امامت

امامت یکی دیگر از مسائل مهم کلامی است که در همان اوایل اسلام و پس از رحلت پیامبر اکرم صلوات الله علیه موجب بروز اختلافات طولانی و عمیق در میان مسلمانان شد طوری که امت اسلام به فرق و مذاهب گوناگونی منشعب شد و هر کدام از این مذاهب به دلایل و براهینی برای حقانیت خود تمسک جستند؛ اما دلایل اهل بیت در این زمینه مستند به روایاتی است که از پیامبر ه به ما رسیده است و ائمه هدی اسلام مطالب با ارزشی در این زمینه ارائه فرموده اند و نقش گسترده ای در شناخت امام داشته اند به نحوی که میتوان ادعا کرد امام رضا در شناسایی و بیان ائمه الا از همه توفیق بیشتری داشته است زیرا به گفته یکی از نویسندگان بحث های عقلی امام رضا در زمینه امامت از همه ائمه الا بیشتر است.

مرحوم کلینی روایت مفصلی که بحث قرآنی عقلی مبسوطی پیرامون امامت از امام رضاء الا در آن مطرح شده نقل کرده است. بخش کوتاهی از این روایت چنین است: به راستی امامت جایگاه و مرتبه انبیا و میراث اوصیا است. امامت خلافت خدا و رسول او و مقام امیرالمؤمنین و میراث حسن و حسین ع است. به راستی امام سرچشمه امور دین و نظام کار مسلمین و مایه صلاح دنیا و عزت اهل ایمان است. امام پایه و ریشه اسلام بالنده و رو به رشد و شاخه بلند و والای آن است و در پرتو امام است که نماز زکات، روزه، حج و جهاد به تمامیت میرسد و کامل می گردد. امام همچون خورشید درخشانی است که نورش جهان را فرا میگیرد و جایگاهش در افق به گونه ای است که نه دستها بدان می رسد و نه دیدگان تواندش دید... (کلینی، ج ۱، ص ۱۹۷ و کمال الدین شیخ صدوق، تمام النعمة، ص ۶۷۵) روایت مهم دیگری از طریق فضل بن شاذان نقل شده که بخش های مهمی از مسائل عقلی مربوط به امامت در آن مطرح شده است. یکی از این بخشها پاسخ به این سؤال است که چرا خداوند مردم را به پیروی از اولی الامر امر کرده است؟ بخش دیگر پاسخ به سؤالی است که چرا صحیح نیست در روی زمین دو پیشوا باشند و .... (عيون اخبار الرضا، ج ۲، صص ۲۰۳ و ۲۰۴)

در روایت دیگر آمده است هنگامی که عبدالله بن ابان از امام رضاء می خواهد برای او و خانواده اش دعا کند، امام در پاسخ فرمود: مگر من این کار را نمیکنم؟ به خدا سوگند، اعمال شما در هر شبانه روز بر من عرضه میگردد.

امام بعد از تعجب عبدالله بن ابان به آیه ذیل تمسک می جوید:

قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ (توبه (۱۰۵)

ای رسول بگو هر عملی که انجام دهید خدا آن عمل را به شما می نمایاند و رسول و مؤمنان بر آن آگاه می شوند. (محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، ص ۳۹۷ باب ۶)

خداوند پیامبران و ائمه ا را توفیق داد و آنچه به دیگران نداده بود. از خزانه علم و حکمت خود به آنان عطا کرد. پس علم ایشان برتر از اهل زمانشان است. (مسند الامام الرضا ء ا ب ، ج 1، كتاب الامامة، ص ۱۳۳، ح ۱.) علاوه بر احادیث فوق، امام رضا در نیشابور نیز توحید را به ولایت وصل فرمود و شرط امنیت از عذاب الهی را علاوه بر توحید ولایت اهل بیتش دانستند. (رک فعالیت های فرهنگی بخش سفر امام عالی به ایران.)

بنابراین، امام در معرفی مقام امامت نقش مهمی داشت. امام رضا مبحث امامت را به شکل جدیدی تدوین کرد و آن را عمومی ساخت زیرا زمینه بیان مطالب در مقام احتجاج و مناظره فراهم آمده بود. الهی بودن منصب امامت و منصوب بودن و منصوص بودن امام و قواعد حاکم بر شناخت امام در زمان امام رضا تبیین شد. به همین جهت در دوران پس از امام رضا انشعاب گسترده ای در میان شیعیان رخ نداد. با وجود آنکه سن بسیار کم امام جواد ، امام هادی و امام مهدی (عج) زمینه انشعاب درون مذهبی را بیش از پیش فراهم کرده بود ولی این اتفاق روی نداد و شیعیان با شناخت مقام امام الله و الهی دانستن آن، بدون هیچ واهمه ای، امام بعدی را پذیرفتند.(ابن شهر آشوب، همان، ص ۳۶۳)

گاهی اصحاب امام الله درباره چگونگی علم ائمه ام از وی سؤال می کردند که ائمه اسلام این علوم را از کجا آورده اند؟ امام الله این علم را از جانب خداوند متعال می دانست. ابوصلت هروی در این باره میگوید امام رضا با مردم به زبان خودشان صحبت میکرد و عالیترین و فصیح ترین اشخاص به هر لغتی بود. روزی درباره این فضیلت از آن حضرت سؤال کردم. ایشان در پاسخ فرمود:

ای پسر صلت من حجت خدا بر بندگان اویم و خدا حجتی را بر قومی برنمی انگیزد که جواب آنها را نداند آیا این کلام امیرالمؤمنین الله به تو نرسیده است که اوتینا فصل الخطاب یعنی به ما قضاوت صحیح و کامل عطا شده است. (بحار الانوار، ج ۴۹، ص۱۸۸ به نقل از بصائر الدرجات.)

امام زبان حیوانات را نیز میدانست به گونه ای که یک بار سخنان یک گنجشک را برای مردم تشریح فرمود.

قابل ذکر است از مجموعه احادیثی که از امام رضا درباره امامت رسیده است ۴۹۱ حدیث در مسند الامام الرضا آمده است.