اعمال و کردارها و کوششهای انسان را به تباهی می کشاند از امام رضا ع السلام سؤال کرد امام السلام در پاسخ فرمود: عجب دارای مراتب و درجات و آثار گوناگون روانی است یکی از آن درجات این است که از رهگذر وجود این حالت در انسان اعمال زشت و کردارهای نادرست از دیدگاه یک فرد معجب آن چنان با زیورهای پوشالی و پنداری آراسته میشود که آنها را خوش زیبا و درست تلقی می کند و تصور میکند که فردی درست کار و نیکوکردار است و هر عمل زشتی را که انجام می دهد آن را از نظر روانی زیبا و پسندیده و نیکو بر می شمارد. دیگر آن که فرد معجب حتی در ایمان به پروردگارش گرفتار خود پسندی میشود و در برابر خدا به خود می بالد که به او ایمان دارد و بر خدا به خاطر ایمانش منت میگذارد و از او طلبکار میشود.» (قمی، سفينة البحار، (۲۳۷٫۲)

 امام رضا ع سلام در طی این عبارات کوتاه حالات روانی یک فرد معجب را برای ماتفسیر فرموده است که او آن چنان در حب و عشق به خویشتن به سر میبرد و آن قدر در علاقه به خود و پسند خویشتن گرفتار میگردد که نه تنها خود را برتر از دیگران میداند و بر آنها منت میگذارد بلکه تصور میکند چون به خدا ایمان دارد می تواند پروردگارش را مشمول منت و احسان خود قرار دهد. 

سخن امام رضا ع السلام این نکته را بازگو میکند که فرد معجب را باید به خاطر عجب و نیکو پنداشتن اعمالش یک فرد نابسامان از نظر روانی دانست چرا که او ره گم کرده و با عینک عجب و خودپسندی زشت را زیبا میبیند و چاه را راهی هموار مشاهده میکند این بیان حضرت ثامن الحجج اسلام که فرمود: «ان يُزينُ للعبد سوء عمله فيراهُ حَسَنا فَيُعْجِبُهُ وَيَحْسَبُ انه يحسن صنعاً گفتار الهی در لابه لای سخنان این امام بزرگوار چهره مینمود اگر چه کمتر سخن میگفت و بیشتر در حال سکوت و تفکر به سر میبرد اما هرگز لب به سخن میگشود سخنانش از قرآن و وحی مایه می گرفت. چنان که سخنان کوتاه فوق از آیاتی که در ذیل یاد میشود اقتباس و از آنها پرتو می گیرد.

رهنمودها و سیرت های الگوساز تربیتی و اخلاقی امام رضاء السلام آن چنان غنی و پربار و فراوان است که بررسی هر یک از آنها به فرصت دور و درازی نیاز دارد. (کنگره جهانی امام رضا ع السلام (۴۹۳ - (۴۸۵)