عصمت انبیا

عصمت انبیاء یکی از مسائل کلامی بین شیعه و سنی است که اهل سنت بر خلاف شیعیان عصمت انبیا را منکر میشوند. در میان مناظرات امام رضا با پیروان مذاهب درباره عصمت انبیا، دو مناظره به چشم می خورد که اصول اصلی مکتب تشیع را درباره عصمت انبیا اثبات می کند. امام رضا با تبیین و تفسیر آیاتی که ظاهراً بر عصمت انبیا خدشه وارد میکنند عصمت انبیا را اثبات میکند. علی بن محمد بن جهم آیاتی که ظاهرش صدور گناه از انبیاء است مطرح می کند؛ برخی از این آیات عبارت اند از:

قرآن درباره یوسف می فرماید:

وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِهَا لَولَا أَن رَّءَا بُرْهَانَ رَبِّهِ (يوسف ٫۲۴)

آن زن از فرط میل با آنکه از یوسف جواب رد و امتناع شنید) باز در وصل او اصرار و امتناع کرد و اگر لطف خاص خدا و برهان روشن حق نگهبان يوسف نبود او هم به میل طبیعی اهتمام کردی

درباره داوود می فرماید:

وظَنَّ داوودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفِرَ رَبَّهُ ( ص ٫ ۲۴)

داوود دانست که ما او را سخت امتحان کرده ایم در آن پشیمان و تائب شد و از خدا عفو و آمرزش طلبید و با تواضع و فروتنی به درگاه خدا بازگشت.

درباره پیامبر اکرم له می فرماید: وتُخفي في نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ (أحزاب ٫۳۷) و آنچه در دل پنهان داشتی، خدا آشکار ساخت.

امام رضا ابتدا على بن جهم را خطاب قرار می دهد و از او می خواهد که آیات را با رأی خویش تفسیر نکند، زیرا به تأویل آیات جز خدا و راسخان در علم آگاهی ندارند. سپس امام به تفسیر آیات پرداخت و درباره هر یک از انبیا جداگانه پاسخ داد.

درباره حضرت یوسف الله فرمود منظور این است که زلیخا قصد کام جویی داشت و حضرت یوسف قصد قتل این زن آلوده را داشت زیرا از این پیشنهاد خیلی ناراحت بود؛ اما خداوند در حق حضرت لطف فرمود و آلودگی به قتل را از او دور ساخت.

كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السَّوءَ وَ الْفَحْشَاءَ ( يوسف ٫۲۴)

هنگامی که علی بن محمد بن جهم داستان ساختگی و مجعولی که عمل خلاف عفت قتل و سستی در نماز را به پیغمبر بزرگ الهی، حضرت داوود الا نسبت می دهد بیان میکند و این گناهان را سبب استغفار حضرت داوود در این آیات مبارکه میداند امام الا تأسف می خورد و این داستان را ساخته داستان پردازان اهل سنت می داند. سپس آیه را به درستی چنین تفسیر میفرماید که دو فرشته الهی بنا به دستور خداوند به شکل دو انسان در حال نزاع بر حضرت داوود الا وارد شدند و از آن حضرت خواستند که در کارشان داوری کند و حضرت برای آنها قضاوت کرد تنها خطای وی این بود که بدون آنکه از مدعی تقاضای دلیل و برهان کند در قضاوت عجله کرد و حکم صادر کرد.

درباره پیامبر بزرگ اسلام له و همسر پسرخوانده اش، زید، ماجرا از این قرار بود که خداوند همسران پیامبر را در این جهان به ایشان معرفی کرده بود. زینب دختر جحش همسر پسرخوانده اش زید بود و بعد از طلاق زینب از زید پیامبر میبایست با همسر پسر خوانده اش ازدواج می کرد. پیامبر که برای اینکه بهانه ای به دست منافقان ندهد، این موضوع را در دل خود مخفی داشت؛ به همین جهت خداوند متعال می فرماید: خدا آنچه را که در دل پنهان داشتی، آشکار ساخت. امام رضا آیات را به قدری واضح و مبرهن تبیین فرمود که حسن بن جهم بعد از پایان مناظره گفت:

یابن رسول الله من توبه میکنم از اینکه بعد از این درباره انبیای خدا غیر از آنچه گفتی، سخنی بگویم.

مأمون این آیات را مطرح کرد و درباره آن از حضرت پرسید:

عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ تَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ (توبه (۴۳)

ای رسول خداوند از تو مطالبه نمیکند که چرا به منافقان اجازه دادی در جنگ شرکت نکنند پیش از آنکه دروغگو از راستگو بر تو معلوم شود.

لَئِنَ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ ( زمر (۶۵)

اگر به خدا شرک ورزی عملت را محو و نابود می گرداند و سخت از زیانکاران خواهی شد.(۱. همان، ج ۱، صص ۳۸۸ تا ۳۹۶)

امام قاعده کلی را درباره آیاتی که موهم عصمت انبیاست، بیان می دارد؛ آنجا که این آیه بإياك أعنى و إسمعي یا جاره؛ به در میگویم دیوار گوش دهد و آیاتی نظیر این آیه را با قاعده بیان می دارد که خداوند با این آیه پیامبرش را مخاطب ساخته است ولی قصد و اراده او امت می باشد.

بنابراین، امام رضا با تبیین صحیح آیاتی که ظاهراً با عصمت انبیا در تعارض بودند، توانست این ایده بزرگ تشیع را از دسترس کوردلان حفظ کند و شیعه را در اعتقاد به عصمت انبیا که برگرفته از تعالیم قرآن عظیم است راسخ سازد تا بتوانند از این احادیث در ترویج صحیح مکتب استفاده کنند.