اصحاب و راویان امام رضا
راویان دانشمند امام رضا
امام رضا به تربیت شاگردان اهتمام فراوانی داشت و شاگردان بزرگی تربیت کرد زیرا در دوران امامت ایشان آزادی نسبی پدید آمده بود و از طرف دیگر میراث حدیث شیعه که در زمان صادقین علل شکل کامل و ویژه ای یافته بود به اصول و کتابهای شیعه منتقل شد و در زمان ائمه متأخر، خصوصاً امام رضا تدوین گردید و با نگارش نو و روش مند به شیعیان عرضه شد. بررسی کوششهای اصحاب امام رضا در مباحث علمی جایگاه ویژه ای دارد. امام رضا با تربیت شاگردان، خدمات فراوانی به حدیث شیعه کرد فعالیتهای امام در زمینه های مختلف عبارت اند از:
در بحث تدوین حدیث بزرگانی چون یونس بن عبد الرحمن، صفوان بن یحیی بزنطی و ابن ابی عمیر از افراد شاخص در این عرصه هستند؛ نیز صاحبان اصولی چون ابراهیم بن ابی البلاد محمد بن ابی عمیر ا علامه بحر العلوم در تعریف اصل میگوید: اصل در اصطلاح محدثان اصحاب ما به معنی معاویه بن حكيم ابراهيم بن يحيى محمد بن حسین، ابو محمد خزار احمد بن عمر حلال بكر بن محمد ازدی علی بن اسماعیل بن شعیب از اصحاب امام رضا هستند. (بحر العلوم، رجال، ج ۲، ص ۳۶۷)
امام رضاء الا با تربیت شاگردان و پژوهشگران بزرگ در فقه، علاوه بر افراد ذکر شده شاگردان بزرگ دیگری مانند حسن بن على بن فضال علی بن حسن فضال، عبدالله بن مغیره حسن و حسین بن سعید اهوازی علی بن مهزیار، زكريا بن آدم قمی عبدالله بن مغيره، فضالة بن ايوب آزدی و .... تربیت کرد. تلاش امام رضا برای تربیت شاگردان در این علم به حدی است که می توان گفت بزرگان تربیت یافته در اصحاب امام رضا بیشتر از اصحاب امام صادق هستند با مراجعه به کتب رجالی و نگاهی به تعداد کتب فقهی نوشته شده توسط هر یک از اصحاب امام رضا در مقایسه با اصحاب امام صادق الله این برتری به وضوح دیده می شود. متکلم بزرگی مانند علی بن اسماعیل میثمی که با ابو هذیل علاف نظام و واقفیه، مناظراتی داشت، از یاران امام بود. متکلمین دیگر مانند عبد السلام بن صالح هروی، یعقوب بن اسحاق نوبختی و حسن بن علی بن فضال نیز از اصحاب امام رضا بودند. (رک مهدی مهریزی مکتوبات حدیثی اصحاب ائمه السلام ، صص ۱۹ و ۴۸) کتابی است که مورد اعتماد و از کتاب دیگر اخذ نشده است.اصحابی مانند یونس بن عبد الرحمن عبدالله بن مغیره حسن و حسین اهوازی در حدود سی عنوان کتاب دارند و حتی بعضی نظیر محمد بن ابی عمیر بیش از نود و اندی کتاب در بخش علوم قرآن و تفسیر بزرگانی مانند حسین بن سعيد، يونس بن عبد الرحمن عبدالله بن صلت علی بن مهزیار اهوازی علی بن اسباط احمد بن ابو عبدالله برقی و علی بن حسن فضال از یاران امام بودند.
بنابراین، اصحاب پژوهشگر امام رضا تعداد چشمگیری از یاران امام را تشکیل می دادند.
در مباحث رجالی و تعدیل و تضعیف راویان گروه سوم اصحاب اجماع، یعنی اصحاب امام کاظم و امام رضاء الله جایگاه ویژه ای دارند زیرا گروه اول و دوم به طور معمول مستقیم و بی واسطه از معصوم له حدیث نقل میکنند و اجماع تنها به توثیق این افراد یاری می رساند. توثیق این گروه نیز ثابت شده است و محتاج دلیل نیست. اما گروه سوم به صورت مستقیم کمتر از معصوم له حدیث نقل میکنند و اکثر استادان آنها راویان امام باقر امام صادق و امام کاظم الله هستند. بدین ترتیب توثیق برآمده از اجماع اصحاب بر صحت احادیث آنها یا توثیق استادانشان اهمیتی بیشتر از گروه پیشین اصحاب اجماع دارد