ابونواس

حسن بن هاني بن عبد الأول حکمی معروف به ابونواس» شاعر شیعی مذهب و از بزرگترین غزلسرایان عصر عباسی است.

او در اهواز متولد شد و در بغداد درگذشت و در گورستان شونیزی به خاک سپردند در حالی که خانواده از خود باقی نگذاشت. نواس» یعنی گیسوی بلند و از آنجا که وی در کودکی و نوجوانی گیسوان بلند داشت و بر روی شانه هایش می ریخته او را ابونواس» نامیده اند.

مقام او در شعر جدید و متمدن عربی مقام امرؤ القیس در شعر صحرایی و جاهلی است و هر دو مؤسس مکتب خود میباشند.

ابن شهر آشوب او را از شعرای اهل بیت می شمارد. این منظور در کتاب اخبار آبی نواس میگوید ابی ،نواس گرایش پنهانی به اهل بیت داشت اما علاقه خود را آشکار نمی کرد. 

مشهور است که به ابونواس گفتند از هر دری شعر و سخن گفته ای ولی چرا در حق على بن موسى الرضا که هم عصر توست خاموش مانده ای؟! 

پاسخ داد سکوت من حاکی از احترام و اعظام اوست، سپس چنین سرود

أَنَا لَا أَسْتَطِيعُ مَدْحَ إِمَامٍ                             كَانَ جِبْرَئِيلُ خَادِماً لِأَبِيهِ

از مدح و ستایش امامی که جبرئیل خادم نیای او بود ناتوانم 

دیوان ابونواس را پس از او ابوبکر صولی (م ۳۳۵ ق) جمع آوری کرد که شامل ۱۵۰۰ قصیده و ۱۳۰۰۰ بیت می باشد(1).(دائرة المعارف تشیع، جلد اول، ص ۲۴۴ و ۴۴۵ - الأنساب، ج ۲، ص ۲۴۲ و ۲۴۳) 

ياسر خادم میگوید وقتی مأمون حضرت علی بن موسی الرضا الله به ولیعهدی خود برگزید و سکه به نام او زد در منابر به نام او خطبه خوانده شد، شعراء از شهرهای مختلف نزدش آمدند و ابونواس نیز در میان آنها بود. هر یک از شاعران در مدح و ستایش آن حضرت شعر سرودند جز ابونواس که شعری در مدح حضرت نگفت، مأمون او را دید و سرزنش کرد و به او گفت ای ابونواس تو با آنکه شیعه هستی و به اهل بیت تمایل داری علی بن موسی الرضا را مدح نکردی با آنکه خصلت های نیک در او گرد آمده؟!

ابونواس لب گشود و این گونه سرود

قيلَ لِي أَنْتَ أَشْعَرُ النَّاسِ طَراً

به من گفته شد تو از همه مردم شاعرتر و سخن ورتری

اذا تفوهت بالكلام البدية

آن زمان که به سخن می آیی

لَكَ مِنْ جَوْهَرِ الْقَرِيضِ مَدِيحٌ

برای توست سخن و کلام هر چه شگفت تر و تحسین برانگیزتر

يُثْمِرُ الدُّرَ فِي يَدَى مُجْتَنِيهِ

که برای شنونده ی آن چو جواهری است که به دست آورده است.

فَلِمَاذَا تَرَكْتَ مَدْحَ ابْنِ موسى 

پس برای چه مدح و ستایش فرزند موسی را ترک کرده ای

وَالْخِصَالُ الَّتِي تَجَمَّعْنَ فِيهِ

در حالی که خصلتهای بزرگ در او گرد آمده؟! 

قُلْتُ لَا أَسْتَطِيعُ لِمَدْحِ امام 

میگویم قدرت ندارم امامی را مدح و ستایش گویم که

كَانَ جبرئيل خَادِماً لِأَبِيهِ

جبرئیل، خدمتگزار نیای او بوده است. 

قَصُرَتِ الْسُنُ الْمَدَائِحِ عَنْهُ

زبانهای ستایشگر از مدح او ناتوان و ضعیف است. 

وقتی مأمون شعر ابونواس را شنید دستور داد مروارید آورده و دهان او را پر از مروارید کرد...(1).(بشارة المصطفی، ص ۱۳۳ و ۱۳۴)

محمد بن یحیی فارسی گوید روزی ابونواس به علی بن موسی الرضا نگاه کرد در هنگامی که آن حضرت از نزد مأمون بیرون آمده و بر استری سوار بود، ابونواس نزدیک آن حضرت شد بر او سلام کرد و گفت ای فرزند رسول خدا، درباره ی شما چند بیت سروده ام که دوست دارم آن را از من بشنوید.

حضرت فرمود: بیا و آن را بخوان

ابونواس این ابیات مشهور را خواند

مُطَهَّرُونَ نَقِيَّاتٌ ثِيَابُهُم

اهل بیت شخصیتهایی هستند که دامنشان از گناه پاک است.

تَجْرِي الصَّلَاةُ عَلَيْهِمْ أَيْنَمَا ذُكِرُوا

و هرگاه ذکرشان به میان آید، صلوات بر آنهاست.

مَنْ لَمْ يَكُنْ عَلَوْباً حِينَ تَنْسِبُهُ

هر کس را یاد کنی تبارش علوی نباشد. 

فَمَا لَهُ مِنْ قَدِيمِ الدَّهْرِ مُفْتَخَرُ 

در روزگاران گذشته برای او افتخاری نبوده است 

فَاللَّهُ لَمَّا بَرَأَ خَلْقاً فَأَتْقَنَهُ 

وقتی که خداوند بندگانش را آفرید و استحکام بخشید 

صَفَاكُمْ وَاصْطَفَاكُمْ أَيُّهَا البَشَرُ 

در میان همه شما را برگزیده و انتخاب کرد 

فَأَنْتُمُ الْمَلَاءُ الْأَعْلَى وَ عِنْدَكُمْ 

شما ملأ اعلى هستید و نزد شماست 

عِلْمُ الْكِتَابِ وَ مَا جَاءَتْ بِهِ السُّوَرُ 

علم کتاب (قرآن) و سوره های قرآن حضرت رضا به او فرمود ابیاتی که برای ما آوردی پیش از این کسی آن را نخوانده بود. سپس حضرت به خدمتکارش فرمود

آیا از مخارج ما همراه تو چیزی است؟

خدمتکار گفت آری سیصد دینار فرمود: آن را به وی بده 

سپس گفت شاید آن را اندک شمارد آن استر را نیز به او عطا کن(1).(عيون اخبار الرضا ال ، ج ۱، ص ۱۵۵، ح ۱۰)

محمد بن یزید مبرد گوید روزی ابونواس از خانه اش بیرون آمد و سواری را دید که در مقابل اوست اما صورتش را ندید از کسانی که آنجا بودند، پرسید این شخص کیست؟

به او گفتند این علی بن موسی الرضا است.

ابونواس این شعر را سرود

إِذَا أَبْصَرَتْكَ الْعَيْنُ مِنْ بُعْدِ غَايَةٍ 

آنگاه که چشمی تو را از دور ببیند 

وَ عَارَضَ فِيكَ الشَّكُ أَثْبَتَكَ الْقَلْبُ

و تو را نشناسد در اینکه آیا تو هستی یا دیگری قلب تردید را برطرف میکند. 

وَ لَوْ أَنَّ قَوْماً أَمَّمُوكَ لَقَادَهُمْ 

و چنانکه مردمی تو را امام بدانند 

نَسِيمُكَ حَتَّى يَسْتَدِلُّ بِكَ الرَّكْبُ(1)(پیشین، ج ۱، ص ۱۵۶، ج ۱۱ - بحار الأنوار، ج ۴۹، ص ۲۳۶، ح 4)

بوی خوش و نسیم تو برای هدایت او کافی است. 

نگاه ابونواس به حضرت امام رضا ، نگاه مهرورزانه و توأم با اجلال و بزرگداشت بوده است و ابیاتی که از این شاعر شیعی آمده است گویای حقایقی است که ابونواس توانسته به روشنی آنها را بیان کند و تأثیرات جاذبه ی محبت آن حضرت را ترسیم نماید.