عاقبت امر ولایتعهدی

مأمون در همان سال اول انتقال امام به مرو متوجه شد که در موضع بکارگیری آن حضرت به عنوان شاخصه حکومتش دچار اشتباه شد.

او نه تنها هیچ بهره ای از این نبرد بلکه در این مدت اتفاقاتی رخ داد که به هیچ عنوان خوشایند خاطر مأمون نبود. 

نقشه مأمون چیز دیگری بود ولی آنچه که تحقق یافت خلاف همه اهدافی بود که او در نظر داشت.

به طور خلاصه بعضی از مواردی که سبب ناکامی مأمون در رسیدن به اهداف پلیدش شده میتوان به صورت ذیل بیان نمود:

۱ حرکتهای تبلیغی امام در طوس مسیر حرکت از مدینه تا مرو

۲ شروط امام در پذیرش ولایتعهدی تحمیلی و شکست طرح مأمون)

محبوبیت روز افزون امام نزد مردم و حسادت مأمون نسبت به این موضوع 

مقبولیت عامه و حقانیت امام و بیم مأمون از انقلاب عمومی و نیز قیام امام

۵ نماز باران و نزول رحمت الهی و دل سپردن مردم به جایگاه ولایی (امام) 

جلسه مباحثه و مناظره با سران و علمای ادیان و مذاهب و پیروزی امام در این امر )

جلوگیری از برگذاری نماز عید فطر

فشار شورشیان و مخالفان عباسی در بغداد و دیگر بلاد اسلامی 

بنابر این مأمون احساس کرد اگر روند امور به همین منوال بگذرد، حکومت و اقتدار او رو به افول رفته و از طرفی قدرت و ابهت معنوی امام در دلها بیشتر شده، حضرت در میان مردم نفوذ بیشتری پیدا خواهد کرد و اساس حکومت عباسی با خطر براندازی رو به رو خواهد شد بنابر این به انتظار تقدیر و قضا نماند بلکه خود پیش دستی نمود و دست به جنایتی بزرگ زده صفحه ای دیگر بر تاریخ جنایت عباسیان افزوده و آن توطئه قتل و به شهادت رساندن امام بود.

104

دلایل مأمون برای خلع نکردن امام

سؤال مهمی در اینجا مطرح است و آن اینکه چرا مأمون به جای اینکه امام را به قتل برساند. او را از ولیعهدی برکنار نکرد با اینکه میدانست امام این امر را با اکراه قبول کرد؟

در جواب سؤال فوق باید توضیح داد که 

مأمون دست به کاری زد که برگشت از آن برایش ممکن نبود و چنانچه راه بازگشتی برای او بود مطمئناً زیرک تر از آن بود که بدان عمل نکند.

اگر مأمون امام را از ولایتعهدی خلع میکرد با انبوهی از شیعیان که به خاطر نزدیکی به وجود امام در اطراف او در مرکز حکومت گرد آمده بودند روبرو می شد و این امر موجب شورش آنان را فراهم میکرد و نیز با اصل کنترل نزدیک اعمال و رفتار امام که به همین خاطر نقشه ولیعهدی را طرح کرده بود - ناسازگار بود.

مأمون نمیخواست همچنان فکر امام و خطری که از سوی آن حضرت و یارانش حکومت را تهدید میکرد خاطرش را بیازارد.

به علاوه آنکه مأمون تجربه کرده بود که تدبیرش درباره نماز عید فطر به نفعش تمام نشده بلکه بر مظلومیت امام و حقانیت او افزود و نقشه مأمون برملا شد.

113