علی بن موسی در اهمیت امامت این گونه سخن می گوید: ان الامامة أجل قدراً وأعظم شأناً وأعلى مكانا وأمنع جانباً وأبعد غوراً من أن يبلغها الناس بعقولهم.(1) اصول كافى، كتاب الحجة باب نادر جامع في فضل الامام وصفاته حديث اول، عیون، ج ۱، ص ۱۹۶. ) «امامت از منزلت بالا و شأن بزرگ و مقام برتر بهره مند است. امامت فراتر و فاصله دارتر از آن است که اندیشه بشری به آن دسترسی داشته باشد. امامت را که خدای سبحان به ابراهیم و آل ابراهیم عنایت کرد به خاطر شایستگیهای آنان بود، فصارت في ذريته الاصفياء الذين آتاهم الله العلم والايمان علم و ایمان دو شایستگی مهم امام است. منظور از علم آگاهی دقیق به معارف و احکام و شؤون دینی بدون هیچ گونه ابهام و شک میباشد و نیز آگاهی و دانش لدنی و علم غیب است. منظور از ایمان مرحله بالایی است که همخوانی با «عصمت» دارد، یعنی دوری از تمام گناهان در طول مدت عمر است والعالم عالم لا يجهل، وداع لا ينكل، معدن القدس والطهارة والنسك والزهادة والعلم والعياد. (2) ۲ همان، ص ۱۹۸ ) «علمی که جهل در آن راه ندارد و مسئول خستگی ناپذیر معدن و مخزن قدس و طهارت و زهد و تقوی ».

للامام علامات يكون اعلم الناس و احكم الناس وأتقى الناس وأحلم الناس وأشجع الناس وأسخى الناس وأعبد الناس. نشانه های امام این که داناترین دقیق ترین در داوری و با تقواترین مردم باید باشد. بردبارترین شجاع ترین، گشاده دست ترین و عابدترین فرد باید باشد.» امام به آن مرحله از ایمان باید برسد که عصمت» نامیده می شود، وهو معصوم مؤيد موفق مسدد من الخطايا والزلل والعثار امام باید معصوم از هر گناه باشد مؤید به موفق از جانب خدا باشد و مصون از هر خطا و لغزش باشد. این دیدگاه علی بن موسی الرضا است، الامام المطهر من الذنوب المبرأ من العيوب امام از هر گناهی باید پاک باشد، از هر عیب و نقص تنفر آمیز باید میرا باشد.

امامت و ولایت از منظر رضای آل رسول الله یک شأن معمولی نیست که هر کسی به آن دستیازد؛ امام خلیفه الله است. امام جانشین رسول الله است جانشینی رسول الله یعنی وارث رسول الله بودن باید فردی همتر از حضرت باشد تا جانشین وی قرار گیرد، ان الامامة خلافة الله عز وجل وخلافة الرسول ومقام امير المؤمنين وميراث الحسن والحسين الله . (1) همان، ص ۱۹۹، همان، ص ۱۹۷، همان، ص ۱۹۶، تحف العقول، ص ۴۳۸، عیون، ص ۱۹۲ ) " امام خليفه الله و جانشین خدا و رسول الله است. امام جانشین امیر المؤمنین علی است. امام وارث حسن و حسین است.» باید شایستگی هایی همانند آنان که علم و عصمت است داشته باشد. شایستگی های افراد خاص که فراخوانده رسول الله ﷺ و نسل بتول باید باشند مخصوص بدعوة الرسول وهو نسل البتول... فالنسب من قريش والذروة من هاشم والعترة من آل رسول .(2) همان، ص ۱۹۹ ) «رسول الله آنان را نامیده باشد از نسل زهرای بتول از قریش و هاشم و از عترت آل رسول الله باشد. »

در این سخنان سه شایستگی محوری به چشم می خورد، علم لدنی و آگاهی عمیق به معارف و احکام الهی تقوا و طهارت در حد عصمت از گناه و مصونیت از خطا تبار و از نسل قریش و فاطمه و رسول الله بودن این گونه شایستگی ها را کسی جز خدای سبحان که عالم به پنهان هاست احراز نمیکند بدین خاطر است که علی بن موسی بارها فریاد بر می آورد که اندیشه های مردم کوتاه تر از رسیدن به این مرحله از انتخاب است فکیف لهم باختيار الامام. (1) ۱ همان، ص ۱۹۸ ) با این شایستگی ها چگونه مردم توان گزینش خواهند داشت؟ فمن ذا الذي يبلغ معرفة الامام ويمكنه اختيار هيهات هيهات ضلت العقول وتاهت الحلوم و حارت الالباب وحسرت العيون وتصاغرت العظماء وتحيرت الحكماء... عن وصف شأن من شأنه. (2) ۲ همان، ص ۱۹۷ ) کدام فردی است که توان شناخت چنین شایستگی را دارد. هرگز عقلها ،گمراه اندیشه ها سرگردان، فکرها حیران و چشم ها خسته و بزرگها کوچک و حکما سرگردان می شوند از این که امام و ویژگیهای آن را شناسایی نمایند.» نیز می فرماید: فاین الاختیار من هذا وأين العقول عن هذا وأين يوجد مثل هذا، (3) همان، ص ۱۹۸ ) «انتخاب مردم و اندیشه های مردم چگونه به این نوع شناخت راه پیدا می کند؟! و این گونه برگزیدن رهبر کجا یافت می شود؟!» بر اساس این شرایط که از این سخنان به دست میآید تنها راه گزینش رهبر و امام باید از جانب خدای سبحان باشد زیرا غیر خدا نمی تواند واجدین شرایط را تشخیص دهد.

مسئولیت های امام

اینک که با مقام و منصب امامت و شرایط و شایستگی های امام قدری آشنا شدیم و برخی از سخنان علی بن موسی الله را مورد نگر قرار دادیم مناسب است که مسئولیتهای امام و نیز نقش مهمی که امام در جامعه نسبت به پیش برد اهداف جامعه و استقرار دین الهی به عهده دارد را از زبان علی بن موسی بررسی نماییم. زیرا سخنان امام آن گونه روشن و جامع است که هیچ چیز را فروگذار ننموده است. جامعه دینی به ویژه تشیع را کفایت می نماید.

امام رضا مسئولیتهای امام را استقرار دین الهی و برپا نمودن فروعات دینی مانند بپا داشتن نماز جهاد با دشمنان خدا و دین اقامه حدود الهی و ارشاد مردم عنوان میکند عمران و آبادگری بلاد و فراهم آوردن عزت استقلال دفاع از کیان امت اسلامی از مسئولیت های دیگر امام میباشد، ان الامامة زمام الدين و نظام المسلمين وصلاح الدنيا وعز المؤمنين، أن الامامة أس الاسلام النامي وفرعه السامي بالامامة تمام الصلاة والزكاة والصيام والحج والجهاد وتوفير الفيء والصدقات وامضاء الحدود والاحكام ومنع الثغور والاطراف. امامت رهبری دین و نظام و تشکل مسلمانان و اصلاح امور دنیایی و عزت مؤمنان است. امامت اساس اسلام بالنده و شاخه های اسلام رشد کننده است. استقرار نماز زکات، روزه، حج و جهاد بواسطه امام است. بهره گیری از اموال عمومی و منابع طبیعی و جمع و هزینه نمودن صدقات و اجرای حدود و احکام بواسطه امام است. دفاع از استقلال و مرزها و کیان امت اسلامی به عهده امام است.

و الامام يحل حلال الله و يحرم حرام الله ويقيم حدود الله و يذب عن دين الله و يدعو الى سبيل ربه بالحكمة والموعظة الحسنه والحجة البالغة. مسئوليت امام حلال نمودن حلال خدا و حرام نمودن حرام خدا و اقامه حدود و دفاع از این حد است. امام با تدبیر و اندیشه و نیز نصیحت نیکو و برهان و دلیل مردم را به سوی خدا فرا میخواند.» الامام الماء العذب على الظماء. الامام السحاب الماطر و الغيث الهاطل .. «امام، آب گوارا برای سیراب نمودن تشنه کامان است و ابر باران زایی مفید برای رشد و نمو جامعه است.» الامام امین الله في ارضه و حجته على عباده و خليفته في بلاده. «امام امین خدا بر روی زمین و حجت خدا بر بندگانش و جانشین خدا در زمین میباشد. نظام الدین و عزّ المسلمين و غيظ المنافقين و بوار الكافرين. (1) ۱ عیون ص ۱۹۷ ) نظم و اجرای دین عزت و استقلال مسلمانان و نابودی منافقین و کفار به دست توانمند امام انجام می گیرد. »

همچنین علی بن موسی الله در حدیث سلسلة الذهب امامت را به عنوان شرط حصانت و صیانت توحید مطرح نمود، ولایت علی بن ابی طالب حصنى فمن دخل حصنی امن من عذابی (2) ۲ عیون، ج ۲، ص ۱۴۶ ) این گونه است که شرط حصن بودن و امنیت بخشیدن توحيد و لا اله الا الله را امامت عنوان می نماید، لا اله الا الله حصنى و من دخل حصنى امن من عذابي بشروطها و أنا من شروطها (3) عیون، ج ۲، ص ۱۴۵، معانی الاخبار، ص ۳۷۱، توحید، صدوق، ص ۲۵. ) در سخن امام امامت شرط توحید قرار گرفته است؛ یعنی امام است که توحید و خداشناسی را در جامعه مستقر می سازد.