نتیجه مناظرات و نقش آن در مکتب تشیع

مناظرات امام رضا مسئله ای تاریخی و متعلق به گذشته نیست، بلکه این مناظرات در شناسایی مکتب تشیع نقش مهمی داشت؛ زیرا رهبران ادیان مدعی برتری آیین خود بوده و هر کدام برای شکست امام الا آمده بودند. شکست آنان توسط امام پیروزی بزرگی برای اسلام و مسلمانان بود و به پیروان آنان ثابت شد که با وجود اسلام هیچ آیینی قابل پیروی نیست. عمران صابی متکلم بزرگ زمان امام که ادعا داشت کسی نتوانسته است در مناظره او را شکست دهد، بعد از مناظره با امام رضاء الله مسلمان شد. ( بحار الانوار، ج ۴۹، صص ۷۷ و ۷۸) رأس الجالوت نیز خطاب به امام رضاء فرمود: به خدا قسم ای پسر محمد اگر ریاستی که بر تمام یهود پیدا کرده ام مانع نمی شد دستور تو را پیروی میکردم به خدایی که تورات را بر موسی و زبور را بر داوود نازل کرده کسی را ندیده ام تورات و انجیل را بهتر از تو تلاوت و بهتر و شیرین تر از تو تفسیر کند.(عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۶۳)جاثلیق، رهبر مسیحیان بعد از مناظره با امام گفت: «به حق مسیح گمان نمیکردم در میان مسلمانان کسی مثل تو باشد. اباصلت هروی نیز در این باره میگوید از حضرت رضا داناتر ندیدم. مأمون در مجلس خود دانشمندان بزرگ ادیان و فقها را جمع می کرد حضرت رضا بر همه پیروز میشد کسی در میان آنها باقی نمی ماند که به مقام آن جناب اعتراف نکند و خود را در مقابلش کوچک به شمار نیاورد.(فضل بن حسن طبرسی، همان، ص ۶۳ و شیخ مفید، الامالی، ص ۵۲۵) ابراهیم بن صولی نیز میگوید هرگز ندیدم از علی بن موسی الرضا سؤالی شود مگر اینکه پاسخ آن را می دانست. وی با اطلاع تر به تاریخ از ابتدای زمان تا روزگار خویش بود مأمون با هر سؤال از هر چیز مرتب او را امتحان میکرد و وی پاسخ میفرمود علاوه بر این، تمام گفتار شواهد وی از قرآن بود.(شیخ صدوق، الامالی، ص ۵۲۵ عبدالله بن محمد عامر ،شیراوی ،همان، ص ۱۶۵؛ مؤمن بن حسن موسی شبلنجی نور الابصار ص ۱۵۲؛ محمد بن احمد ابن صباغ مالکی، فصول ۳. کلینی، ج ۱، ص ۱۹۲)

 شکست رهبران سایر فرقه ها که هر کدام فکر میکردند دارای برترین مشرب فکری هستند مانند سلیمان مروزی این جهم، ابو قره محدث و .... باعث شد که متوجه شوند بهترین مشرب فکری متعلق به اهل بیت ام است و آنان از اسلام ناب دور هستند و باید برای فراگیری اسلام ناب به ائمه الام متوسل شوند.

حال با توجه به اینکه ائمه الله همگی گنجینه علم خدا و رازدار وحی خدا هستند، دلیل نامیده شدن امام رضا به عالم آل محمد ﷺ را می توان پیروزی در مناظرات بسیار دانست.

یکی از نویسندگان نیز میگوید دوران امام رضا به گونه ای بود که بر اثر ورود حضرت به ایران و انجام مناظرات علمی با علمای ادیان از طوایف و فرق مختلف سبب آشکار شدن جلوه علمی امام بر جهانیان شد و حضرت ملقب به عالم آل محمد ﷺ گردید.

بر همین اساس میتوان نتیجه گرفت مناظرات و مباحثات علمی امام از اهمیت والایی برخوردار بوده است. امام یکی از دلایل قبول ولایت عهدی را بر پا داشتن دین خدا و سنت پیامبر می داند.(  محمد رضا ربانی جلوات ربانی، ج ۲، ص ۱۵۷) امام رضا در مناظرات با سران ادیان و مکاتب پاسخ خود را بر مبنای اعتقاد شخص مخاطب میفرمود و این دلیل دیگری برای توانمندی امام بود. (عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۳۶)

مناظره با ابوقره محدث

ابو قره محدث بود و به احادیث و آیات قرآن آگاهی داشت و در اثبات رؤیت به ظاهر حدیث و قرآن استدلال میکرد. امام الا بعد از آنکه احادیثی که ابو قره منافی قرآن میداند از خود قرآن آن را برخلاف مقصد او توضیح میدهد و تفسیر میکند برای اثبات نفی رؤیت در قیامت به آیات ذیل متوسل میشود.

لا تُدْرِكْهُ الْأَبْصَارَ (انعام ٫١٠٣)

او را هیچ چشمی درک نکند.

وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً ( طه ٫ ۱۱۰)

خلق را به او احاطه و آگاهی نیست

لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْءٌ ( شوری (۱۱)

خدای یکتا را هیچ مثل و مانندی نیست. ( احمد بن علی طبرسی، همان، ج ۲، ص ۳۹۵)

در روایت دیگر که مرحوم طبرسی نقل کرده است، ابوقره کتب آسمانی را از ذات خداوند و جزئی از او میداند، اما امام رضا این عقیده را عقیده نصاری درباره مسیح الله و عقیده مجوس درباره آتش و خورشید میداند و در این مناظره خشم و غضب جا و مکان، تشبیه و تمثیل را از خداوند نفی میکند.( ۱ همان، ج ۲، صص ۳۹۸ تا ۴۰۱)