تعداد شاگردان

شیخ طوسی در کتاب رجال خود سیصد و هجده نفر را در ردیف اصحاب و راویان امام رضا ذکر کرده است. البته این تعدادی است که شیخ با آنها مواجه شده است و خود در آغاز کتاب مذکور تصریح کرده که آنچه از اصحاب و راویان در کتاب خویش آورده است فقط بخشی از رجال و اصحاب ائمه هستند. (شیخ طوسی، رجال، رقم های ۵۱۹۵ تا ۵۵۱۳، صص ۳۵۲ تا ۳۷۰) با نظر اجمالی به احادیث صادره از ائمه ، کثرت اصحاب و روات امام رضا آشکار می شود. چنانچه صاحب مسند الامام الرضا حدود سيصد و سیزده نفراز راویان امام را ذکر میکند که بعضی از آنان با رجالی که شیخ در کتاب خود آورده است، متفاوت میباشد. (مسند الامام الرضا، ج ۲، صص ۵۰۹ تا ۵۵۶)

همچنین نویسنده ای دیگر در کتاب خود به نام الجامع الرواة و اصحاب الامام الرضا هشتصد و سیزده نفر را ذکر کرده است که از راویان و اصحاب امام رضا هستند. (محمد مهدى نجفى الجامع الرواة و اصحاب الامام الرضا.) بنابراین، تعداد اصحاب و راویان امام رضا متنوع و گسترده است و کشی در رجال خود هفت تن از این اصحاب را جزء اصحاب اجماع می داند. (برای آگاهی از نام اصحاب اجماع رک محمد بن حسن طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم۱۰۵۰، ص ۸۳۱) وی درباره اصحاب امام کاظم و امام رضاعی می گوید: اصحاب ما بر صحه گذاشتن بر آنچه از این عده رسیده و تصدیق آنان و اقرار به فقاهتشان اتفاق کرده اند. این شش نفر عبارت اند از: یونس بن عبد الرحمن، صفوان بن يحيى سابری، محمد بن ابی عمیر، عبدالله بن مغیره، احمد بن ابی نصر بزنطی و حسن بن محبوب، بعضی به جای حسن بن محبوب از حسن بن على فضال یا فضاله بن ايوب أزدی نام برده و بعضی به جای ابن فضال از عثمان بن عیسی رواسی نام برده اند. (همان) البته باید توجه داشت که بعضی از فقیهان کلام کشی را قبول کرده اند و عده ای رد می کنند. بعضی نیز مانند استاد محمد باقر بهبودی، مقام فقهی اصحاب امام کاظم الله و امام رضاء الله را حدود ده تن می داند. (رک محمد حسن ربانی دانش درایة الحديث، صص ۲۶۶ تا ۲۷۰)

شناخت تفصیلی بعضی از راویان

امام رضاء اصحاب و راویان بزرگی تربیت کرد که این اصحاب و راویان در انتقال حدیث شیعه به نسلهای بعدی و نیز تدوین و تعلیم حدیث شیعه نقش بزرگی بر عهده داشتند بعضی از این راویان به تفصیل ذکر می شوند.(محمد باقر بهبودی، نگرشی بر آغاز و انجام حدیث.)

۱. احمد بن ابی نصر بزنطی

وی از ثقات راویان حدیث و صاحب کتاب الجامع است که به جامع بزنطی معروف است. وی را از اصحاب امام رضا و امام جواد علی می دانند. ۵ اما شیخ طوسی علاوه بر رجال امام رضا او را در رجال امام کاظم علی نیز ذکر میکند.(ابوالعباس نجاشی، رجال، رقم ۱۸۰، ص ۷۵)

بزنطی ابتدا از واقفیه بود و به امامت امام رضاء شک و تردید داشت، اما با نوشتن نامه ای به امام و دریافت پاسخ، شکش کاملاً برطرف شد. وی به قدری مورد احترام و علاقه امام رضا بود که در روایات از او به عنوان «صاحب الرضا یاد میکنند. وی در جلسات خصوصی امام رضا نیز شرکت داشته است و از کسانی است که متقدمان شیعه احادیث منقول از وی را گرچه به طور مرسل نقل کرده باشد، صحیح شمرده و به فقه و فضل وی اقرار داشته اند. (شیخ طوسی، رجال، رقم ۴۹۵۹، ص ۳۲۳ و رقم ۵۱۹۶، ص ۳۵۱)

شیخ طوسی او را از ارکان اربعه عصر خویش می داند. سؤالات فقهی وی که از فروعات دقیق علمی است نشانگر دقت و فهم فقیهانه اوست. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ج ۲، رقم ۱۰۵۰، ص ۸۳۱)

بزنطی در اسناد هزار و پانصد حدیث دیده میشود، البته با نام هایی چون احمد بن محمد ابی نصر بزنطی احمد بن ابی نصر بزنطی و .....

وی بیش از دویست و سی حدیث از امام رضا بدون واسطه روایت کرده است. (محمد بن حسن حر عاملی، تفصيل وسائل الشيعه الى تحصيل مسائل الشريعه، ج ۲، باب ۶۳ ص ۱۱۱.)

از استادان وی میتوان جميل بن دراج، حماد بن عثمان، صفوان بن یحیی و سماعة بن مهران را نام برد و از شاگردان و راویان وی می توان به احمد بن محمد بن عیسی حسین بن سعيد و علی بن مهزیار اشاره کرد. بیشتر گونه های حدیثی وی از امام رضا روایات فقهی و سپس روایات کلامی است. بزنطی کتابهای مختلفی نیز نگاشته است که مهم ترین آنها الجامع است. ابن ندیم کتاب مسائل ،نوادر روایات امام رضا را از دیگر کتاب های او می داند.(۴ شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج ۲، رقم ۰۹۱۱ ، صص ۸۵۲ و ۸۵۳)

۲. حسن بن سعید اهوازی

وی دانشمندی بلند مرتبه است که شیخ طوسی در رجال خود او را از اصحاب امام رضا و امام جواد ع میداند و می گوید: «وی علی بن مهزیار اهوازی و اسحاق بن ابراهیم حضین را نزد امام رضا برده نجاشی کتب وی و برادرش حسین بن سعید را سی کتاب می داند. ابن ندیم نیز بعد از اینکه حسن و حسین بن سعید را از اصحاب امام رضا بر می شمرد آن دو را از مشهورترین علما و فقهای عصر خود می داند که در علوم شیعه آثار ارزنده ای داشتند.( ابوالقاسم خوبی، معجم الرجال الحديث، ج ۲، صص ۲۳۶ و ۲۳۷ و ابوالعباس نجاشی همان رقم ۱۸۰، ص ۷۵ و شیخ طوسی، فهرست، رقم ۶۳، ص ۵۰ و ابن الندیم، همان، ص ۲۷۶ و شیخ طوسی، رجال، رقم ۵۲۴۳، ص ۳۵۴ و رقم ۵۵۳۸، ص ۳۷۴ و ابو العباس نجاشی همان رقم و ابن الندیم، همان، ص ۲۷۶)

حسن بن زياد الوشاء

وی یکی از عالمان در میان محدثان شیعه و از راویان موثق و قابل اعتماد است. نجاشی او را از برگزیدگان و یاران امام رضا و نیز یکی از دانشمندان برجسته امامیه میداند. (ابوالعباس نجاشی همان، رقم ۸۰ ص ۳۹) وی مشایخ زیادی را درک کرده است چنانچه خود میگوید: «نهصد تن از راویان امام صادق را درک نموده ام». (. ابو القاسم خویی، همان، ج ۵، ص ۷۱) وی در اسناد ۲۱۸ روایت دیده میشود. در مسند الامام الرضا هفتاد و دو حدیث از وی بدون واسطه از امام رضا نقل شده است.(رک راویان امام رضاعت در مسند الرضا، صص ۱۲۲ و ۱۲۳.)

 حسن بن على بن فضال

وی از بزرگان اهل حدیث و ثقات رجال شیعه است. شیخ طوسی او را از یاران امام رضاء و جزء ثقات کوفه ذکر میکند. (احمد بن يوسف حلی، رجال، ص ۳۷) علامه حلی نیز او را جليل القدر، عظيم المنزله و با تقوا توصیف می کند. (ابو القاسم خویی ،همان، ج ۵، صص ۵۰ و ۷۹)

وی در اسناد ۲۹۷ حدیث به عنوان حسن بن علی بن فضال و در ۲۴ مورد به عنوان حسن بن فضال دیده می شود. (سيد محمد علی موحد ابطحی اصفهانی، تهذیب المقال، ج ۲، ص ۴، به نقل از فهرست، شیخ طوسی) حسن بن على بن فضال از علمای شیعه و از محدثان و فقهای آنهاست و از اصحاب خاصه ابي الحسن على بن موسى الرضاء است. این ندیم نیز او را از فقها و محدثان شیعه میداند و کتبی را در تفسیر و طب به او نسبت می دهد. (الموسوعة الطبقات الفقهاء، ج ۲، ص ۱۹۹ به نقل از الفهرست ابن ندیم) درباره مقام علمی او گفته شده است که در مسجد کوفه با کسانی مانند على بن أسباط ، فضل بن شاذان ابی محمد حجال در کلام و معرفت مناظره می کرده است کتب زیادی مانند زیارات بشارات النوادر، رد بر غلات الناسخ والمنسوخ، الشواهد من كتاب الله به او نسبت داده شده است. (همان، ج ۲، ص ۱۹۸.)

از بزرگانی مانند محمد ابن ابی عمیر، جمیل بن دراج، ابان بن عثمان ابان بن تغلب عمار ساباطی نقل حدیث میکند و حسن بن على الوشاء حسین بن سعيد، علی بن اسماعیل میثمی و ایوب بن نوح از او حدیث نقل می کنند.( ابوالعباس نجاشی همان رقم ۷۲، ص ۳۵) حسن بن فضال از استادان فضل بن شاذان است که کتب خود را بر وی قرائت کرده است. استاد عطاردی نیز ۶۷ حدیث به نقل از وی و بی واسطه از امامرضا ذکر کرده است. ( راویان امام رضا الله در مسند الرضاء الله ، ص ۱۱۹.)

حسن بن على بن يقطين

وی از متکلمان و فقهای بزرگ شیعه در زمان امام کاظم و امام رضا است که در اسناد ۱۳۱ روایت دیده می شود. ( همان رقم ۹۱، ص ۴۵ و فهرست رقم ۱۶۶، ص ۱۲۲)

۶. حسن بن محبوب

یکی از راویان بزرگ و جلیل القدر است که شیخ طوسی او را ثقه می داند. وی از شصت تن از راویان امام صادق حدیث نقل میکند. از کتبی که شیخ در فقه به وی نسبت میدهد میتوان به مرتبه فقاهت وی پی برد. ( شیخ طوسی، فهرست، رقم ۱۶۲، ص ۱۲۲) وی یکی از ارکان اربعه زمان خویش است که جزء اصحاب اجماع است. کشی در این باره میگوید بعضی به جای حسن بن على فضال حسن بن محبوب را میگویند. (همان زکی الدین قهپایی همان وی در پانوشت می افزاید سه نفر دیگر در بین یونس بن عبد الرحمن، احمد بن ابی نصر بزنطی صفوان بن يحيى محمد بن ابی عمیر و عبدالله بن مغیره در گردش است.)

شیخ طوسی در رجال او را از اصحاب امام کاظم الله و امام رضا می داند. و برقی او را از اصحاب امام کاظم می داند. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم ۱۰۵۰، ص ۸۳۱ و شیخ طوسی، رجال، صص ۳۳۴ و ۳۵۴ ۴ ابوالقاسم خویی ،همان، ج ۵، صص ۸۹ و ۹۰)  وی در سند ۱۵۱۸ حدیث دیده میشود که از امام کاظم و امام رضاء الله روایت میکند.(همان، ص ۹۲)

صفوان بن يحيى بجلي (بجل نام قبیله ای است در یمن و کسانی که منسوب به این طایفه هستند را بجلی میگویند.)

احمد بن خالد برقی وی را از یاران امام کاظم امام رضا و امام جواد علام می داند.(لسان العرب، ج ۱، ص ۱۶۳) صفوان در زهد، تقوا عبادت و وفای به عهد در بین بزرگان عصرش معروف بوده است. (راویان امام رضاء الا در مسند الرضا، ص ۲۱۷، به نقل از رجال برقی.) وی از جانب امام هشتم وکیل بود و با مردم ارتباط داشت. مردم نیز به دلیل اعطای وجوهات شرعی و پرسش از سؤالات دینی به حضور وی میرسیدند اما این وکالت هرگز او را مغرور نساخت، چنانچه امام رضا میفرماید: صفوان ریاست را دوست نمی دارد.(رک شیخ مفيد، الاختصاص، ص ۸۸؛ ابوالعباس نجاشی همان ص ۱۹۷ و شیخ طوسی شیخ طوسی، رجال، ص ۳۵۹) کثرت مراجعه صفوان به امام رضا و همچنین ارتباط بسیاری از شیعیان که به واسطه او انجام میگرفت نشانگر جایگاه رفیع صفوان است. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم ۹۶۵، ص ۷۹۳) احادیث بسیاری از صفوان در موضوعات گوناگون نظیر فقه، کلام تفسیر و اخلاق به ما رسیده است. ( چنانچه در سند برخی روایات دیده میشود اصحاب و یاران امام الثلا، صوفیه، محدثين و ... از صفوان برای دیدن امام الله اجازه ورود میخواستند. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص) وی مفتخر است که در شمار سومین گروه اصحاب اجماع و یکی از ارکان اربعه در زمان خویش است. (قهبایی، همان، ص ۱۴۵) استادان او در کتابهای چهارگانه شیعه بالغ بر صدوچهل نفر و در کل کتاب های حدیث بیش از دویست و بیست نفره است. ( غلامرضا عرفانیان مشايخ الثقات، ص ۲۴۳) روایات وی در کتب چهارگانه حدیث بیش از ۲۷۰۰ حدیث است که بیشتر آنها احادیث فقهی است.(خوبی همان، ج ۹، ص ۱۳۰) حسین بن سعید اهوازی، حسن بن علی وشاء سهل بن زياد، فضل بن شاذان، محمد بن خالد برقی و احمد بن عیسی از جمله کسانی هستند که از صفوان علم و دانش آموخته اند. (شیخ طوسی، رجال، رقم ۲۷۱۳، ص ۲۱۰ ، رقم ۵۲۹۷، ص ۳۵۷ و رقم ۵۵۵۵، ص ۳۷۵)

زکریا بن آدم قمی

وی یکی از اصحاب خاص امام رضاء الله است که شیخ طوسی در رجال خود او را از اصحاب امام صادق امام رضا و امام جواد علی می داند. (شیخ طوسی، رجال، رقم ۲۷۱۳، ص ۲۱۰ ، رقم ۵۲۹۷، ص ۳۵۷ و رقم ۵۵۵۵، ص ۳۷۵) نجاشی او را ثقه جلیل و عظیم القدر میداند که در نزد امام رضا مقامی خاص داشت. (نجاشی همان، رقم ۴۵۸، ص ۱۷۴) دعای آن حضرت در حق وی نشانگر این مسئله است. مقام زکریا به قدری است که امام جواد نیز بعد از مرگ وی برایش طلب مغفرت کرد. (شيخ مفيد، الاختصاص، ص ۸۶ و شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ج ۲، رقم ۱۱۵۲، ص همان، ص ۸۷ رقم ۱۱۱۲) زکریا از کسانی است که در جلسات خصوصی امام رضاء شرکت داشت. ۳ امام او را قابل اعتماد در دین و دنیا می دانست و یاران خویش را در مسائل فقهی به وی ارجاع می داد. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ج ۲، رقم ۱۱۱۱.) زكريا بن آدم خطاب به امام رضاء الا میگوید: می خواهم از قوم خود بیرون بروم، زیرا سفها و نادانان در میان آنان پیدا شده اند. امام فرمود: خداوند به خاطر شما بلیات را از اهل بیت شما دفع میکند، همان طور که به واسطه موسی بن جعفر الا بلایا را از بغداد دفع می کند. ( راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۲۰۱.) شانزده حدیث از وی در مسند الامام الرضا نقل شده است. (شیخ طوسی، رجال، رقم ۵۰۲۷، ص ۳۲۸ و رقم ۵۲۹۸، ص ۳۵۸)

سليمان بن جعفر، ابوهاشم جعفری

این محدث جلیل و بزرگوار از فرزندان جعفر بن ابی طالب است. او یکی از ثقات اهل حدیث است. شیخ طوسی او را از اصحاب امام کاظم و امام رضا میداند. نجاشی نیز او را از ثقات می داند و کتابی را به وی نسبت می دهد. حدود هفتاد روایت از امام رضا در مسند الامام الرضا از وی نقل شده است. (راویان امام رضاء الا در مسند الرضا، ص ۲۱۰.)

۱۰. عبد السلام بن صالح هروی

ابوصلت هروی یکی از مشهورترین اصحاب امام رضا است که در بین خاص و عام معروف است. وی یکی از بزرگترین متکلمان و محدثان زمان خویش بود که برای طلب حدیث به شهرهای بزرگی نظیر کوفه شام، حجاز، یمن و بصره مسافرت کرد. (ابوسعد سمعانی، الانساب، ج ۵، ص ۶۳۸ خطیب بغدادی همان، ج ۱۱، ص ۴۶ و ابن حجر عسقلانی، همان، ج ۶، ص ۲۸۱) وی متکلم بزرگی بود که به گفته صاحب الانساب با هواپرستان صاحبان مقالات و فرق ،زنادقه مرجئه قدریه و جهمیه در مبارزه بود و با آنها مناظره داشت.(سمعانی، همان، ص ۶۳۸) وی می افزاید ابوصلت هروی در مناظره با بشر بن غیاث مریسی که قرآن را مخلوق میدانست پیروز شد و در مجلس مأمون او را شکست داد. خطیب بغدادی نیز از معرفت وی در کلام و عقاید شیعه سخن به میان می آورد و از زهد او تمجید می کند. (خطیب بغدادی همان رقم ۵۷۲۸، ص ۴۶) شیخ طوسی با اینکه او را از اصحاب امام رضا می داند، وی را از رجال اهل سنت نیز به شمار میآورد اما دیگری ضمن اینکه نظر علمای اهل سنت را درباره وی ذکر میکند او را از علمای بزرگ شیعه می داند که سخت مورد علاقه امام رضا بوده است به گونه ای که در خراسان تا پایان عمر مبارک امام الا با ایشان بوده است. (شیخ طوسی، فهرست، ص ۳۶۹)

۱۱. عبدالله بن مغیره

وی از بزرگان علم الحدیث و فقهای آنان میباشد که نجاشی در وصفش می نویسد: «ثقه ثقه سپس او را یکی از بزرگان در دین و تقوا می داند و سی کتاب فقهی مانند صلات زکات و وضو را به او نسبت میدهد. (راویان امام رضا در مسند الرضا، صص ۲۲۷ تا ۲۳۸.) ابن مغیره شصت تن از اصحاب امام صادق را دیده و از آنان روایت کرده است. (... موسوعة طبقات الفقهاء، ج ۳، ص ۲۰۶)  از راویانی مانند حماد بن عیسی جهنی و جمیل بن صالح نقل روایت کرده است و بزرگانی مانند عبد العظيم بن عبدالله حسنی از او نقل روایت کرده اند. وی با عنوان عبدالله بن مغیره در اسناد ۵۲۱ روایت و با عنوان ابن مغیره در ۹۶ سند دیده می شود. (شیخ طوسی فهرست رقم ۶۱۸، ص ۴۰۴ و احمد بن یوسف حلی، همان، ص ۱۴۰.)

۱۲. محمد بن ابی عمیر

ابو احمد محمد بن ابی عمیر از شاگردان بزرگ امام کاظم و امام رضا و امام جواد است. و احادیث فراوانی را از این بزرگواران نقل کرده است. وی از مؤمنان و پرهیزگاران عصر خویش بوده است و عبادات و سجده های طولانی وی در بین شیعیان مشهور بود. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم ۱۱۰۶، ج ۲، ص ۸۷۵) شیخ طوسی او را نزد شیعه و سنی با تقواترین و راستگوترین مردم زمانه میداند ( شیخ طوسی، فهرست، رقم ۶۱۸، ص ۴۰۴) جاحظ از دانشمندان اهل سنت نیز که در کتابش با مباهات به معرفی بزرگان پرداخته است، از او یاد میکند. (همان و نجاشی ،همان، رقم ۸۸۷، ص ۳۲۶)

بخش عمده ای از عمر گرانمایه ابن ابی عمیر صرف تعلیم و تربیت شاگردان علاقه مند به حدیث یا تألیف کتابهای ارزشمند حدیث شد. ( شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم ۱۰۵۰، ج ۲، ص ۸۳۱) حضور او در میان گروه سوم اصحاب اجماع نشانه مقبولیت علمی او نزد شیعیان است. یونس بن عبد الرحمن نیز او را دریای علم خوانده است. (همان، رقم ۱۱۰۸، ص ۸۵۴) هشام بن حکم و هشام بن سالم در جلسه ای که تعدادی از علما از جمله جميل بن دراج حضور داشتند وی را به عنوان دانشمند قرار دادند تا اختلافات علمی آنان را حل کند. (نجاشی همان رقم ۸۸۷ ص ۳۲۶ د خوبی همان، ج ۲۲، ص ۱۰۱) او همچنین نود و چهار کتاب تألیف کرده است که کتاب اختلاف الحديث وی نشانه تبحر وی در علوم حدیث است و کتب فقهی وی نشانه ای از تبحرش در علم فقه است. (شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، رقم ۱۰۷۹، ج ۲، ص ۸۴۰) بسیاری از راویان در زمره شاگردان او هستند مانند: علی بن مهزیار اهوازی فضل بن شاذان حسین و حسن سعید اهوازی (عرفانیان، همان، ص ۲۴۳) البته به نظر میرسد شاگردانش به شاگردی او شناخته شده بودند چنانچه کشی در توصیف علی بن حکم او را شاگرد ابن ابی عمیر خوانده است. (شیخ عباس قمی، الکنی و القاب، ج ۱، صص ۱۹۹ و ۲۰۰ و عبدالهادی فضلی، اصول الحديث، ص ۲۰۸ به نقل از همان) استادان روایی وی بیش از چهار صد نفر هستند. بعضی عقیده دارند وی جز از ثقات نقل حدیث نکرده است. بنابراین افرادی که در زمره استادان او هستند توثیق شده اند. چون به زندان افتاد کتابهایش توسط خواهرش دفن گردید و از بین رفت. به همین دلیل روایات وی به صورت مرسل است اما علما مرسلات وی را قبول دارند. ۲ ابن ابی عمیر در اسناد ۴۷۱۵ حدیث دیده می شود. (نجاشی همان رقم ۱۸۷، ص ۳۲۶)

۱۳ یونس بن عبد الرحمن

از محدثان مشهور شیعه و از علمای معروف در عصر خویش است. (شیخ عباس قمی، الكنى و القاب، ج ۱، صص ۱۹۹ و ۲۰۰ و عبدالهادی فضلی، همان، ص خوبی، معجم رجال الحدیث، ج ۲۲، ص ۱۰۱) او امام صادق را در مکه زیارت کرد ولی توفیق شاگردی آن حضرت را نداشت. ( اختيار معرفة الرجال، ج ۲، رقم ۹۱۸، ص ۷۸۰) او سالها در مکتب امام کاظم و امام رضا به فراگیری علوم آل محمد ﷺ پرداخت و در نزد آن دو امام بزرگوار دارای ارج و قرب و منزلت گردید. (عيون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۲۵) از ویژگیهای شخصیتی وی این بود که حاضر به همکاری با واقفیه نشد. رهبران واقفیه در صدد برآمدند که با مال او را فریب دهند، اما یونس امتناع کرد و از ائمه صادقین علی روایت کرد:

هرگاه بدعتها ظاهر شد بر فرد عالم واجب است که دانسته خود را آشکار کند؛ اگر این کار را نکرد نور ایمان از او سلب خواهد شد.(خوبی همان، ج ۱۸، ص ۲۷۶)

وی در مواجهه با غالیان نیز بسیار جدی بود و کتب آنان را بر امام عرضه کرد. پس از اینکه امام احادیث را جعلی دانستند، یونس نیز اقدام به پیرایش این کتب و احادیث مذهب شیعه کرد. (رک خویی، همان، ج ۲۰، ص ۲۰۹ و راویان امام رضا در مسند الرضا، ص ۵۳۹)

مبارزه یونس با واقفیه و غلات سبب شد که آنان روایات مختلفی را در مذمت یونس جعل کنند و به تخریب شخصیت والای یونس بپردازند، اما بعضی از نویسندگان روایات مختلفی که در مذمت یونس وارد شده است از جمله جعلیات واقفیه (اختيار معرفة الرجال، ارقام ۹۱۳، ۹۲۲، ۹۲۳، ۹۳۱ و ۹۳۲ و نجاشی رقم ۱۲۰۷، ص ۴۴۷) و از مهمترین فضایل یونس این است که امام رضا امام جواد امام هادی و امام عسکری علیه برای او دعا کرده اند. (همان، رقم ۱۲۰۸، ص ۴۴۶)  امام رضاء او را سلمان عصر خویش معرفی کرده است و حتی بهشت را سه بار برای او ضمانت کرده است. ( همان رقم ۱۲۰۸، ص ۴۴۷ و ارقام ۹۱۰ و ۹۳۵) یونس بن عبد الرحمن به عنوان مرجع شیعیان موقعیت علمی خاصی داشت، ( اختيار معرفة الرجال، رقم ۹۱۴، ج ۲، ص ۷۸۰) به گونه ای که نجاشی او را در عصر خویش بر همگان مقدم و در میان اهل حدیث شناخته شده و شاخص میداند و می گوید: امام رضا شیعیان را در اخذ مسائل دینی به وی ارجاع داده است. (نجاشی، رجال، رقم ۱۲۰۸، ص ۴۴۶ و شیخ طوسی، فهرست، ص ۵۱۱)

فضل بن شاذان نیز سلمان را فقیه ترین مسلمان و بعد از او یونس را فقیه میداند.(نجاشی، همان، رقم ۱۲۰۸، ص ۴۴۶) از دیگر آثار علمی ،یونس تألیفات گسترده وی بود که بعضی بیش از سی کتاب و بیشتر ذکر کرده اند. کتاب های علل الحدیث و اختلاف الحدیث وی نشانگر تبحرش در علوم حدیث است. کتاب عمل اليوم والليلة وی را امامان تأیید کرده اند.(شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال، ارقام ۹۱۵ و ۹۱۶، ج ۲، ص ۷۸۰)

همان طور که ذکر شد یونس کتب حدیث را بر امام رضا عرضه میکرد و صحیح و غیر صحیح را از همدیگر تفکیک می نمود. وی از طریق نگارش و برپایی جلسات درس به نشر حدیث می پرداخت. به نظر می رسد یونس شاگردانی داشته است که به شاگردی وی شناخته شده بودند چنانکه نجاشی در رجال ابراهیم بن هاشم را از شاگردان يونس بن عبدالرحمن می داند.  در کتب اربعمائة ۲۶۳ روایت از یونس بن عبدالرحمن و ۱۰۵۲ روایت از یونس نقل شده است. اکثر روایات یونس مربوط به یونس بن عبد الرحمن است بنابراین نزدیک به ۱۰۰۰ حدیث از وی در کتب اربعه موجود است.(نجاشی، رجال، رقم ۱۱، ص ۱۶ خویی، همان، ج ۲۰، ص ۱۷۹ )