فصل دوم خوراک و خوردنی ها
خوردن
حضرت بر این باور بود که باید غذا خوردن را با سبک ترین غذاها آغاز کرد و می فرمود: به اندازه عادتت و بسته به وطنت و فعالیتت و زمانت خوردن غذا را آغاز کن.»
بارها دیده بودم که حضرت پس از خوردن غذا به پشت دراز میکشید و پای راست را روی پای چپ می انداخت شام شب را لازم می دانست؛ ولی بر کم خوردنش تأکید می کرد و میفرمود کسی که می خواهد تندرست و بدنی لاغر و چابک داشته باشد، از شام شبش کم کند.»(المحاسن، ج ۲، ص ۲۳۶، ج ۱۷۲۳ ؛ طب الإمام الرضا ، ص ۱۵؛ بحار الانوار، ج ۶۲، ص ۳۲۴)
سرکه با نمک
هوای شهر مرو معتدل و شاید هم قدری خنک بود. با هوای گرم و سوزان مدینه خیلی فرق داشت وقت خوردن غذا شد سفره را انداختند. در سفره هم سرکه بود و هم نمک میخواستم نمک بردارم که غذایم را با نمک آغاز کنم؛ اما در کمال تعجب دیدم که امام غذای خود را با خوردن سرکه آغاز کرد. شگفت زده شدم نتوانستم اظهار نظر نکنم به امام گفتم: «فدایت شوم! همیشه به ما می گفتید که غذا را با نمک آغاز کنیم؛ ولی خودتان با خوردن سرکه غذا را شروع کردید!
امام فرمود: «سرکه هم مانند نمک است. سرکه ذهن را استوار می کند و بر خرد می افزاید.» (الکافی، ج ۶، ص ۳۲۹، ح ۴)
آداب غذا خوردن
امام به شستن دستها قبل و بعد از خوردن غذا بسیار اهمیت می داد و می فرمود که این کار نعمت را پایدار و همیشگی میکند.
حاضران نشسته بودند خدمتکاران آب آوردند. امام از حاضران خواست که برای خوردن غذا دستهایشان را بشویند البته فرمود که هر کس دست هایش تمیز است مانعی ندارد که نشوید یکی از حاضران دستش کثیف بود؛ ولی نمیخواست آنها را بشوید.
امام به او فرمود: «دستهایت را بشوی شستن اول برای ماست و شستن دوم برای خودت اگر خواستی شستن دوم را ترک کن.»
قدری فکر کردم که منظور امام چیست؟ مقصود ایشان این بود که شستن پیش از غذا در خوراک دسته جمعی که همگی با دست از یک ظرف غذا می خوردند - به سود همه است؛ اما شستن پس از غذا فقط برای خود فرد مفید است. اگر کسی نمیخواهد بهداشت فردی را رعایت کند، حق ندارد به دیگران آسیب برساند.(المحاسن، ج ۲، ص ۲۰۰، ج ۱۵۸۷ ؛ الکافی، ج ۶، ص ۱۳؛ بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۳۴۹، ح ۶)
شستن دست پس از غذا
افتخاری بود که میزبان امام و جمعی از شیعیان بودم. مرسوم بود بعد از غذا تشت آب بیاورند تا حاضران دستشان را بشویند امام بالای مجلس نشسته بود. خادم برای احترام میخواست که از امام آغاز کند. آب و تشت را سمت امام برد. حضرت متواضعانه نپذیرفت و فرمود که از همان طرف راست شروع کنید.
خادم پس از آنکه نفر اول دستش را شست گویا از امام خجالت کشید و دوباره میخواست به طرف امام بیاید که حضرت فرمود: «تشت را بلند نکنید. همان جا باشد هر کس میخواهد دستش را بشوید برود همان جا ....(الکافی، ج ۶، ص ۲۹۱، ح ۳)
نوشیدن آب بین غذا
حضرت از جدشان پیامبر خدا روایت میکرد که بهترین خوراکی دنیا و آخرت، گوشت است و پس از آن برنج» و «آب» هم بهترین آشامیدنی دنیا و آخرت است؛ با این حال حضرت نوشیدن آب را بین غذا خوش نمی داشت. امام بر این باور بود که هر کس میخواهد معده اش او را آزار ندهد، میان غذا خوردن آب ننوشد تا از خوردن غذا دست کشد؛ زیرا کسی که بین غذا چنین کند رطوبت در بدنش مینشیند و معده اش ضعیف میشود و رگها نمی توانند نیروی موجود در غذا را بگیرند و اگر پی در پی آب به معده ریخته شود، معده، گشاد می گردد.(طب الامام الرضا ال، ص ۳۵؛ عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۸، ح ۷۸ و ۷۹)
خرما
انواع و اقسام خرما در مدینه وجود داشت هر یک اسمی داشت: «عجوه»، صیحانی»، «برنی» و ... مشهور بود که «عجوه» از کاشته های پیامبر است و «برنی» هم بسیار پر فایده است. برنی از خرماهای مرغوب بود که شکلش دایره ای و رنگش سرخ مایل به زرد بود میگفتند که پیامبر ﷺ نه فایده برای این خرما از جبرییل شنیده است.
بسیار با خانه و خانواده امام رفت و آمد می کردم؛ زیرا ما هم از بنی هاشم بودیم و آن حضرت بزرگ خاندان ما بود یک روز که به خانه آن حضرت رفته بودم دیدم یک ظرف خرمای برنی در مقابل ایشان است و امام با کمال اشتها مشغول خوردن است. همین که حضرت مرا دید، تعارفم کرد که جلو بروم و ..... من نیز جلو رفتم چند خرما خوردم و گفتم: «فدایت شوم! شما خیلی با علاقه خرما میخورید!!
حضرت فرمود: «آری من خیلی خرما را دوست دارم.
پرسیدم: «چرا؟»
حضرت فرمود:
زیرا پیامبر اکرم له و همچنین امیرالمؤمنین خیلی به خرما علاقه داشتند، حسنین نیز همین طور بودند. زین العابدین و صادقین نیز علاقه مند به خرما بودند پدرم موسی بن جعفر هم خرما را دوست داشت. من هم به خرما علاقه دارم شیعیان ما نیز خرما را دوست دارند؛ زیرا آنها از سرشت ما آفریده شده اند؛ ولی دشمنان ما به شراب علاقه دارند؛ زیرا آنها را از شعله آتش آفریده اند.(الکافی، ج ۶، ص ۳۴۵، ح ۶ المحاسن، ج ۱، ص ۷۶، ح ۳۷؛ النهایه، ج ۳، ص ۱۸۸؛ المعجم الوسيط ج ۱، ص ۵۲)
چند سفارش خوراکی
بسیاری از وقتها امام توصیه های پزشکی می کرد. توصیه هایی که صحبتهای جد بزرگوارشان پیامبر خدا بود.
امام نقل میکرد که بهترین و بالاترین خوراکیها چه در دنیا و چه در آخرت گوشت است بهترین آشامیدنی در این دنیا و آن دنیا آب است. بر شما باد به روغن زیتون؛ زیرا معده را پاک و اعصاب را تقویت میکند و بیماری فرسوده کننده را از بین میبرد اخلاق را نیکو می کند و به روح آرامش میدهد و اندوه و غم را می زداید. از میان میوه ها نیز انار بخورید؛ زیرا هر حبه ای از انار که وارد معده شود قلب را صفا و نور می بخشد و البته هیچ چیز نزد خداوند منفورتر و مکروه تر از پرخوری نیست. ( عيون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۸، ح ۷۸، ۸۰ ۸۱ و ۸۹)