زیارت و زائر
واژه «زیارت» به معنای آهنگ کردن است و از نظر شرعی حضور بر آستان پیامبر، امام عالم یا مؤمن است(2).(آرامگاههای خاندان پاک و پیامبر و.... ص ۳۷۰)
در فرهنگ تشیع «زیارت» نوعی تولی ولایت پذیری و تبری - برائت جستن) در عمل است. فرهنگی که سراسر الهام حرکت شور آموزش جهت دادن و جهت گیری است(3).(ره توشه راهیان نور محرم ۱۴۲۰ - ۱۳۷۸)، ص ۲۲۱)
زیارت» نوعی اظهار و اعلام مواضع و تبیین کننده خط فکری و موضع گیری اجتماعی است.
«زیارت» تجلیل از شهادتها و تکریم ارزشهای متعالی و سپاس از اولیای دین است.
نویسنده توانا، حجة الاسلام جواد محدثی درباره زیارت و زائر چنین بیان میکند
زیارت قلمر و دل و وادی محبت و شوق است نمودی از احساس متعالی و زبان علاقه و ترجمان پیوند قلبی است. فیض حضور در کنار اولیاء خدا زائر را از کیمیای نظر برخوردار می سازد زیارت الهام گرفتن از اسوه ها و تعظیم شعائر و تقدیر از فداکاری ها و تجلیل از پاکی هاست و زائر در برابر آئینه تمام قد فضیلتها می ایستد تا عیار خود را در آن بسنجد و خود را در برابر میزان قرار میدهد تا کم و کاستی خود را جبران کند زائر، مهمان مائده معنوی اولیاء الله است و زیارت تجدید پیمان و میثاق با ولایت و رهبری است. زیارت، سفر با کاروان اشک و بر محمل شوق و سوار شدن بر موج عرفان و براق عشق است(1).»(فرهنگ عاشورا، ص ۲۰۳)
در باب زیارت و زیارتگاه و زیارتنامه به ذکر مطالبی دیگر نیز اشاره میکنیم؛ در یکی از کتابها آمده(۲):(آداب زیارت امام، ص ۱۹ - ۲۰)
زیارت حضور مشتاقانه در حرم مقدس پیشوایان معصوم است و دیداری روحانی با آنان
زیارت برقرار کردن ارتباط قلبی است با حجت خدا که واسطه رساندن فیض و رحمت خداست به بندگانش زیارت امام یعنی بیعت با امام زنده نگهداشتن یاد ایثارها و شهادت امام زیارت امام یعنی اظهار علاقه و دوستی به امام(3).(روایتی از حسن بن جهم آمده که از امام رضا عالی سؤال کردند دوست دارم بدانم من در نظر تو چیستم؟ امام فرمود: ببین من در نظر تو چیستم، از یک امالی صدوق، ص ۲۴۰، مجلس ۴۲، روایت (۸)) زیارت امام یعنی اعلام اینکه با شهادت اولیای خدا نام و هدفشان فراموش نمیشود زیارتگاه میعادگاه عاشقان راه ولایت است و زیارتنامه، اعلام پشتیبانی از خط رهبری معصوم و تنفر از طاغوت و راه اوست.
زیارت که عمدتاً به معنای رفتن به مشاهد متبرکه ای همچون کعبه و نیز بقعه ها و حرم پیامبر و امامان و امام زادگان و دیگر اولیای خداوند است هر چند فایده و آثار سیاحت را نیز در بر دارد بیشتر به منظور کسب فیض معنوی تقویت روحی مبانی اعتقادی و مذهبی و اعتلای درونی صورت میگیرد زیارت حرم بزرگان و امامان پیوسته روشنگر دلهای مؤمنان و انسانهای نیک اندیش و روش ضمیر بوده و حریم پاک این بزرگوران، هماره مایه قوت جسم و جان آدمیان و سبب پرواز آنان به سوی نور و معنا و ملکوت بوده است. زیارت را می توان اعلام وفاداری به شیوه و راه و رسم زیارت شونده و ابراز عشق به تمامی تفکر و کردار آن بزرگوار دانست و تعهد سپردن برای رهروی در راه وی زیارت، روح انسان را بهاری میکند و وجودش را به جوانه زدن و گل دادن فرا میخواند زیارت راستین، تضمینی برای بهتر زیستن و رسیدن به سرچشمه حیات طیبه و جاودانه است(1).(عشق هشتم، ص ۳۸)
زیارت، دیداری است از سر عشق و ایمان و خلوص بهره وری از جان مایه حیات است. نشستن در زیر آفتاب روحانیت است. زیارت عارفانه ترین گامی است که تو می توانی در کوچه های شور و شیدایی و در خیابانهای روشن بیداری برداری.
زیارت، هر گاه در شکل راستین و نمود واقعی خود به انجام رسد، آفتابی ترین آیینه های پاکی و صفا، تلألو ایمان و آرمان را بر جان تو می تاباند و آنگاه است که روحت بهاری می شود و بر درخت زندگی ات شکوفه های معنا و خلوص و ایمان به گل مینشیند و خواهش سبز باران دعا عطر گل بوته های اجابت و معرفت و پویایی را در سراسر زندگانی ات می پراکند و تو بالنده و پیروز می شوی(2).(همان، ص ۳۷)
زیارت اهل بیت
زیارت پیامبر و ائمه معصومین امام هم در حیاتشان ارزشمند و مؤثر است و هم پس از شهادتشان تأثیر سازنده و صفای معنوی و روح بخش دارد.
امام صادق اله در روایتی می فرمایند:
مَنْ زَارَنا فِي مَمَاتِنَا فَكَأَنَّمَا زَارَنَا فِي حَيَاتِنَا(3)»(مستدرک الوسائل، ج ۱۰، باب ۲، ص ۱۸۳ ؛ بحار الانوار، ج ۹۷ باب ۲ روایت ۳۴ ( چاپ بیروت)، ص ۱۲۴ وسائل الشيعه، ج ۱۰)
هر کس ما را پس از مرگمان زیارت کند گویا در حال حیات زیارتمان کرده است.
امام رضاء می فرماید:
إِنَّ لِكُلِّ امام عهداً في عُنُقِ أَوْلِيَائِهِ و شيعته وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الوفاء بِالْعَهْدَ وَ حُسْنِ الأداء زيارة قبورهم .....(1).(بحار الانوار، ج ۹۷ باب ۲ روایت ص ۱۱ (چاپ بیروت) ؛ وسائل الشیعه ج ۱۰، ص ۳۴۶؛ عيون اخبار الرضا، ج ۲. باب ۶۶، ص ۶۴۳)
هر امامی بر دوستان و پیروانش عهد و پیمانی دارد و وفای به این پیمان با زیارت قبر ایشان کامل می شود. پس هر که به شوق زیارت آنان و با تصدیق خواسته آنها به زیارتشان برود، در روز رستاخیز مورد شفاعت آنها واقع خواهد شد.
اهداف زیارت
زیارت ائمه معصومین و اهل بیت عصمت و طهارت ، مایه خیر و برکت و اصلاح امور دنیا و آخرت پیروان آنان است.
به طور خلاصه میتوان اهداف زیارت را چنین بر شمرد:
۱ پیروی از راه سعادت آفرین اهل بیت تبعیت از مواضع اصولی و انسانی آنان
احترام به مقام و منزلت آنان . استمرار خط و راهشان
۵. تجدید عهد و میثاق با مقامشان وفادارای و اطاعت نسبت به ولایتشان
استعانت از خیر و برکتشان توسل به اکرام و توجه به منزلت آنان
احیای نام و یاد و اذکار مقدستان تجلیل فرهنگ ناب و تعالیم الهی آنان
۱۱ تزکیه روح و حق شناسی پیروان از ایشان ۱۲ ترویج مکتب اهل بيت السلام
۱۳ مبارزه با مستبدان و ظالمان ۱۴ قابلیت و پذیرش انوار رحمت الهی