فصل اول:

القاب مشهور

۱ - ثامن الائمه (امام هشتم): بر پایه عقاید شیعیان امامیه امام رضا هشتمین پیشوایی است که ولایت و امامت امت اسلامی را با هدف تبیین قرآن و پاسداری از اصول و مبانی سیرهنبوی پس از پدرشان امام موسی بن جعفر بر عهده دارند.(۱ - شيخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۸ - ۶۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول الکافی، ج۱، ص۲۰۵ ـ ۲۱۳ و ۳۱۱ ـ ۳۱۹.)

۲ - رضا: رضا مشهورترین و رایج ترین لقب امام است؛ به این معنی که امام تدبیر و تقدیر الهی را با خشنودی و خرسندی می پذیرفته و همواره آنچه را که موجب رضای خدا بوده است انجام می داده اند. چنانکه القاب دیگر آن حضرت، «الرضی، الراضي بالله» و «الراضى بالقدر والقضاء» نيز مؤید این معناست.(۲.اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج ۳، ص۷۱؛ سپهر، عباسقلی خان، ناسخ التواريخ، ج ۱، ص ۲۵)

بر پایه گزارشهای تاریخی مأمون خلیفه عباسی حکومت ۱۹۸ - ۲۱۸ (ق) پس از تحمیل مقام ولایت عهدی به امام در ماه مبارک رمضان سال ۲۰۱ ق ایشان را به الرضا» ملقب نمود و به نام

 ۱۲

آن حضرت سکه زد.(۱ - طبری، محمد بن جریر، تاريخ الطبری، ج ۷، ص ۱۳۹؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ص ۳۷۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۳۰ـ ۳۳۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۶-۳۶۹؛ ابن خلدون عبد الرحمن بن محمد، تاریخ، ج ۳، ص ۲۴۷؛ اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، ج ۳، ص ۱۷۶.) روی این سکه‌ها نام امام به صورت «الامیر الرضا ولیعهد المسلمین علی بن موسی» ضرب شده است.(۲ - سرافراز، علی اکبر و آورزمانی ،فریدون سکه های ایران از آغاز تا دوران زندیه، ص ۱۷۲-۱۷۳)

مأمون این لقب را از شعار الرضا من آل محمد» برگرفت که ظاهراً اولین بار مختار ثقفی (۶۷۵) (ق) در کوفه به هنگام شوریدن بر عبدالله بن زبیر و دعوت به سوی محمد بن حنفیه این شعار را سر داد.(۳- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ دمشق، ج ۵۸، ص ۲۳۷) پس از آن، زیدیان علویان و داعیان عباسی از این شعار برای جلب مردم و قیام علیه خلفای اموی بهره بردند.(۴ - اخبار الدولة العباسية، ص ۱۹۴ - ۲۰۴ و ۳۸۹؛ طبری، محمد بن جریر تاريخ الطبری، ج ۶، ص ۲۷ و ۵۴، ج ۷، ص ۱۱۶ - ۱۱۷ و ۱۶۸ و ۲۲۳ و ۴۲۶؛ کلینی، محمد بن يعقوب الروضة من الکافی، ج ۸، ص ۲۶۴؛ ابن خلدون، تاریخ، ج ۳، ص ۳۰۵؛ ابن کثیر، اسماعيل، البداية والنهاية، ج ۱۱، ص ۱۰؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبيين، ص ۱۱۴-۱۱۵؛ ابونصر بخاری، سر السلسة العلوية، ص ۱۷.)

به ظاهر مأمون با انتخاب این لقب برای امام وانمود می کرد که خلافت را به شخصی که مورد رضایت آل محمد است واگذار کرده است تا به پشتوانه این شعار بتواند به اهداف سیاسی خویش از جمله فرو نشاندن قیام های زیدیان و علویان دست یابد.(۵ـ عاملی، جعفرمرتضی، زندگانی سیاسی امام رضا علیه السلام، ص ۱۷۹ ـ ۲۴۳، ناجی، محمدرضا، امام رضا علیه السلام،ص۱۸ـ۲۲ و۳۳ـ ۵۰) هر چند در واقع چنین نبود و دعبل خزاعی (د ۲۴۶ ق) در شعر خود خاطر نشان کرده است:

۱۳

ایسان رنجها و سختی ها به شما میرسد.

گفتنی است معنای یاد شده از سوی ائمه لا پذیرفته نشده است. احمد بن محمد بزنطی به امام جواد می گوید: «گروهی از مخالفان شما میپندارند که چون مأمون پدر شما را برای ولایت عهدی خود پسندید ایشان را رضا نامیده اند. امام جواد فرمود: به خدا سوگند دروغ میگویند؛ خداوند، آن حضرت را رضا نامید زیرا مرضی خدا در آسمان و مرضی رسول خدا و ائمه پس از آن حضرت در زمین بود بزنطی گوید: مگر نیاکان شما

مرضی خدا و رسول و ائمه اسلام نبوده اند؟

فرمودند: چرا

عرض کردم پس چرا فقط پدرتان «رضا» نامیده شده اند؟ فرمودند زیرا تنها ایشان مورد رضایت موافقان و مخالفان

قرار گرفتند. ۲

سليمان بن حفص مروزی نیز گوید: «حضرت امام کاظم ا فرزندشان علی را «رضا» میخواندند و می فرمودند: فرزندم «رضا» را صدا کنید یا به فرزندم «رضا» گفتم، یا فرزندم «رضا» به

من گفت.

- رئوف در زیارت امام رضا منسوب به امام جواد

۱ - اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبيين، ص ۳۸۰؛ دیوان دعبل، ص ۱۷۰.

۲ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۴-۲۵؛ مقایسه کنید با همو

۴ - ضامن آهو این لقب در هیچ یک از منابع حدیثی و ۲ ۴ تاریخی برای امام رضا ذکر نشده است. تنها در برخی منابع با عناوین ضمین»، «ضامن و «ضامن (۳) الأمة به به حضرت امام رضا اشاره شده است. با این حال بسیاری از ایرانیان امام رضا را با لقب «ضامن آهو یاد میکنند. در شبه قاره هند و پاکستان امام رضا به امام ضامن» معروف است. در شهر شوشتر استان خوزستان نیز دو بقعه به نام «امام ضامن» وجود

دارد. ۶

منشأ شهرت یافتن لقب «ضامن آهو داستان های مختلفی

است که در برخی از منابع به شرح ذیل آمده است: الف ) شیخ صدوق (د ۳۸۱ ق) با دو واسطه به نقل از ابو منصور محمد بن عبد الرزاق طوسی (د) ۳۵۰ ق) ۷ آورده است: «در ایام

۱ - مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۵

۲ - دیوان دعبل، ص ۱۷۸ بك العلم والتقوى بك الحلم و الحجى بك الدين والدنيا وانت ضمين.

۳ - طبری، محمد بن جرير، دلائل الامامه، ص ۱۸۳

۴ - سپهر، عباسقلی خان، ناسخ التواريخ، ج ۱، ص ۲۵

۵ - ضابط، حیدر رضا، «تجلی عشق رضوی در شبه قاره هند، ص ۵۷

۶ - عرفان منش جلیل جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه به مرو، ص ۵۸

۷ - سپهسالار مشهور خراسان در دوره سامانی و حاکم طوس؛ در سال ۳۴۶ ق

به فرمان او وزیرش ابو منصور معمری مأمور گردآوری اخبار و روایات

باستانی ایران شد بدین ترتیب شاهنامه «ابو منصوری به نثر تدوین گشت

که اینک تنها مقدمه آن بر جای مانده است. دقیقی به نظم آن پرداخت ولی

ناتمام ماند و همان مهمترین منبعی شد که فردوسی بر اساس آن شاهنامه

دیوار مرقد حضرت رضا پناه برد و همان جا ایستاد؛ تازی نیز در مقابل او ایستاد و به او نزدیک نمیشد، هر چه کوشش کردیم تازی به او نزدیک شود نمیشد؛ ولی تا آهو از آن دیوار دور می شد، تازی او را دنبال میکرد تا این که آهو از راهرویی تنگ به آن سوی دیوار مزار رفت من وارد رباط شدم و از ابونصر مقری پرسیدم آهویی که اکنون وارد این مکان شد، کجاست؟ او گفت: آن را ندیدم وارد آن راهرو شدم ولی جز پشگل و اثر بول آهو چیزی در آن جا ندیدم با خداوند عهد و نذر کردم که از آن پس، نه تنها به زوار آزار نرسانم بلکه نیازهای آنان را برآورم. از آن زمان هرگاه امر مشکل و دشواری به من روی می آورد به این مشهد پناه میبرم و آن را زیارت میکنم و از خداوند متعال برآورده شدن حاجتم را میخواهم خدا نیز حاجتم را بر می آورد... و این از

برکت این مشهد است. ۲

ب ) ابن شهر آشوب (د ۵۸۸) (ق) در مناقب آل ابی طالب» آورده

است: «زمانی که امام رضا وارد محله «فوزا» یا «فز» در نیشابور شدند دستور دادند که حمامی بنا شود و قناتی حفر گردد و حوض آبی که بالاتر از آن محل باشد ساخته شود. امام در آن حوض غسل کرد و در آن جا نمازگزارد؛ این عمل سنت شد و از آن پس به آن گرما به رضا آب رضا و حوض کاهلان گفته می شد......

۱ - سگ شکاری

انا الفا - ۰۲ ۷۰۱ - ۷۰۲

رضا یا آن حوض پناهنده شد. البته استشهاد او به دو بیت شعر از ابن حماد گویای آن است که آن آهو به امام رضا پناه برده

است

الذي لاذت به الظبية و القوم جلوس

من ابوه المرتضى يزكو و يعلو و یروس یعنی کسی که آهوی ماده به او پناه برد در حالی که گروهی نشسته بودند، پدرش علی مرتضاست که همواره پیش رو و در حال

تعالی و رشد است». ج ) بسطامی د ۱۳۰۹) (ق) در فردوس التواریخ چنین آورده است: «از بعضی از کتب تواریخ نقل شده که از برای سلطان سنجر

سلجوقی، حکومت ۴۹۰۰-۵۵۲ ق ] یا از برای وزیر او - چنانچه در وسيلة الرضوان في كرامات سلطان خراسان فيما ظهر بعد دفته است - پسری بود که ناخوشی دق داشت و اطبای آن عصر، چاره آن ناخوشی را به تفریح و صید نمودن دیده بودند.

روزی آن پسر با غلامان خود در بیابان مشغول نخجر بازی بودند که آهویی سر از کمند اطاعت سلطان زاده باز کشید و بنای گریز نهاد. سلطان زاده به عقب آن آهو اسب خود را سرداد؛ آن حیوان به جست و خیز برآمده رو به بیابان طوس نهاد. پسر آن پادشاه، آن حیوان را تعاقب نموده بود و دست از گرفتن آن بر نمی داشت. آهو چون ابواب چاره از چهار جانب بر روی خود مسدود دیده

۱ - ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۳۷۷.

ر پدرانه به حسب امو رسید هر چند خواست که با آلات صید آن آهو را به چنگ درآورد ممکن نشد. اسب های

ایشان نیز جرأت دخول در آن مکان شریف نمی نمودند. سلطان زاده متحیر شد که شاید سری در آن مقدمه مرقد باشد که حیوانات بعضی پناه به آن مکان میبرند و بعضی جرأت دخول نمی نمایند؛ به غلامان خود گفت پیاده شوید تا با ادب و احترام تمام داخل این بقعه شویم غلامان به فرموده سلطان زاده پیاده شدند و داخل این بقعه عرش درجه گردیدند. سلطان زاده خود را بر روی آن مرقد شریف افکند و دوای درد خود را از صاحب آن قبر مسئلت نمود و تضرع و زاری به درگاه باری تعالی نمود. خداوند عالم به برکت آن حضرت او را از آن مرض شفا داده و بالكليه آن ناخوشی از او دفع شد و سلطان زاده از شوق و شعف

نشاط ها نمود. ۲

د ) آقا بزرگ طهرانی (د ۱۳۴۸ ش) در الذریعه» از قصیده ای به

زبان فارسی به نام «ضامن آهو در موضوع اعجاز امام رضا یاد

میکند که آن را شیخ موسی بن محمد علی حائری خراسانی با

تخلص شوقی» سروده و در ایران به چاپ رسیده است. ۳

بنابراین برای داستان ضامن آهو مطابق آنچه در میان عامه

۱ - اشاره به آیه ۹۷ سوره آل عمران (۳).

۲ - بسطامی، نوروز علی، فردوس التواريخ، ص ۲۱-۲۲؛ و نیز بنگرید به

مالک آورده است: روزی رسول خدا آهویی در بند را نزد گروهی دیدند. آهو به رسول خدا گفت به تازگی دو بچه آهو به دنیا آورده ام از این گروه برای من اجازه بگیرید تا بروم بچه هایم را شیر دهم سپس به سوی آنان برخواهم گشت. رسول خدا به آن افراد فرمودند آهو را آزاد کنید تا برود بچه های خود را شیر

دهد.

گفتند: در قبال چه چیزی آن را آزاد کنیم؟

آن حضرت فرمودند: من.

پس آهو را آزاد کردند. آهو رفت و پس از شیر دادن بچه هایش برگشت آهو را دوباره به بند کشیدند. رسول خدا از آنان خرید آهو را درخواست کردند گفتند آهو از آن شما؛ رسول خدا

آهو را آزاد کردند. ۲

برای امام سجاد و امام صادق نیز شبیه این داستان ذکر

شده است. ۴

۵ - عالم آل محمد امام کاظم به فرزندانشان فرمودند:

- کافی شهرام، بهترین آهوی دنیا؛ حقیقت عبد الرفيع، تاريخ سمنان، ص ۳۷۱-۳۶۹

۲ - طبرانی سلیمان بن احمد، المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۳۵۸؛ این گزارش با

اندکی تفاوت به نقل از ام سلمه ام المؤمنين جابر بن عبدالله و ابوسعيد

خدری نیز روایت شده است؛ بنگرید به همو المعجم الكبير، ج ۲۳، ص

۳۳۱؛ بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة، ج ۶، ص ۳۴ - ۳۵؛ راوندی

قطب الدين، الخرائج والجرائح، ج ۲، ص ۵۲۳

- صفّار، محمد بن حسن بصائر الدرجات، ص ۳۷۰ - ۳۷۳؛ طبری، محمد

من از پدرم جعفر بن محمد الله ، مکرر شنیدم که فرمودند: همانا

عالم آل محمد در صلب توست و ای کاش او را می دیدم.

ابراهيم بن عباس میگوید تا آن زمان، فردی عالم تر و آگاه تر از امام رضا ندیده بودم؛ مأمون به عنوان آزمایش درباره هر مسئله ای از ایشان سئوال میکرد و امام پاسخ می دادند. سخنان

پاسخ ها و تمثیلهای حضرت رضا همه برگرفته از قرآن بود. بارها اتفاق می افتاد که آن حضرت هر سه روز قرآن را با تلاوتی

متدبّرانه ختم میکردند». ۲

اباصلت هروی نیز گفته است: من داناتر از علی بن موسی الرضا ندیده ام و هر دانشمندی که با ایشان مجالست داشت

این مطلب را تصدیق میکرد. ۳

از آن جا که ائمه طاهرین ، عالم ترین مسلمانان به قرآن و سیره نبوی و مسائل دینی هستند همه آنان عالم آل محمداند؛ چنان که این لقب برای امام صادق و امام کاظم نیز آمده

است. ۵

بعضی برتری امام رضا را در مناظره هایی که مأمون آنها را

با حضور متکلمان ادیان و فرق مختلف اسلامی برگزار میکرد

۱ - طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الورى، ص ۳۱۵ ۲ - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۹، ص ۹۰

- همو، همان جا، ص ۱۰۰

- شیخ طوسی ، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۶۳۴

ا - ب . م رسیدند، اساسی

واجب الاطاعة، غریب و شهید توصیف شده اند؛ «انه امام مفترض

الطاعة غريب شهيد». ۳

در توجیه این لقب بیشتر دوری امام از مدینه را وجه غربت آن حضرت دانسته اند. ۴ هر چند برخی دیگر از ائمه نیز در خارج از مدینه زندگی میکرده اند و مقبره آنان دور از مدینه بوده است؛ ولی برای ایشان لقب غریب به کار نرفته است. این لقب فقط برای امام حسین به دو صورت «غریب» و «غریب الغربا» آمده

است. ۵

برخی نفی امامت امام رضا را از سوی بعضی نزدیکان و شیعیان از جمله واقفیان و ناشناخته ماندن دیدگاه های توحیدی امام را، وجه غربت آن حضرت دانسته اند. از آنجا که موضوع امامت و ولایت و آثار آن بر بسیاری پوشیده و مخفی است، همه

۱ - معینی محمد جواد و ترابی، احمد، امام علی بن موسى الرضا، ص ۳۹. ۲ - به هر چه که در میان همنوعان خود بی نظیر یا کم نظیر بوده و فهم و درک

آن از نظرهای سطحی پوشیده مانده باشد «غریب» گفته می شود (راغب

اصفهانی، مفردات ذیل غرب؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل «غرب»).

- شیخ صدوق، فقيه من لا يحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۸۴ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۱۴، ۶۲۶-۶۳۰ و ۶۳۷ و

۶۴۸؛ دعبل این گونه سروده است الا ايها الغريب محله

بطوس علیک الساريات هتون (هطول))

دیوان دعبل، ص ۱۷۸

- موسوعة زيارات المعصومين، ج ۳، ص ۱۹۰ و ۳۴۰ و ۴۱۰ و ۵۸۳؛ اب

زنده و احیا کنند، در ردیف غربایند امام باقر نیز فرموده اند: فالمؤمن غريب فطوبى للغرباء». " مؤمن غریب است؛ پس خوشا

به حال غریبان به نظر میرسد از آن جا که مأمون امام رضا را به اجبار از مدینه به مرو آورد؛ لقب غریب اشاره ای کنایت آمیز به این مسئله دارد. ۵ انتصاب امام ها به ولایت عهدی از سوی مأمون و پذیرش حضرت که امری بی سابقه و برای بسیاری شگفت انگیز و دور از

انتظار می نمود نیز بیانگر وجهی دیگر از غربت امام است. لقب «غریب» با توضیح غریب الغرباء» و «معين الضعفاء» به معنای غریب تر از همه غریبان و یاریگر ناتوانان برای امام رضا به کار رفته است که به غریب نوازی و عنایت ویژه آن امام

به افراد ناتوان و بی کس و تنها نیز اشاره دارد. ۶

۱ - حسینی طهرانی محمد حسین روح مجرد، ص ۲۰۹ - ۲۳۵ ۲ - ابن بطريق يحيى بن حسن، عمدة عيون صحاح الاخبار، ص ۴۳۵ ۳ - کلینی، محمد بن يعقوب، الاصول من الكافي، ج ۱، ص ۳۹۱ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۱۶ و ۳۳۷؛ کلینی، محمد بن

يعقوب الاصول من الكاف ، ج ۱، ص ۴۸۸

فصل دوم:

القاب غير مشهور

الف ) القاب خاص حضرت رضا :

١- أس الايمان پایه و اساس ایمان ۱

٢ - البحر العجاج دریای بزرگ و متلاطم ۲

البدر المنير: ماه درخشنده ۳

۴- الحاكم العادل حکم کننده و داور عادل. ۴

الدين القویم دینداری امام رضا استوار و برافراشته است به طوری که همواره پاسخگو و آماده ساماندهی امور

مختلف زندگی است.

۶- السراج الزاهر چراغ بسیار درخشنده و نورانی ۵

العلم الهادی هدایت کننده بزرگ و سرشناس ۶

V القائل الفاعل: گوینده عامل ۷

- القائم مقام الأنبياء: امام رضا همان جایگاه و وظایف

۱ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۳۹۵

۲ - همو ، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۳

- همو، تحفة الزائر، ص ۳۹۶

۴ - موسوعة زيارات المعصومین، ج ۴، ص ۱۴۲.

٣٥٧

سيح . ترس بر خدا.

١١ - النجم الهادي: ستاره هدایت. ۱۱

۱۲ - امام الأبرار: پیشوای نیکوکاران ۱

۱۳ - امام اهل القرآن: پیشوای قرآنیان ۲

۱۴ - دلیل الرشاد راهنمای نیک منشی و خردمندی. ۳

۱۵ - رَبُّ السرير صاحب تخت و بارگاه ۴

۱۶ - زمام الدین راهنما و راهبر دین ۵

۱۷ - زَيْنُ المؤمنين زينت بخش اهل ایمان ۶

۱۸ - سراج الله: چراغ فروزان خدا.

۱۹ - سراج وهاج چراغ درخشان و تابنده.

۲۰ - سلطان حاکم نیشابوری (۴۰۵۵) (ق) از امام رضا با عنوان سلطان اولیاء»، «سلطان المقربين» و «حضرت سلطان» یاد نموده است. یعنی حضرت رضا سرآمد دوستان و یاران و

مقربان خداست و از جایگاهی ویژه و بی نظیر برخوردار است. القابی چون «سلطان الانس و الجان» و «سلطان خراسان» ۱۰ که در گذشته همزمان با دوره های مختلف حاکمان خراسان و

۱ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۳۹۸

- موسوعة زيارات المعصومین، ج ۴، ص ۱۴۲

- مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۳۹۹

۴ - ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۳۹۶.

۵ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۴۰۰. ۶ - سپهر عباسقلی خان، ناسخ التواريخ، ج ۱، ص ۲۵.

- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص ۱۸۳.

- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، - ۹۹، ص ۸۳

است. زیرا ایشان از ناحیه خدا دارای دلیل و برهان است. ابن

یمین فریومدی د ۷۶۹ ق) سروده است

هست سلطان خراسان نی چه گفتم زینهار

بر سر هر هفت اقلیم و دو عالم پادشاست».

کلاویخو (۱۴۱۲۵م) که در سال ۱۴۰۴ م (برابر با ۸۰۶ ق) به عنوان سفیر اسپانیا وارد ایران شد در سفرنامه خویش می نویسد: رسیدیم به شهر مشهد یعنی محل شهادت امام رضا که به نام سلطان خراسان مشهور است و آرامگاهش در آن جا قرار دارد. ۲

۲۱ - شمس الشموس و أنيس النفوس: خورشید فروزان و

همدم مردمان. ۳

۲۲- صاحب التأویل آگاه و دانای به تأویل قرآن و همراه و

همدم آن. ۴

۲۳ - طود النهى درک و فهم امام رضا بسیار بالاست به گونه

ای که می توان آن را به کوهی بلند از تفکر و شعور تشبیه کرد. ۵

۲۴ - علم الأعلام شخصیتی بسیار بزرگ و ممتاز و برجسته.

۲۵ - عيبة سِرّ الله: حافظ اسرار خدا. ۶

۲۶ - غَوْثُ اللَّهفان فریادرس افراد دل سوخته، مضطرب،

دردمند و بیچاره که برای نجات و رهایی آنان از غم و اندوه، آنان

۱ - جلوه های ولایت ص ۲۲۸

۲ - کلاویخو گونزالس سفرنامه کلاویخو، ص ۱۹۲

- سپهر عباسقلی خان، ناسخ التواريخ، ج ۱، ص ۲۵

است که عوت هذه الامه از نسل فرزندم موسی علیه است که خداوند متعال به واسطه او از قتل و خونریزی جلوگیری میکند اختلافات میان مردم را اصلاح میکند برهنگان را می پوشاند و گرسنگان را سیر میکند و خائفین را ایمنی می دهد... گفتارش حکمت آمیز و سکوتش از روی علم و آگاهی است و مسائل مورد اختلاف مردم را برای آنان بیان و تبیین می نماید. این لقب به

صورت غَوْثَ الأُمة وكشف الغمة» نیز آمده است. ۳

۲۷ - فرج المكروب رهایی بخش از دردها و رنج ها.

۲۸ - فرحة القلوب: شادی بخش دلها . ۴

٢٩ - قُرَّة عين المؤمنين نور چشم مؤمنان، محبوب مؤمنین ۵

٣٠- قمر الأقمار ماه ماهان ۶

۳۱- كافي الخلق: كفایت کننده امور خلایق.

٣٢ - كفو الْمَلِک قرین پادشاهی ۷

۳- مأوى التقی پناهگاه و نگهبان حدود و حریم الهی.

۳۴- مَحَلَّ الحجی جایگاه و مرکز خرد و بصیرت.

۳۵- مصباح الهدی چراغ فروزان هدایت.

۳۶- مظهر الأسرار آشکار کننده اسرار و پشتیبان آن.

۱ - همر، همان جا، و ج ۸۲، ص ۲۱۹.

۲ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۴۵.

- حاکم نیشابوری تاریخ نیشابور، ص ۲۰۷

۴ - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۵

ه طبری، محمد بن حرب دلانا الامامه - ۱۸۳

حق از باطل است.

۳۹- مفتخر الأبرار مایه سربلندی و افتخار نیکان ۳

۴۰ - منتهى العلياء نهایت علو و تعالى.

۴۱ - موضح البينات روشنگر آیات الهی.

۴۲- وارث علوم الأوصياء: امام رضاء میراث دار علوم

اوصیای الهی است. ۴

۴۳- وعاء حكم الله: حافظ و دانای به احکام الهی. ۵

ب القاب مشترک با سایر معصومین :

1 - الامام الهادی پیشوای هدایت گر ۶

- الرضى خشنود خرسند

۹. الصراط المستقيم يا الصراط السوی»: مسیری که امام

رضا در زندگی خویش پیمودند مستقیم و بدون اعوجاج و کژی بود؛ بنابراین پیروی از تعالیم ،ایشان، انسان را در صراط

۱ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۳۹۵

۲ - موسوعة زيارات المعصومین، ج ۴، ص ۱۴۲.

- مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۴

۴ - همو، تحفة الزائر، ص ۴۰۲

- همو، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۱

۶ - همو، همان جا.

- اربلی، علی بن عیسی کشف الغمة، ج ۳، ص ۷۱.

- مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۴۰۳

و فال شوهش دقت در زندگانی امام علی بن موسى

ناگسستنی با خدا ،قرآن سیره نبوی و علوم الهی دارد. بنابراین تکیه بر معارف الهی ،ایشان در حکم چنگ زدن به دستگیره ای

مطمئن و حلقه ای محکم جهت فراز آمدن و رشد و کمال است. ۱ - القائم بأمر الله کارگزار امر خدا، کسی که در انجام فرامین

الهی همواره آماده و ثابت قدم است. ۲

V النور الساطع نور درخشنده و پرفروغ؛ نور تابان و فراگیر. ۴

النقی پاک ناب، زلال و روشن، صاف و خالص. ۳

امام المتقین پیشوای پرهیزگاران (پارسایان).

- امام المسلمین: پیشوای مسلمانان ۵

۱۰ - امام الهدی: پیشوای هدایت ۶

۱۱- امین الله امین خدا مورد اطمینان و اعتماد خدا. ۷

۱۲ - بار یا «بر» نیکوکار و وظیفه شناس.

۱۳ - تقی خداترس ،پرهیزکار ،پارسا دوراندیش و پیشگیر

رعایت کننده حدود الهی . A

۱۴ - حبیب الله دوست و محبوب خدای یکتا ۹

۱۵ - حجة الله امام رضا از جمله راهنمایان و دلایلی است

۱ - مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۱

۲ - همو، تحفة الزائر، ص ۴۰۴

- همو، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۰

۴ - همو، تحفة الزائر، ص ۴۰۲

- موسوعة زيارات المعصومین، ج ۴، ص ۱۴۲.

- مجلسی محمد باقر، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۱

- همو، تحفة الزائر، ص ۴۰۲

۱۶- خاصة الله برگزیده خدای یکتا، منتخب خدا. ۱۷ - خالصة الله مختص و ویژه خدای یکتا، بنده پاک و ناب

خدا. ۲

۱۸ - خليفة الرحمن: جانشین خداوند رحمان ۳

١٩ - خليفة الله جانشین خدای یکتا ۴

٢٠ - خيرة الله برگزیده خدای یکتا

۲۱ - زکی پاک از هر گونه آلودگی و گناه ۵

۲۲ - سعید امام رضا با شناخت و آگاهی و درستی و راستی

در کردار و گفتار زمینه های توفیق الهی را برای انجام اعمال خیر و صلاح و نیکی فراهم می آورد و پیوسته در مسیر رشد و کمال و

تعالی بود.

۲۳ - شهید شاهد و گواه این لقب برای امام رضا به دو

موضوع اشاره دارد: الف - امام رضا الله با توطئه مأمون به وسیله

انگور یا انار زهر آلود به شهادت رسید ۷ ب ـ امام رضا با گفتار و رفتار حق مدار خویش همواره پیرو و احیاگر حق و گواه بر آن و از جمله شاهدان اعمال و شافعان مردمان در قیامت اند. چنان که

۱ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۴

- مجلسی، محمد باقر، تحفة الزائر، ص ۴۰۲

- موسوعة زيارات المعصومین، ج ۴، ص ۱۴۲.

- مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۴۰۲

۵ - همو، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۵۰-۵۱

۶ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۰-۶۶۷؛ همو، فقيه من

۲۴ - صابر خویشتن دار، شکیبا، بردبار ۲

۲۵- صادق کسی که همواره راستگو درست کردار و مورد

اطمینان و قابل اعتماد است. ۲۶ - صدیق بسیار راستگو؛ رفتار امام رضا تصدیق کننده

سخن و باورهای اوست و بین عمل و سخن ایشان تنافی نیست.

زیرا، رفتار و گفتارش بر محور حق و حقیقت است. ۲۷ - صفوة الله يا صفی الله : ۴ برگزیده خدا. زیرا زندگی امام رضا خالص برای خدا بود و از هر گونه شائبه شرک و آلودگی

به دور بود.

۲۸ - عمود الدین تکیه گاه دین؛ امام رضا با عمل همه جانبه به آموزه های دین و تعلیم و ترویج معارف آن در صحنه های مختلف زندگی به رشد و تحکیم پایه های دین کمک بسیاری نمودند. همچنین امام رضا با علم و آگاهی همه جانبه به قرآن و سیره نبوی همواره پاسخگوی سؤالات و مشکلات دینی مردم

بودند. ۵

۲۹ - عيبة علم الله: گنجینه دانش خدای یکتا ۶

۶، ص ۲۰۲؛ ج ۹، ص ۳۷۸ - ۳۸۰ و ۳۸۵؛ ج ۱۲، ص ۳۲۳ - ۳۲۴؛ ج ۱۴، ص ۴۱۴

۱ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۷۱ – ۶۷۳؛ و نیز بنگرید به:

تبریزیان فارس زیارات خاصه امام هشتم، ص ۷۲

۲ - طبری محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص ۱۸۳.

- شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۴-۶۶۶

- حاکم نیشابوری تاریخ نیشابور، ص ۲۰۷

۳۲ - مصباح الظلم: روشن کننده تاریکی ها ۲

۳۳- مصدق: تأیید کننده و یاری گر خوبی ها و نیکی ها

۳۴- مصدق امام رضا مورد تأیید و تصدیق دیگران است. ۳۵- مظلوم کسی که بر او ظلم شده است؛ یعنی در حق امام

رضا کوتاهی شده و حقوق ایشان رعایت نشده است. ۳ ۳۶- نظام المسلین کوشنده در راه اصلاح و سامان دادن امور

مسلمانان و هم آوایی و همسازی آنان ۴

۳۷- نور الله قرآن جلوه تام نور خداست؛ و از آن جا که بینش و منش امام رضا برگرفته از قرآن است؛ رفتار و گفتار ایشان تجلی بخش نور خداست و انسان را از ظلمات به سوی نور

خارج می کند.

V ۳۸ نور الهدی نور هدایت ۷

۳۹- وارث الانبياء: وارث علم و رسالت انبیای الهی به ویژه

A خاتم پیامبران حاکم نیشابوری (۴۰۵۵ ق) از امام رضا به

۱ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۳

۲ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۴۰۲

- شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۴-۶۶۵

۴ - مجلسی محمد باقر تحفة الزائر، ص ۴۰۲

- شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۴

۶ - بنگرید به تغابن (۶۴) ۸؛ صف (۶۱) ۸ نجم (۵۳): ۱-۱۸؛ شوری (۴۲):

۵۲؛ اعراف (۷) ۱۵۷ ؛ مانده (۵) ۱۵؛ نساء (۴): ۱۷۴

- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص ۱۸۳

اعتقاد به امامت آن حضرت معنای خاصی می یابد. ۲

۴۱- وفى باوفا، وفادار، نیک عهد. ۳

۴۲- ولی: سرپرست حامی، پشتیبان، یار و یاور ۴

۴۳- ولی الله دوست و یاور خدا؛ به خدا پیوسته ۵

۴۴ - ينبوع الحكم: سرچشمه حکمت ها.

الدرجات، ص ۱۳۸-۱۳۹

۱ - تاریخ نیشابور، ص ۲۰۷

۲ - شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۶۶۴

- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، ص ۱۸۳.

- موسوعة زيارات المعصومين، ج ۴، ص ۸۸

۵ - شیخ صدوق، عنون اخبار الرضا - ۲ - ۲۵۴