اهداف مأمون

نظارت بر شیعیان ، فرو نشاندن قیامهای علویان، کاستن از مقام معنوی امام عال، مشروع جلوه دادن خلافت پیوند خاندان عباسی و علوی، جلب افکار شیعیان در خراسان و نواحی دیگر که در پایه های حکومت مؤثر بودند تهدید ضمنی عباسیان که در اطراف امین بودند و با ولایت عهدی مأمون مخالف بودند محدود کردن امام الله به ولایت عهدی و پیشگیری از خطری که از ناحیه امام عباسیان را تهدید می کرد. نیاز حکومت به شخصی که علم را توام با تقوا داشته باشد و در برابر هجوم علمای سایر ادیان مقابله نماید. (جعفر مرتضی عاملی همان، صص ۱۳۶ تا ۱۴۴ و اعلام الهداية الامام على بن موسى الرضا)

سؤالی که مطرح میشود این است که آیا مأمون به اهداف شوم خود رسید؟ پاسخ منفی است زیرا امام با اقدامات خویش عرصه را بر مأمون تنگ کرد و با مواضع صحیح خویش، او را مأیوس ساخت.

مأمون برای اینکه امام را قانع کند تا خلافت را بپذیرد نامه های فراوانی نوشت، اما امام پیوسته پیشنهاد مأمون را رد کرد تا اینکه وی مجبور شد رجاء بن ضحاک را مأمور کند تا امام را از مدینه به مرو انتقال دهد. (رک مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص ۴۳۹ و ۴۹۸ و جعفر مرتضی حسینی، همان، ص ۱۶۹ تا ۱۸۸)

مأمون دو ماه پس از ورود امام الله به خراسان موفق شد با اجبار، آن حضرت را به قبول ولایت عهدی وادار سازد و حضرت با اکراه پیشنهاد مأمون را پذیرفت. (شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۳۷ )