فرصتی دیگر

این دوره از جانب امام رضا فرصتی برای تلاشهای فرهنگی و اجتماعی، دوره شکوفایی و باروری تشیع و تشکل همسوی اهل بیت به شمار می آید. امام رضا از این دوران رضایت نسبی دارد درباره این دوران این گونه اظهار نظر می نماید، ولقد كنت بالمدينة وكتابي ينفذ في المشرق والمغرب ولقد كنت اركب حمارى وأمر سكك المدينه وما بها أعز منى وما كان بها احد يسئلنى حاجة يمكنني قضائها له الا وقضيتها له. (1) روضه کافی، ص ۱۵۱ ) «من هنگامی که در مدینه بودم سخنم در شرق و غرب نفوذ داشت. من مرکب خودم را سوار میشدم و در کوچه و خیابانهای مدینه راه می رفتم کسی عزیزتر از من در مدینه وجود نداشت. هر نیازمندی که به من مراجعه مینمود من در حد توانم نیاز وی را برطرف می ساختم.» امام همام در این گفتگو با مأمون سخن می گوید. مأمون با طرح دسیسه ولایت عهدی سخت امام را در دربار خویش محدود ساخته است. امام به وی میفرماید من ولایت عهدی را به این شرط پذیرفتم که در کارهای اجرایی نقشی ایفا نکنم و عزل و نصبی نداشته باشم. آنگاه سخن از دوران مدینه یعنی پیش از ولایت عهدی را به میان می آورد و چهار ویژگی مهم برای آن دوران بیان می کند.

نخست این که سخن من در آن زمان در شرق و غرب کشور اسلامی منتشر میشد که دلیل بر موقعیت بالای فرهنگی و اجتماعی حضرت است. دوم اینکه من در مدینه در زندگی شخصی خود آزاد و آرام بودم. مرکب خودم را سوار میشدم و در کوچه و خیابانهای مدینه به اراده خودم راه میرفتم یعنی در زندگی شخصی خود آزاد و رها از قید و بندهای حکومتی بودم سوم این که در حد توان به مسائل اجتماعی می پرداختم و نیازهای مراجعه کنندگان را بر طرف میساختم چهارم؛ حضرت به موقعیت خود اشاره می کند که در مدينه محترم ترین و عزیزترین نزد مردم من بودم.

این تحلیل دوران اول امامت امام رضا از زبان خود حضرت می باشد که دوران شکوفایی فقهی و فرهنگی و دایر نمودن حوزه های فقهی و فرهنگی و تربیت شاگردان برجسته در زمینه های گوناگون اعتقادی و فقهی و.... میباشد. این برهه فرصتی دیگر برای علی بن موسی است که افزون بر شکوفایی فقهی و فرهنگی، زمینه یک حرکت بزرگ اجتماعی برای تشکل همسوی اهل بیت یعنی حرکت و قیام ابن طباطبا فراهم میگردد. این دوران اگر از جانب هارون دوران خاموشی باشد از جانب امام رضا دوران بسیار مغتنمی است. فرصتی است که امام از آن مجال در جهت فقه و فرهنگ و متحد و منسجم ساختن تشکل همسوی اهل بیت کمال بهره وری را می نماید.

امام در این فرصت در تربیت شاگردان برجسته بهره می برد. ده ها آثار و حدیث در این فرصت از امام همام صادر و ضبط شده به نسل های بعدی منتقل میگردد. این فرصت تربیت ده ها شاگرد که همه از اصحاب فقه و روایات حضرت هستند، میباشد. شاگردان حضرت نزدیک به چهارصد نفر میرسند. (1) ۱ در مسند امام رضا ۳۶۷ نفر و در رجال شیخ طوسی ص ۳۶۶، ۳۱۵ نفر نام می برند. ) میراث علمی امام رضا در این فرصت تحول عقیدتی و فقهی به شمار میآید. حدود پانصد روایت در موضوع امامت و رهبری و تعداد ٤٣٧ حدیث در فقه و ٦١٢ روایت در موضوعات اخلاقی تفسیری اجتماعی و طب در مجموع ۲۰۲۳ روایت از وی در دسترس است. (2) مسند امام رضا، ج ۱، ص ۸۸ تا ۲۵۵ اعلام الهداية، ج ۱۰، ص ۲۳۷ و ۲۴۵ ) در این فرصت حضرت موفق به تربیت فقهای برجسته ای چون یونس بن عبد الرحمن صفوان بن یحیی حسن بن محبوب، عثمان بن علی، محمد بن ابی عمیر و .... میشود این افراد ممتاز ده ها روایت و کتاب از خود به یادگار نهادند و نقش محوری در بارور کردن فقه و فرهنگ شیعه داشتند. در این فرصت امام همام به تفسیر صحیح قرآن می پردازد و دهها مورد از تفسیر به رأیها و برداشت های غلط را از قرآن بر ملا می سازد. به خاطر همین نقش محوری حضرت است که ابن اثیر از علی بن موسی به خاطر این دوران به عنوان مجدد فرهنگ تشیع یاد می کند.  (3) وسائل الشيعه، ج ۲۰، ص ۷۱ )