مناظره امام با جاثلیق

در این مناظره نکات زیر به چشم می خورد

اثبات نبوت حضرت محمد ه با توسل به انجیل 

اثبات بشریت حضرت عيسى الله و نفى الوهیت آن حضرت با گرفتن اعتراف از جاثلیق مبنی بر اینکه حضرت مانند سایر افراد عادی خداوند را عبادت میکرد امام رضا در این مناظره به مناظرات سایر پیامبران الهی که معجزاتی مانند حضرت عیسی داشتند، تمسک می جوید و میفرماید پیامبرانی مانند الیسع و حزقیل معجزاتی مانند حضرت عیسی داشتند ولی مردم قائل به الوهیت آنان نشدند.

جاثلیق در برابر سخنان امام چاره ای ندید جز اعتراف به یگانگی خداوند متعال سپس امام رضاء درباره از میان رفتن نخستین انجیل و بعد نوشته شدن آن به وسیله مرقس يوحنا، لوقا و متی سخنانی ایراد فرمود که این چهار نفر انجیل را نوشتند و تناقض هایی را در کلام جائلیق نشان داد. جاثلیق که از پاسخ امام الله درمانده بود، گفت: «قسم به حق مسیح که گمان نمیکردم در میان مسلمانان کسی مثل تو باشد.(احمد بن علی طبرسی، همان، ج ۲، صص ۴۰۴ تا ۴۱۴)

مناظره امام با رأس الجالوت

رأس الجالوت از امام رضا خواست که نبوت پیامبر بزرگ اسلام را برای او از طریق شهادت حضرت موسی ثابت کند.

امام در پاسخ فرمود موسی الله به بنی اسرائیل گفت: پیامبری از برادران شما خواهد آمد او را تصدیق کنید و از او اطاعت نمایید. حال اگر خویشاوندى بين أسرائيل ( يعقوب) و اسماعیل و رابطه بین آن دو طرف را از ابراهیم له میدانی بگو! آیا قبول داری که بنی اسرائیل برادرانی غیر از اسماعیل نداشتند؟

رأس الجالوت گفت: آری این گفته موسی الا است و ما آن را رد نمی کنیم.

امام رضا سپس به جمله ای از تورات استناد جست: «نور از کوه طور سینا آمد و از کوه ساعیر بر ما درخشید و از کوه فاران بر ما آشکار گردید.» امام منظور از نور» از کوه طور سینا آمد» را اشاره به وحی خداوند به حضرت موسی الله در کوه دانست از کوه ساعیر بر ما درخشید را اشاره به وحی خداوند بر حضرت عیسی دانست و از کوه فاران بر ما آشکار گردید را نیز اشاره به یکی از کوه های مکه دانست و با جملات دیگری از تورات نبوت پیامبر اله را به اثبات رساند. امام رضا سپس از طریق اثبات معجزاتی که حضرت عیسی ا و پیامبر که داشتند، نبوت این دو پیامبر بزرگ الهی را اثبات فرمود.(احمد بن علی طبرسی ،همان، صص ۴۱۴ تا ۴۱۸)

مناظره با هر بذ اکبر

خراسان مصادف با ورود امام رضا از مهم ترین کانون های ادیان مختلف مانند دین زرتشت بوده است و آثار پهلوی دوران عباسی نشان دهنده آشنایی علمای زرتشت با قرآن اصول کلی دیانت اسلام طرز اندیشه معتزلی و تسلط بر فنون بحث و اصطلاحات آن است. ۲ این امر مبین آن است که نقش امام در مناظره با موبدان زرتشتی در منطقه ای مانند خراسان بسیار حیاتی و ارزشمند بوده است، اما متأسفانه مناظره امام با هر بذ اکبر بزرگ زرتشتیان در چند سطر بیشتر نیامده است که آن هم در اثبات نبوت پیامبرانی است که بعد از زرتشت آمده اند.(مری بویس چکیده تاریخ زرتشت، ص ۲۳۹) امام خطاب به هر بذ گفت دلیل تو بر پیامبری زرتشت چیست؟ هر بد گفت چیزهایی که آورده و ما از طریق اخبار گذشتگان آن را می فهمیم. امام فرمود: تمام امتهای پیامبران گذشته نیز از طریق اخبار به آنان رسیده است مثل دین عیسی موسی و محمد ، پس دلیل شما بی اساس است.(احمد بن علی طبرسی ،همان، صص ۴۱۸ و ۴۱۹)

مناظره با مانویان

از جمله کسانی که با امام رضا مناظره داشتند، زنادقه بودند و پیروان کیش مانی را میتوان همان زنادقه ،دانست زیرا واژه زندیق، معرب زندیک است و مراد از آن همان مانویان بودند که قائل به تأویل زند ( شرح اوستا بودند موبدان متعصب ساسانی مانویان و گاه مزدکیان را زندیک می نامیدند.

این واژه در دوران اسلامی علاوه بر مانویان به منکران خدا و دهری ها هم اطلاق شد در روایات از مناظره زنادقه با امام رضا هم یاد شده است.(رک مهرداد بهار جستاری چند در فرهنگ ایران، صص ۲۶۳ تا ۲۶۵)

امام در مناظره ای که با یک زندیق داشته است، خداوند را برای او اثبات میکند. در این مناظره امام سؤال از چگونگی و مکان خداوند را بدون سبب دانسته است و می افزاید که خداوند قبل از ایجاد جا و مکان کیفیت، وجود داشته است و محتاج جا و مکان نیست.

سپس امام خداوند را از طریق حواس، درک نشدنی و قیاس نکردنی میداند و حد وصف را از خداوند مبری می داند و محدود بودن به هر حدی را ملازم با فقر و نامتناهی بودن و مجزا شدن بر می شمرد زیرا آنچه محدود باشد قابل قسمت به اطراف است.(احمد بن علی طبرسی ،همان، صص ۳۵۴ تا ۳۵۶)

مناظره با بوداییان

دین بودا یکی از ادیانی است که در زمان ساسانیان در شرق و شمال شرق ایران رایج بود و مقارن با ظهور اسلام به سرعت از افغانستان به ایران رسوخ کرد و در شهر مرو گسترشی دو چندان یافت. بعضی از محققان پرسشهایی که درباره تناسخ در مرو طرح شده است را مبتنی بر این می دانند که امام الله با بوداییان نیز مناظراتی داشته اند.(ارک برتولد اشپولر ایران در نخستین قرون اسلامی، صص ۳۹۸ تا ۴۰۱)

مأمون درباره تناسخ از امام پرسید امام فرمود: هر کس قائل به تناسخ باشد به خداوند بزرگ کافر شده و بهشت و جهنم را تکذیب کرده است.           

( مناظره با دانشمندان فرق مختلفسهراب علوی امام رضاء الله در رزم گاه ادیان، ص ۶۰)

در زمان امام رضا فرق و مذاهب گوناگونی فعالیت داشتند. خراسان از دیرباز پایگاه انواع فرقه ها بود که به مناظره با امام رضا می پرداختند.

امام رضا با معتزله و زیدیه که در شمار اهل اعتزال بودند، به مناظره میپرداخت مناظراتی مانند رجعت و عصمت امامان اهل حدیث جبریون ،مفوضه صوفیه واقفیه منکران امامت و ... مناظراتی با امام داشتند که برخی از این مناظرات در لابه لای موضوعات خواهد آمد. این مناظرات و مباحث امام با کسانی روی می داد که هر کدام ادعای خاصی داشتند از جمله عمران صابی بزرگترین متکلم که درباره اش گفته شده است: «كان واحداً من المتكلمين ) و علی بن محمد جهم که از دشمنان سرسخت اهل بیت بود.(عيون اخبار الرضا، ج ۲، صص ۴۸۴ و ۴۸۵)